Powiat prudnicki
| powiat | |||||||
 Chrzelice | |||||||
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| TERC |
1610 | ||||||
| Siedziba | |||||||
| Starosta | |||||||
| Powierzchnia |
571,16 km² | ||||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności |
| ||||||
| • gęstość |
96,7 os./km² | ||||||
| Urbanizacja |
52,76% | ||||||
| Tablice rejestracyjne |
OPR | ||||||
Adres urzędu: ul. Kościuszki 7648-200 Prudnik | |||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa
| |||||||
| Strona internetowa | |||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||
Powiat prudnicki – powiat w Polsce, w południowej części województwa opolskiego, utworzony ponownie w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Prudnik.
W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejsko-wiejskie: Biała, Głogówek, Prudnik
- gminy wiejskie: Lubrza
- miasta: Biała, Głogówek, Prudnik
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 55 237 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 55 091 osób[3].
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]| Gmina | Powierzchnia gminy | Ludność gminy | Gęstość zaludnienia | Siedziba gminy | Ludność siedziby |
|---|---|---|---|---|---|
| Gminy miejsko-wiejskie | |||||
 Biała
|
196,1 km² | 11,001 | 56,1 os./km² | Biała | 2,528 |
 Głogówek
|
169,9 km² | 13,809 | 81,3 os./km² | Głogówek | 5,774 |
 Prudnik
|
122,3 km² | 28,381 | 232 os./km² | Prudnik | 22,164 |
| Gmina wiejska | |||||
_COA.svg){kind=small} Lubrza
|
83,1 km² | 4,392 | 52,9 os./km² | Lubrza | 985 |
Główne miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Na terenie powiatu znajdują się trzy miasta:
- Prudnik (22164 mieszk. • 20,5 km²)
- Głogówek (5774 mieszk. • 22,1 km²)
- Biała (2528 mieszk. • 14,7 km²)
oraz dwie wsie będące dawniej miastami:
Inne większe wsie (powyżej 1000 mieszkańców) to: Racławice Śląskie (1458), Łąka Prudnicka (1269), Łącznik (1174), Moszczanka (1114) i Szybowice (1041).
(Liczba mieszkańców GUS, stan na 2011)
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Historycznie teren powiatu leży na Górnym Śląsku[4]. Powiat sądowy prudnicki (circulus Neostadiensis) istniał w granicach Monarchii Habsburgów[5]. Po I wojnie śląskiej w 1742 znalazł się w granicach Królestwa Prus i został przekształcony w większy powiat prudnicki (Großkreis Neustadt) o powierzchni 838 km², w prowincji Śląsk[6]. W powiecie były 3 miasta: Prudnik, Głogówek, Biała oraz 2 osady targowe: Strzeleczki, Ścinawa Mała[7].
10 maja 1817 dokonano reformy administracyjnej i podzielono Śląsk na nowe powiaty[potrzebny przypis]. W ten sposób powstał także nowy powiat prudnicki[potrzebny przypis] (Landkreis Neustadt O.S.), którego granice uległy okrojeniu. Utracił on wówczas wsie Biernatów, Szonów, Tomice, Klisino, Kazimierz, Damasko oraz Ściborzyce Małe, a także eksklawy Rozwadza, Obrowiec, Łężce. Włączono do niego natomiast wsie Dobieszowice i Malkowice[7]. W połowie XIX wieku większość mieszkańców powiatu stanowiła ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku odnotowuje dane statystyczne z roku 1861: „(...) w 1861 roku powiat prudnicki zawierał 80,101 mieszkańców z czego 6304 było wyznania ewangelickiego, 73,073 katolickiego, 723 żydowskiego oraz 1 dysydent, z których 47,764 było polskojęcznymi, 32,316 niemieckojęzycznymi, 15 mowy morawskiej i 6 czeskiej”[8]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko wschodnia część powiatu prudnickiego (do linii Pogórze, Brzeźnica, Ligota Bialska, Solec, Olbrachcice, Słoków i Olszynka). 88,1% mieszkańców opowiedziało się za przynależnością do Niemiec, 11,9% za przyłączeniem do Polski[9]. W 1945 powiat dzielił się na 3 miasta: Prudnik, Głogówek, Biała, 91 gmin oraz obszar dworski Forst Schelitz[10].
