1992

1992 (MCMXCII) waor e sjrikkeljaor wat begós mèt 'ne goonsdag op de Gregoriaanse kalender.

jannewarie

• 1 - D'n Egypteneer Boutros Boutros-Ghali vervingk de Peruaon Javier Pérez de Cuéllar es secretair-generaol vaan de Vereinegde Naties.
• 6 - De Armeense minderheid in Azerbeidzjan reup de rippubliek Hoeg-Karabach oet.
• 9 - De Serve in Bosnië-Herzegovina rope hunnen eige staot oet, de Republika Srpska.
• 9 - Roond de pulsar PSR B1257+12 weure twie planete oontdèk. Dit zien de ierste bevestegde exoplanete oets.
• 13 - Japan beujt Korea excuses aon veur gedwoonge prostitutie vaan Koreaanse vrouwlui in d'n Twiede Wereldoorlog.
• 15 - Slovenië en Kroatië sjeie ziech aof vaan Joegoslavië en weure astrein door sommege staote erkind.
• 19 - Falko Zandstra weurt mèt twinteg jaor de joonkste Europees kampioen allroundsjaatse tot daan touw.
• 26 - De Russische president Boris Jeltsin kundeg aon de kernrakètte geriech op Amerikaanse stei weg te hole. In ruil deit d'n Amerikaanse president George H.W. Bush 'tzelfde.

fibberwarie

• 1 - George Bush en Boris Jeltsin verklaore de Kawwen Oorlog formeel veurbij.
• 7 - 't Verdraag vaan Mestreech weurt geteikend.
• 8-23 fibberwarie - In Albertville (Fraankriek) vinde de Olympische Winterspeule plaots. Nederland haolt ein gouwe, ein zèlvere en twie broonze medajes.
• 9 - Naotot eine maond ieder 't Islamitisch Heilsfroont (FIS) de parlemintsverkezinge heet gewonne, reup de regering vaan Algerije de noedtouwstand oet um dees partij de kop in te duie.
• 16 - Israëlische helikopters liquidere Abbas al-Moesawi, leismaan vaan Hezbollah, en ziene zoen, es vergelding veur 'nen aonval boebij drei Israëlische soldaote waore umgekoume.
• 21 - De Veilegheidsraod vaan de Vereinegde Naties nump Resolutie 743 aon boe-in weurt beslote um tróppe vaan de UNPROFOR nao 't conflikgebeed in Joegoslavië te sjikke.
• 25-26 - In Khojaly weure 613 Azerbeidzjaanse börgers umgebrach.

miert

• 3 - In 't Turks Zonguldak vint 'n kojlramp plaots boebij 263 lui umkoume.
• 4 - 't Algerijns Hoeggeriechshoof verbeujt 't FIS.
• 18 - Blaanke Zuid-Afrikaone stumme in e rifferendum veur hervörminge die de apartheid gans zalle aofsjaffe.
• 18 - Microsoft bringk Windows 3.1 oet, de groete doorbraok vaan de Windows-besturingsprogramma's.

april

• 5 - 't Parlemint vaan Bosnië-Herzegovina verklaort ziech oonaofhenkelek vaan Joegoslavië. Astrein beginne Bosnisch-Servische tróppe mèt 't belag vaan Sarajevo.
• 9 - De Conservatief Partij wint tege de verwachtinge in de Britse parlemintsverkezinge. John Major kin daodoor premier blieve.
• 12 - Euro Disney, allewijl Disneyland Paries, geit ope.
• 13 - Eerdbeving bie Remunj mèt ein krach van 5.5 op de sjaal van Richter.
• 20 - In 't Wembleystadion in Londe weurt e konzèr t'r iere vaan Freddy Mercury gehawwe. De opbrings geit nao 't aidsoonderzeuk.
• 28 - In Den Haag weurt 't nuuj geboew van de Twiède Kamer in gebruuk genómme.
• 28 - Servië en Montenegro beslete formeel veur same wijer te goon es de Federaol Rippubliek Joegoslavië, in de volksmoond 'Klein-Joegoslavië'.

