5 jannewarie

5 jannewarie 'nen daag op de Gregoriaanse en Juliaanse kalender. 't Is de vijfden daag vaan 't jaor; in e gewoen jaor koume daan nog 360 daog, in e sjrikkeljaor nog 361. 5 jannewarie is in de Roems-Kathelieke Kèrk de fiesdaag vaan Gerlachus vaan Houtem.

• 1066 - Keuning Eduard de Belijer vaan Ingeland störf kinderloes; d'n opvolgingscrisis dee dao-op volg leit oetindelek tot de invasie vaan Wöllem de Vereuvereer.
• 1477 - Sjarel de Kale sneuvelt in de slaag bij Nancy. bourgondië kump noe direk oonder de Franse kroen, de Bourgondische Staot evels neet.
• 1527 - Felix Manz, aonveurder vaan de Wederduipers in Zürich, weurt geëxecuteerd door verdrinking.
• 1554 - In Indhove weujt 'ne groete stadsbrand.
• 1664 - 't Marathariek oonder Chhatrapati Shivaji versleit 't Mughalriek in de slaag bij Surat.
• 1757 - Keuning Lowie XV vaan Fraankriek euverleef 'ne maordaonslaag door Robert-François Damiens.
• 1781 - Amerikaanse Revolutie: Britse tróppe brande Richmond (Virginia) plat.
• 1808 - De nuje gouverneur-generaal Herman Willem Daendels arriveert in Batavia.
• 1846 - 't Amerikaans Hoes vaan Aofgeveerdegde stump deveur um 't condominium mèt 't Vereineg Keuninkriek in 't Oregon-territorium te beïndege.
• 1859 - Alexander Johan Cuza wirt gekaoze tot vors van Moldavië.
• 1875 - Äöpening van de Opéra Garnier in Paries.
• 1882 - Charles J. Guiteau weurt sjöldeg bevoonde aon de maord op d'n Amerikaanse president James A. Garfield en t'r doed veroerdeild.
• 1888 - Oprichting van de Nederlandse Heimaatsjappie. Zie zal advisere biej de óntginning van "weuste grunj".
• 1895 - Alfred Dreyfus weurt op verdinking vaan spionaasj veroerdeild tot 'n leveslang gevaangenisstraof.
• 1919 - In Berlien bruk de Spartacusopsjtand oet, dae blojig wirt neergesjlage.
• 1919 - De Deutsche Arbeiterpartei, de later NSDAP, weurt in München opgeriech.
• 1925 - Nellie Tayloe Ross weurt geïnstalleerd es gouverneur vaan Wyoming en is zoedoende de ierste vrouweleke gouverneur vaan de Vereinegde Staote.
• 1933 - In San Francisco begint de bouw vaan de Golden Gate Bridge.
• 1934 - De op 1 jannewarie in wirking getraoje sjterilisatiewèt wirt in Duutsjland veur 't eësj toegepas.
• 1935 - Róndj Remunj waere aerdsjokke gemeld. De zjwaorste sjok haet ein krach van 4,0 op de sjaal van Richter.
• 1945 - De nui Poolse pro-sovjetregering weurt door Josef Stalin officieel erkind.
• 1949 - D'n Amerikaanse president Harry S. Truman prizzenteert ziene Fair Deal.
• 1953 - 't Speul En attendant Godot vaan Samuel Beckett geit in premièr.
• 1956 - Eësjte NTS-journaal op de Nederlandse televisie.
• 1957 - President Dwight D. Eisenhower formuleert de Eisenhowerdoctrien.
• 1968 - Alexander Dubček kump aon de mach es president vaan Tsjecho-Slowakije; begin Praags Veurjaor.
• 1970 - In de Chinese provincie Yunnan vint 'nen eerdsjók plaots mèt 'nen oetslaag vaan 7,1 op de Memint-Magnitudesjaol en 'n intensiteit vaan X op de sjaol vaan Mercalli. Minstens 10.000 lui koume um.
• 1972 - President Richard Nixon kóndig in San Clemente, Californië, de óntwikkeling aan van ein herbruukbaar ruumdevaartuug aan: 't Spaceshuttleprogram.
• 1976 - De Roej Khmer veure 'n nui groondwèt in Cambodja in.
• 1976 - The Troubles: Sjötters vermaorde tien prottestantse börgers in Kingsmill, Noord-Ierland es vergelding veur ieder maordpartije op kathelieke börgers.
• 1981 - In Nederland kump 't Jeugdjournaal veur 't iers op de tv.
• 1991 - 't Georgisch leger vèlt Tschinvali binne, de hoofstad vaan opstendeg Zuid-Ossetië.
• 1993 - D'n olietanker MV Braer löp bij de Shetlandeilen aon de groond en verluis 84.700 ton rouw olie.
• 2005 - Oonderzeukers oontdèkke Eris aon de hand vaan ieder gemaakde foto's. De oontdèkking weurt nog tot juni geheim gehawwe.