11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[11]. W latach 1945–1950 należał on do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W powiecie prudnickim utworzono gminy zbiorowe: Biedrzychowice, Gostomia, Kórnica, Lubrza, Łącznik, Moszczanka, Racławice Śląskie, Rudziczka, Strzeleczki, Śmicz, Walce. W roku 1954 dokonano niewielkiej korekty odłączając wsie: Borek, Pietna, Przechód, Rzymkowice, Ścinawa Mała[7]. Największe straty terytorialne dla powiatu prudnickiego nastąpiły 1 stycznia 1956, kiedy utworzono powiat krapkowicki. Powiat prudnicki utracił na rzecz krapkowickiego gromady: Brożec, Dobra, Komorniki, Kórnica, Racławiczki, Rozkochów, Strzeleczki, Walce i Zielina[12], łącznie niemal ⅓ swojego pierwotnego terytorium[7]. W 1957 z powiatu wyłączono wieś Pisarzowice[13]. W 1969 do powiatu prudnickiego przyłączono Jarnołtówek[14]. Od 1973 powiat dzielił się na 5 gmin: Biała, Głogówek, Lubrza, Łącznik, Prudnik. 1 lipca 1975, w wyniku reformy administracyjnej, zlikwidowano w Polsce instytucję powiatu[15].
Według projektu zaakceptowanego przez opolskich samorządowców w październiku 1991, w skład powiatu prudnickiego miały wejść gminy: Prudnik, Lubrza, Biała, Głogówek, Strzeleczki, Walce i Korfantów[16]. Według rządowych projektów z maja i sierpnia 1993, w proponowanych granicach powiatu znalazły się gminy: Prudnik, Lubrza, Biała, Głogówek, Korfantów[17][18]. Proponowano również przyłączenie gminy Głuchołazy[19]. W 1995 w gminie Korfantów przeprowadzono ankietę, w której 930 mieszkańców opowiedziało się za przynależnością do powiatu prudnickiego, natomiast 3401 – do nyskiego[20]. Powiat prudnicki został reaktywowany 1 stycznia 1999. Ostatecznie w jego skład weszły gminy: Prudnik, Lubrza, Biała, Głogówek[7].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 60 430 | 100 | 31 428 | 52,01 | 29 002 | 47,99 |
| Miasto | 31 908 | 52,80 | 16 832 | 27,85 | 15 076 | 24,95 |
| Wieś | 28 522 | 47,20 | 14 596 | 24,15 | 13 926 | 23,04 |
| Lp. | Gmina | Ludność |
|---|---|---|
| 1 | gmina Prudnik | 28 624[21] |
| 2 | gmina Głogówek | 13 893[22] |
| 3 | gmina Biała | 10 866[23] |
| 4 | gmina Lubrza | 4539[24] |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu prudnickiego w 2014 roku[25].
Skład narodowościowy
[edytuj | edytuj kod]
Według spisu powszechnego z 2002, wśród 61 897 mieszkańców powiatu, 10461 mieszkańców deklarowało narodowość niepolską. Narodowość niemiecką deklarowały 9433 osoby, śląską 819 osób, romską 115 osób, a inną 94 osoby[26].
Według danych uzyskanych w Narodowym Spisie Powszechnym z 2011 roku, 6841 (11,8%) mieszkańców powiatu deklarowało przynależność do narodowości niemieckiej, a 6074 (10,5%) do narodowości śląskiej[27].