mei

• 7 - De Space Shuttle Endeavour maak häör ierste vlöch.
• 9 - 't Klimaotverdraag vaan de Vereinegde Naties weurt aongenome.
• 13 - AFC Ajax wint de Europacup 2 door euver twie matche vaan Torino FC te winne.
• 17 - "Black May" in Bangkok begint: demonstraties tege de militair machhöbbersj.
• 23 - D'n Italiaanse antimafiarechter Giovanni Falcone weurt door 'ne bom umgebrach.
• 24 - Ièrsjte vrie parlementsverkezinge in Burkina Faso.
• 30 - De regulier treindeens tösje Mestreech en Aoke weurt gesjtaak.

juni

• 2 - De Deense bevolking verwerp in 'n klein mierderheid 't Verdraag vaan Mestreech.
• 10-26 - In Zwede vint 't Europees kampioensjap hierevoetbal plaots. Denemarke weurt kampioen.
• 17 - In Boipathong breke gevechte oet tössen 't Afrikaans Nationaol Congres en de Inkatha Vrijheidspartij. Heibij koume 46 lui um. Dit incident steit in 't teike vaan de aw rivaliteit tösse Zoeloes en Xhosa's.
• 22 - Twie gereemsele, opgegrave in Jekaterinenbörg, weure geïdentificeerd es de reste vaan tsaar Nicolaas II en zien vrouw.
• 29 - President Mohamed Boudiaf vaan Algerije weurt door eine vaan zien liefwachte vermaord.

juli

• 13 - Yitzhak Rabin weurt premier van Israël.
• 19 - D'n Italiaanse rechter Paolo Borsellino weurt door 'nen otobom vaan de Mafia geliquideerd.
• 19 - 't Parlemint vaan Israël bevruis de bouw vaan nui neerzèttinge op de Westeleke Jordaankant.
• 20 - Václav Havel treujt aof es president vaan Tsjecho-Slowakije.
• 23 - Abchazië verklaort ziech ónaafhenkelik van Georgië.
• 25 juli - 9 augustus - Olympische Zomerspeule in Barcelona. Nederland haolt twie gouwe medajes, zès zèlvere en zeve broonze, 't Belsj haolt ein zèlvere en twie broonze medajes.
• 31 - In Kathmandu (Nepal) sjtort 'n Airbus A310 van Thai Airways neer; alle 113 inziettende sjterve.
• 31 - Georgië weurt es 179e land tot de Vereinegde Naties touwgelaote.

augustus

• 22 - In Rostock begint 'n serie aonvalle vaan neonazi's op migrante.
• 23 - De zwoeren orkaan Andrew kump in de Bahama's aon land.

september

• 7 - In 't Zuid-Afrikaans toesland Ciskei sjete tróppe vaan dictator Oupa Gqozo in op demonstrante vaan 't ANC, mèt zeker 28 doeje en bekaans 200 gewoonde tot gevolg.
• 12 - In Peru weurt guerillaleier Abimael Guzmán gearresteerd.
• 20 - In e rifferendum stumme de Franse mèt 'n zier klein mierderheid veur 't Verdraag vaan Mestreech.
• 20 - Vleegveld Ypenburg in D'n Haag geit touw.
• 29 - 't Hoes vaan Aofgeveerdegde vaan Brazilië stump veur aofzètting vaan president Fernando Collor de Mello. Ziene vice-president Itamar Franco volg häöm op.

oktober

• 1 - Cartoon Network, 't ierste tv-kenaal gans gewijd aon teikefilms, begint.
• 3 - De Ierse zengeres Sinéad O'Connor rit op de tv 'ne foto vaan paus Johannes Paulus II door, wat veur wereldwij controvers zörg.
• 4 - Bijlmerramp: Vlöch 1862 vaan El Al stort neer in de Bijlmermeer in Amsterdam en raak twie flatgebouwe. 43 lui koume um.
• 4 - De regering vaan Mozambique slut e bestand mèt de RENAMO, boemèt nao 16 jaor 'n ind kump aon de Mozambikaanse börgeroorlog.
• 6 - Lennart Meri weurt d'n ierste president vaan Esland sinds de oonaofhenkelekheid.
• 21 - 150.000 koompele demonstrere in Londe tege de veurgenome kojlsletinge in 't Vereineg Keuninkriek.
• 23 - Keizer Akihito begint aon e staotsbezeuk in China.
• 31 - Paus Johannes Paulus II stèlt in naom vaan de Roems-Kathelieke Kèrk Galileo Galilei officieel in 't geliek en zèt postuum de inquisitie tege häöm stop.

