Paweł III (papież)

Paweł III

Paulus Tertius

Alessandro Farnese
Papież Biskup Rzymu
Kraj działania	Państwo Kościelne
Data i miejsce urodzenia	29 lutego 1468 Canino
Data i miejsce śmierci	10 listopada 1549 Rzym
Miejsce pochówku	?↗, ?↗
Papież
Okres sprawowania	13 października 1534–10 listopada 1549
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	26 czerwca 1519
Nominacja biskupia	28 kwietnia 1501
Sakra biskupia	2 lipca 1519
Kreacja kardynalska	20 września 1493 Aleksander VI
Kościół tytularny	SS. Cosma e Damiano (23 września 1493) S. Eustachio (październik 1503) biskup Tusculum (15 czerwca 1519) biskup Palestriny (9 grudnia 1523) biskup Sabiny (18 grudnia 1523) biskup Porto e Santa Rufina (20 maja 1524) biskup Ostia e Velletri (15 czerwca 1524),
Pontyfikat	13 października 1534
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Paweł III (łac. Paulus III, właśc. Alessandro Farnese; ur. 29 lutego 1468 w Canino, zm. 10 listopada 1549 w Rzymie^[1]) – papież w okresie od 13 października 1534 do 10 listopada 1549^[2].

Pochodził ze znanego rodu Farnese^[3]. Jego rodzicami byli Pierluigi Ranuccio Farnese i Giovannella Caetani; miał czworo rodzeństwa^[3]. Jego rodzina posiadała majątki w okolicy jeziora Bolsena^[1]. Jako młodzieniec pozostawał pod wpływem florenckich i rzymskich humanistów, a szczególny wpływ na jego edukację wywarł Pomponiusz Letus^[3]. Przebywając we Florencji na dworze Wawrzyńca Wspaniałego, Farnese zaprzyjaźnił się z Giovannim Medicim, późniejszym papieżem Leonem X (1513–1521). Studiował nauki humanistyczne we Florencji i w Pizie^[3]. Karierę w Kurii Rzymskiej rozpoczął w 1491 roku urzędem protonotariusza apostolskiego^[3]. W 1492 został skarbnikiem Kościoła rzymskiego^[1]. Rok później został kreowany kardynałem diakonem Santi Cosma e Damiano przez Aleksandra VI^[2]. Od 1503 był kardynałem diakonem Sant'Eustachio; w latach 1519–1523 – kardynałem biskupem Tusculum; w 1523 został kardynałem biskupem Palestriny; w latach 1523–1524 – kardynałem biskupem Sabiny; w 1524 został kardynałem biskupem Porto e Santa Rufino i od 1524 był kardynałem biskupem Ostia e Valletri^[3]. W latach 1499–1519 był biskupem Montefiascone-Corneto, w 1509 roku otrzymał biskupstwo Parmy, dwukrotnie był biskupem Benewentu (1514–1522 i 1528–1530)^[3]. Święcenia kapłańskie przyjął w 1519^[1]. W latach 1508–1510 administrator diecezji Vence, w 1521 administrator diecezji Sulmona-Valva, w 1525 administrator diecezji Anagni, 1530–1532 administrator diecezji Bitonto, w 1534 administrator diecezji Sora^[3]. W 1524 roku został mianowany przez Klemensa VII dziekanem Kolegium Kardynalskiego^[2].

 Osobny artykuł: konklawe 1534.

Po śmierci Klemensa VII kardynałowie zebrali się na konklawe. Zaledwie po dwóch dniach obrad, 13 października 1534 roku, 66-letni kardynał Farnese został jednomyślnie obrany papieżem i przyjął imię Pawła III^[1]. Został koronowany 3 listopada.

Zaraz po intronizacji postanowił przeprowadzić reformę Kościoła^[2]. Wprawdzie nie udało mu się zwołać soborów do Mantui i Vicenzy (odpowiednio 1537 i 1538), lecz ograniczenie wydatków na Kolegium Kardynałów wpłynęło korzystnie na planowaną reformę^[1].

W 1536 roku papież powołał komisję kardynalską, która miała opracować raport na temat nadużyć w Kościele^[1]. Komisji tej przewodniczył kardynał Gasparo Contarini (a w jej skład wchodzili m.in. Gianpietro Carafa, Marcello Cervini i Reginald Pole) i gotowy raport na temat nadużyć odczytano papieżowi w dniu 9 marca 1537 roku^[1]. Raport ten jest znany jako Consilium de Emendanda Ecclesia; jednak zawarte w nim postulaty nigdy nie weszły w życie^[1]. Do umieszczenia pozycji raportu na indeksie ksiąg zakazanych przyczynił się Paweł IV.

W roku 1537 napisał encyklikę Sublimus Dei, w której bronił Indian^[4] uznając, że mają duszę^[5].