Według spisu powszechnego z 2021, wśród 53 018 mieszkańców powiatu, 7805 mieszkańców (14,72%) deklarowało narodowość niepolską. Narodowość niemiecką deklarowało 5279 osób, śląską 2749 osób, romską 90 osób, ukraińską 65 osób, angielską 59 osób, holenderską 50 osób, irlandzką 42 osoby, białoruską 33 osoby, norweską 21 osób, włoską 17 osób, rosyjską 16 osób, czeską 15 osób, amerykańską 14 osób, ormiańską 13 osób, żydowską 12 osób, szwedzką 11 osób, australijską 10 osób, austriacką 10 osób, mołdawską 9 osób, słowacką 8 osób, francuską 7 osób, kanadyjską 6 osób, szwajcarską 6 osób, tatarską 6 osób, karaimską 5 osób, litewską 5 osób, łemkowską 5 osób, belgijską 4 osoby, japońską 4 osoby, grecką 3 osoby, hiszpańską 3 osoby, kazachską 3 osoby, szkocką 3 osoby, wyłącznie ponadnarodową 6 osób (w tym 4 europejską), a nieustaloną 27 osób[28]. 52214 osoby posługiwały się „w domu” językiem polski, a 8504 innymi językami, w tym: 5732 śląskim, 2781 niemieckim, 635 angielskim, 71 niderlandzkim, 61 romskim, 58 rosyjskim, 39 ukraińskim, 33 włoskim, 29 francuskim, 23 norweskim, 22 szwedzkim, 14 hiszpańskim, 13 czeskim, 12 polskim językiem migowym, 6 irlandzkim, 4 flamandzkim, 3 aceh, 3 adygejskim, a 34 nieustalonym[29].
Władze powiatu
[edytuj | edytuj kod]
Władzę w powiecie sprawuje Rada Powiatu Prudnickiego (organ uchwałodawczy) i Zarząd Powiatu ze Starostą na czele (organ wykonawczy).
Rada Powiatu
[edytuj | edytuj kod]| Ugrupowanie | 2002–2006[30] | 2006–2010[31] | 2010–2014[32] | 2014–2018[33] | 2018–2024[34] | 2024–2028[35] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Sojusz Lewicy Demokratycznej | 3 | 1 (LiD) | – | – | – | – |
| Liga Polskich Rodzin | 2 | – | – | – | – | – |
| Mniejszość Niemiecka | 4 | 3 | 5 | 1 | 5 | – |
| Forum Samorządowe Powiatu Prudnickiego | 5 | 4 | – | – | – | – |
| Forum Samorządowe Plus | – | – | 2 | – | – | – |
| KWW Edwarda Plicko | – | – | – | – | – | 1 |
| Nasza Ziemia | 3 | 2 | 2 | 5 | 1 | – |
| Tylko Razem | 1 | – | – | – | – | – |
| Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej | 1 | – | – | – | – | – |
| Polskie Stronnictwo Ludowe | – | 1 | – | 5 | 1 | – |
| Prawo i Sprawiedliwość | – | 3 | 2 | 1 | 6 | 5 |
| Platforma Obywatelska | – | 3 | 5 | 4 | 3 (KO) | – |
| Platforma PL2050 Ludowcy Lewica P.Prudnik | – | – | – | – | – | 5 |
| Niezależna Prawica | – | – | 1 | – | – | – |
| Niezależni Razem | – | – | – | 1 | – | – |
| Porozumienie Samorządowe | – | – | – | – | – | 1 |
| Kukiz’15 | – | – | – | – | 1 | – |
| Śląscy Samorządowcy | – | – | – | – | – | 3 |
| Tak! Dla Ziemi Prudnickiej | – | – | – | – | – | 2 |
Lista starostów powiatu
[edytuj | edytuj kod]Czasy niemieckie
[edytuj | edytuj kod]Heinrich Gottfried von Näse (1741–1750)
Franz von Görtz (1750–1755)
Joseph Wenzel von Schneckenhaus (1755–1758)
Freiherr von Schwennler (1759–1768)
Georg David Wenzel von Tscheppe (1768–1787)
Theodor Karl von Elstermann (1787–1813)
Josef Freiherr von Gruttschreiber (1813–1819)
Ernst Freiherr von Dungern (1819–1930)
Hans von Seherr-Thoß (1830–1842)
Oswald Sack (1842–1843)
Carl von Wittenburg (1843–1849)