november

• 3 - Bill Clinton versleit de zittende president George H.W. Bush in de Amerikaanse presidentsverkezinge.
• 8 - In Berlien protestere mie es 350.000 lui tegen extreemrechs geweld.
• 11 - De Anglicaonse Kèrk beslut veur vrouwlui es preester touw te laote.

december

• 6 - Extremistische hindoes slope de Babrimoskee in Ayodhya (India), wat tot groetsjaoleg religieus geweld veurt.
• 9 - Prins Charles vaan Wales en Prinses Diana kundege hun sjeiing aon.
• 12 - In Indonesië vint 'ne zwoeren eerdsjok plaots mèt 't epicentrum op Flores. Zoeget 2.500 lui koume um.
• 21 - E vleegtuig vaan Martinair stort neer op 't vleegveld vaan Faro (Portugal). 56 lui koume um.
• 29 - aansjlaag op 't Gold Mihor Hotel in Âden door Usâmah bin Lâdin woabie 2 doaje valle.

• Natuurkunde: Georges Charpak "um zien oetvinding en oontwikkeling vaan deilkesdetectore, in 't bezunder de miedraodege proportiekamer."
• Sjemie: Rudolph A. Marcus "um zien bijdrage aon de theorie vaan elektroneuverdrachsreacties in sjemische systeme."
• Geneeskunde: Edmond H. Fischer en Edwin G. Krebs "um hun oontdèkkinge umtrint umkierbaar eiwitfosforylatie es e biologisch reguleringsmechanisme."
• Literatuur: Derek Walcott "veur e poëtisch oeuvre vaan groete verleechting, oondersteund door 'n historische visie, de oetkoms vaan 'n multicultureel oondernumming."
• Vrei: Rigoberta Menchú "um häör werk veur sociaol gerechtegheid en etno-cultureel verzeuning gebaseerd op respek veur de rechte vaan de inheimse volker."
• Economie: Gary Becker "um 't oetbreie vaan 't domein vaan micro-economische analyse tot e roum veld vaan minselek gedraag, boe-oonder neet-merretgedraag."

Bill Clinton

• 5 jannewarie - Désirée Viola, Belsj-Limbörgse actries (gestorve 2018)
• 19 jannewarie - Mac Miller, Amerikaanse rapper (gestorve 2018)
• 24 augustus - Hans Vanaken, Belsj-Limbörgse voetballer
• 25 augustus - Mike Teunissen, Nederlands-Limbörgse fietsrenner
• 22 november - Bryan Smeets, Nederlands-Limbörgse voetballer
• 16 december - Lieke Martens, Nederlands-Limbörgse voetbalster

• 16 fibberwarie - Abbas al-Moesawi, Libanese militant (39)
• 27 april - Olivier Messiaen, Franse componis en organis (83)
• 23 mei - Giovanni Falcone, Italiaanse rechter (53)
• 6 mei - Marlene Dietrich, Duutsj/Amerikaanse actrice en zangeres (90)
• 29 juni - Mohamed Boudiaf, Algerijnse politicus (73)
• 4 juli - Astor Piazzolla, Argentiense componis (71)
• 11 juli - Hub Delahaye (bekènd ónder 't pseudoniem Hub van der Maar), Limburgstalige sjriever (85)
• 19 juli - Paolo Borsellino, Italiaanse rechter (52)
• 12 augustus - John Cage, Amerikaanse componis (79)
• 24 december - Peyo, Belzje sjtripteikenaer (64)

• Romper Stomper
• Strictly Ballroom
• The Player
• Reservoir Dogs
• Glengarry Glen Ross
• Conte d'hiver
• Unforgiven
• Ruan Ling Yu
• C'est arrivé près de chez vous