• 1209 - Richard vaan Corwall, Ingelsen edele en roems-keuning (gestorve 1272)
• 1425 - Hendrik IV vaan Castilië (gestorve 1474)
• 1548 - Francisco Suárez, Spaonse jezuïet (gestorve 1617)
• 1587 - Xu Xiake, Chinesen oontdèkkingsreizeger (gestorve 1641)
• 1592 - Shah Jahan, keizer vaan 't Mughalriek (gestorve 1666)
• 1614 - Aartshertog Leopold Wöllem vaan Oosteriek (gestorve 1662)
• 1640 - Paolo Lorenzani, Italiaanse componis (gestorve 1713)
• 1667 - Antonio Lotti, Italiaanse componis (gestorve 1740)
• 1762 - Constanze Weber, vrouw van Wolfgang Amadeus Mozart (gesjtorve 1842)
• 1767 - Jean-Baptiste Say, Franse econoom (gesjtorve 1832)
• 1814 - Melchor Ocampo, Mexicaanse sjtaotsman (gesjtorve 1861)
• 1823 - José María Iglesias, Mexicaanse sjtaotsman (gesjtorve 1891)
• 1846 - Rudolf Christoph Eucken, Duitse filosoof en oteur, Nobelpries in de Literatuur 1908 (gestorve 1926)
• 1846 - Mariam Baouardy, Syrische zöster en heilege (gestorve 1878)
• 1855 - King Camp Gillette, Amerikaanse oetvènjer van 't sjaermetske (gesjtorve 1932)
• 1867 - Dimitrios Gounaris, Griekse politicus (gestorve 1922)
• 1873 - Richard Acke, Belzje architec (gesjtórve 1934)
• 1874 - Joseph Erlanger, Amerikaanse neuroloog, Nobelpries in de Geneeskunde 1944 (gestorve 1965)
• 1876 - Konrad Adenauer, Duutsje sjtaatsman (gesjtórve 1967)
• 1879 - Marcel Tournier, Fransen harpis en componis (gestorve 1951)
• 1880 - Nikolaj Medtner, Russische daan wel Sovjet-Russische pianis en componis (gestorve 1951)
• 1891 - Johan Boskamp, Nederlandse acteur (gesjtórve 1976)
• 1893 - Paramahansa Yogananda, Indische goeroe en yogi (gestorve 1952)
• 1914 - George Reeves, Amerikaanse acteur (gestorve 1959)
• 1917 - Wieland Wagner, Duitsen operarezjisseur (gestorve 1966)
• 1921 - Friedrich Dürrenmatt, Zwitserse sjriever (gestorve 1990)
• 1921 - Groethertog Sjang vaan Luxembörg (gestorve 2019)
• 1926 - W. D. Snodgrass, Amerikaansen diechter (gestorve 2009)
• 1928 - Ali Bhutto, Pakistaanse politicus (euverleje 1979)
• 1928 - Walter Mondale, Amerikaanse politicus
• 1931 - Alfred Brendel, Oosteriekse pianis
• 1931 - Robert Duvall, Amerikaanse acteur
• 1932 - Umberto Eco, Italiaanse sjriever (gestorve 2016)
• 1934 - Eddy Pieters Graafland, Nederlandjse voetbalkeeper
• 1938 - Juan Carlos vaan Spaanje
• 1938 - Ngũgĩ wa Thiong'o, Keniaanse sjriever
• 1942 - Maurizio Pollini, Italiaanse pianis en dirizjènt
• 1943 - Ignace van Swieten, Nederlandse voetbalsjeidsrechter (gesjtorve 2005)
• 1946 - Diane Keaton, Amerikaanse actrice
• 1946 - Giuseppe Materazzi, Italiaanse voetballer en voetbalcoach
• 1946 - Mieke Sterk, Nederlandse atlete en politica
• 1947 - Ted Lange, Amerikaanse acteur
• 1949 - Anne-Marie Lizin, Belzje politica (gestorve 2015)
• 1953 - Pamela Sue Martin, Amerikaanse actrice
• 1955 - Ella Kalsbeek, Nederlandse politica
• 1956 - Frank-Walter Steinmeier, President van Duutsjland
• 1961 - Iris DeMent, Amerikaanse zengeres-sjriefster
• 1967 - Joe Flanigan, Amerikaanse acteur
• 1967 - Nada van Nie, Nederlandse actrice en televisiepresentatrice
• 1969 - Marilyn Manson, Amerikaanse rockmuzikant
• 1972 - Sasha, Duutsje zenger
• 1975 - Bradley Cooper, Amerikaansen acteur
• 1981 - Deadmau5, Canadesen dj-producent
• 1992 - Désirée Viola, Belsj-Limbörgse actries (gestorve 2018)

• 842 - Al-Mu'tasim, kalief vaan de Abbasiede (45)
• 1066 - Eduard de Belijer, keuning vaan Ingeland (ca. 61)
• 1425 - Jan van Beiere, neet-beneumde bisjóp van Luuk (51)
• 1448 - Christoffel III van Denemarke (29)
• 1524 - Marko Marulić, Kroatischen diechter (72)
• 1527 - Felix Manz, Zwitserse marteleer (ca. 28)
• 1578 - Giulio Clovio, Dalmatische sjèlder (ca. 79)
• 1589 - Catharina de' Medici (69)
• 1625 - Simon Marius, Duitsen astronoom (51)
• 1626 - Cornelis Hooft, Nederlandjse sjtaatsman, burgemeister van Amsterdam (78)
• 1655 - Paus Innocentius X (80)
• 1740 - Antonio Lotti, Italiaanse organis, kapelmeister en componis (73)
• 1762 - Elisabeth vaan Rusland (52)
• 1860 - John Neumann, Boheems-Amerikaanse bisjop en heilege (48)
• 1893 - Karel Houben, Nederlands-Limbörgse pater en heilege (71)
• 1933 - Calvin Coolidge, 30e president vaan de Vereinegde Staote (60)
• 1941 - Amy Johnson, eësjte Britse vrouwelike piloot (37)
• 1956 - Genoveva Torres Morales, Sjpaanse ordesjtichtster (76)
• 1970 - Max Born, Duutsje natuurkundige, Nobelpries in de Natuurkunde 1954 (87)
• 1976 - John A. Costello, Ierse politicus (84)
• 1979 - Charles Mingus, Amerikaanse jazzmusicus (56)
• 1997 - André Franquin, Belzje stripteikeneer (73)
• 2014 - Eusébio, Mozambikaans-Portugese voetballer (71)
• 2016 - Pierre Boulez, Franse componis en dirizjènt (90)