Adolph Ferdinand Berlin (1849–1872)
Rudolf von Wittenburg (1872–1886)
Franz Hubert von Tiele-Winckler (1887–1892)
Stephan von Sydow (1892–1907)
Hermann von Choltitz (1907–1920)
Bernhard Danckelmann (1920–1922)
Robert Pachur (1922–1933)
Günther Schwantes (1933–1937)
Conrad Listemann (1937–1943)
Felix Scholz (1943–1945)
Polska Ludowa
[edytuj | edytuj kod]Józef Sopa (1945–1949)
Władysław Czechowicz (1949–1953)
Zygmunt Nowak (1953–1957)
III Rzeczpospolita
[edytuj | edytuj kod]Edward Cybulka (1999–2002) (SLD)
Romuald Felcenloben (2002–2006) (SLD)
Radosław Roszkowski (od 2006) (PO)
Transport
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Przez teren powiatu prudnickiego przebiegają drogowe trakty komunikacyjne, ważne dla południowej części województwa opolskiego – 2 drogi krajowe i 5 dróg wojewódzkich. Wśród szlaków kolejowych największe znaczenie ma trakt Katowice – Legnica.
Transport drogowy
[edytuj | edytuj kod]- Drogi krajowe
- 40 (granica państwa z Czechami – Głuchołazy – Prudnik – Kędzierzyn-Koźle – Ujazd – Pyskowice)
- 41 (Nysa – Prudnik – Trzebina – granica państwa z Czechami)
- Drogi wojewódzkie
- 407 (Nysa – Korfantów – Łącznik)
- 409 (Dębina – Krapkowice – Strzelce Opolskie)
- 414 (Wrzoski – Opole – Prószków – Biała – Prudnik)
- 416 (Krapkowice – Głogówek – Głubczyce – Kietrz – Racibórz)
- 417 (Laskowice – Klisino – Szonów – Szczyty – Racibórz)
Transport kolejowy
[edytuj | edytuj kod]
- 137 (Katowice – Gliwice – Kędzierzyn-Koźle – Głogówek – Prudnik – Nysa – Świdnica Miasto – Strzegom – Legnica)
- 294 (Głubczyce – Racławice Śląskie)
- 306 (Prudnik – Biała Prudnicka – Krapkowice)
- 333 (Głuchołazy – Pokrzywna)
Bezpieczeństwo
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie gminy powiatu położone są w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[36]. Powiat prudnicki obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[37].
Ochrona przyrody
[edytuj | edytuj kod]Odznaczeni Odznaką Honorową Powiatu Prudnickiego
[edytuj | edytuj kod]
Odznaka Honorowa Powiatu Prudnickiego została ustanowiona Uchwałą Rady Powiatu w Prudniku Nr XLVIII-320-2014 z dnia 29 sierpnia 2014. Jest ona przyznawana osobom, instytucjom, organizacjom społecznych, gospodarczych i politycznych jako wyraz uznania i wdzięczności za zasługi dla powiatu prudnickiego[38].
- Edward Cybulka (2014)
- Czesław Dumkiewicz (2014)
- Romuald Felcenloben (2014)
- Arnold Hindera (2014)
- Zdzisław Juszczyk (2014)
- Joachim Mazur (2014)
- Marek Radom (2014)
- Jan Roszkowski (2014)
- Jan Trojniak (2015)
- Bolesław Fischer (2015)
- Wanda Jastrzębska-Jurczak (2015)
- Stanisław Święch (2015)
- MKS Pogoń Prudnik (2015)
- KS Pogoń Prudnik (2015)
- Jan Góra (2016)
- Józef Michalczewski (2017)
- Jan Naskręt (2017)
- Władysława Ginter (2017)
- Jerzy Korabik (2018)
- Teofila Kamińska (2018)
- Edward Sąkół (2018)
- Jan Gruszczyński (2018)
- Zygmunt Kowalski (2018)
- Henryk Wyrwisz (2018)
- Franciszek Surmiński (2018)
- Wilfryd Parchatka (2019)
- Józef Skiba (2019)
Sąsiednie powiaty
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
- ↑ GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020.