Kiedy wojna pomiędzy Francją a Niemcami dobiegła końca i 15 września 1544 podpisano pokój w Crépy, papież mógł rozpocząć przygotowania do zwołania soboru^[1]. Na prośbę Karola V sobór miał się zebrać w Trydencie 1 listopada 1542^[2]. Wkrótce potem sobór został suspendowany i wznowiono go dopiero 5 marca 1545 (otwarty został 13 grudnia 1545)^[2]. W czasie obrad soboru dyskutowano sprawy związane z reformą Kościoła oraz sprawy doktrynalne (m.in. Biblia, grzech pierworodny i sakramenty)^[1]. Wkrótce potem, wiosną 1547 – z powodu wybuchu epidemii tyfusu, obrady zostały przeniesione do Bolonii^[2]. Cesarz stanowczo się temu sprzeciwił (Bolonia leżała w papieskiej strefie wpływów), lecz Paweł nie ugiął się pod żądaniami Karola powrotu obrad soboru do Niemiec^[2]. Po ośmiu sesjach, 14 września 1549, sobór został zawieszony^[1].

Popierał reformy zakonów, jak i powoływał nowe zgromadzenia^[1]. 27 września 1540 bullą Regimini militantis ecclesiae powołał do życia Towarzystwo Jezusowe^[1]. W 1542 roku zreformował inkwizycję, która od tego czasu nosiła nazwę „Święte Oficjum”, i na którego czele stało sześciu kardynałów^[2]. Nakazał przyozdobić freskami Zamek św. Anioła (dawny grobowiec Hadriana). Podjął decyzję w sprawie przekształcenia Kapitolu.

17 grudnia 1538 obłożył interdyktem Anglię i ekskomunikował Henryka VIII, co doprowadziło do oderwania się Anglii od Kościoła katolickiego^[1]. Neutralna postawa, jaką chciał zachować wobec Karola V i Franciszka I, spowodowała brak jednolitej kampanii przeciw Turkom, którzy zagrażali państwom chrześcijańskim w Europie^[1]. Jednocześnie popierał cesarza w jego konflikcie z Ligą szmalkaldzką i zachęcał króla francuskiego do prześladowania hugenotów^[1].

Pod koniec pontyfikatu przeciwko Pawłowi wystąpiła jego najbliższa rodzina, co przyspieszyło śmierć papieża spowodowaną ostrym atakiem febry^[1].

Paweł jest różnie oceniany przez historyków^[2]. Z jednej strony widział on potrzebę reformy Kościoła i podjął nawet kroki w tym kierunku^[2]. Z drugiej jednak strony, zachowywał się jak typowy papież renesansowy (nepotyzm), nadając swoim krewnym wysokie stanowiska^[2]. Niewątpliwie jednak zwołanie soboru jest korzystnie odbierane przez badaczy papiestwa^[1]. Wbrew powszechnym opiniom Farnese nie jest pierwszym papieżem reformy katolickiej^[1].

Siostrą papieża była Giulia Farnese^[6]. Była metresą Aleksandra VI i urodziła mu córkę, Laurę Orsini^[7]. Paweł, w czasach, gdy był jeszcze kardynałem, utrzymywał związek z kochanką, prawdopodobnie arystokratką o nazwisku Ruffina^[6]. Z tego związku urodziło się czworo dzieci – Pier Luigi, Paolo, Ranuccio i Costanza^[6]. Dwóch swoich wnuków – Alessandra Farnese^[3] i Ranuccia Farnese^[3] – kreował kardynałami, gdy byli w wieku 14–16 lat^[2].

 Osobny artykuł: Kardynałowie z nominacji Pawła III.

W czasie pontyfikatu, Paweł III kreował 71 kardynałów, na dwunastu konsystorzach^[3].

Jeszcze jako kardynał, Farnese przyjaźnił się z ludźmi nauki i sztuki^[8]. Jednym z jego pierwszych, papieskich przedsięwzięć było odrestaurowanie Uniwersytetu Rzymskiego, a także wybudowanie pałacu rodu Farnese^[8]. Przez praktycznie cały swój pontyfikat dbał o wykształcenie członków swojej rodziny i o zapewnienie jej statusu jednego z najważniejszych rodów we Włoszech^[8]. Jednym z głównych twórców tamtych czasów był kontrowersyjny pisarz Pietro Aretino, który opisywał także życie Pawła III^[8]. Był także hojnym darczyńcą na rzecz Biblioteki Watykańskiej^[8]. W latach 1543–1549 nakazał ozdobić freskami Zamek św. Anioła^[8]. Największym protegowanym papieża był Michał Anioł i jego uczeń Giacomo della Porta, których sprowadził do Rzymu i zlecił dokończenie Sądu Ostatecznego i odbudowanie bazyliki św. Piotra^[8]. Paweł jest nazywany „ostatnim papieżem Renesansu”^[8].

W czasie pontyfikatu Pawła, w roku 1543, ukazało się rewolucyjne dzieło Mikołaja Kopernika, O obrotach sfer niebieskich, w którym astronom zamieścił w przedmowie do księgi specjalną dedykację dla Pawła III^[8]. Papież zapoznał się z tym dziełem, lecz nie przedstawił oficjalnego stanowiska Kościoła^[8].

• Pope Paul III. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2013-05-15]. (ang.).

• Bulla Pawła III w sprawie dyspensy małżeńskiej dla Zygmunta Augusta i Elżbiety Austriackiej z dnia 14 XII 1535 roku. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-12)].
• Paweł III – dokumenty w bibliotece Polona.