- ↑ Wielojęzyczna (polsko-niemiecko-czeska) mapa Górnego Śląska wraz z trzema mapkami pobocznymi jako dodatek do opolskiego wydania Gazety Wyborczej w dniu 18 czerwca 2011 r. [online], alt.haus.pl [dostęp 2024-01-09].
- ↑ Andrzej Dereń, Granice ziemi prudnickiej do 1742 roku, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 17 (440), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 29 kwietnia 1999, s. 26, ISSN 1231-904X.
- ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
- ↑ a b c d e Andrzej Dereń, Historia Powiatu Prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2023-11-12] (pol.).
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 1107.
- ↑ Stefan Dziewulski: Wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku. Wyd. II. Warszawa: 1922, s. 9.
- ↑ Landkreis Neustadt in Oberschlesien [online], literad.de [dostęp 2023-11-12] [zarchiwizowane z adresu 2002-11-05] (niem.).
- ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 listopada 1955 r. w sprawie utworzenia powiatu krapkowickiego w województwie opolskim (Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 285).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 stycznia 1957 r. w sprawie zmiany granic niektórych powiatów w województwach: lubelskim, opolskim, rzeszowskim, warszawskim i wrocławskim (Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 28).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 lipca 1968 r. w sprawie zmiany granic powiatów nyskiego i prudnickiego w województwie opolskim (Dz.U. z 1968 r. nr 26, poz. 175).
- ↑ Andrzej Dereń, 1956 – korekty na minus, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
- ↑ Wracają powiaty!, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 1–2 (62–63), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 12 stycznia 1992, s. 2, ISSN 1231-904X.
- ↑ Proponowane siedziby i zasięgi powiatów (siedziby powiatów według dotychczasowego układu wojewódzkiego): wersja I – maj 1993 r. „Wspólnota”. 24 (170), s. 14–20, 1993-06-12. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935.
- ↑ Proponowane siedziby i zasięgi powiatów. Projekt podziału terytorialnego kraju na powiaty. „Wspólnota”. 37 (183), s. 7–15, 1993-09-11. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935.
- ↑ Jest powiat w Prudniku, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 32 (403), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 13 sierpnia 1998, s. 1, ISSN 1231-904X.
- ↑ Przechód, Borek i Rzymkowice opowiedziały się za powiatem prudnickim, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 35 (406), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 3 września 1998, s. 7, ISSN 1231-904X.
- ↑ Stan na 31.12.2009.
- ↑ Stan na 31.12.2008.
- ↑ Stan na 30.09.2012.
- ↑ Stan na dzień 31.12.2006.
- ↑ Powiat prudnicki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Deklaracje narodowościowe w gminach w 2002 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2019-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-01)].
- ↑ Wybrane tablice dotyczące przynależności narodowo-etnicznej, języka i wyznania [online], stat.gov.pl [dostęp 2022-06-26] (pol.).
- ↑ Przynależność narodowo-etniczna – dane NSP 2021 dla kraju i jednostek podziału terytorialnego [online], Główny Urząd Statystyczny, 20 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-31] (pol.).
- ↑ Język używany w domu – dane NSP 2021 dla kraju i jednostek podziału terytorialnego [online], Główny Urząd Statystyczny, 20 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-31] (pol.).
- ↑ Serwis PKW – Wybory 2002 [online], wybory2002.pkw.gov.pl [dostęp 2022-07-01].
- ↑ Serwis PKW – Wybory 2006 [online], wybory2006.pkw.gov.pl [dostęp 2022-07-01] (pol.).
- ↑ Serwis PKW – Wybory 2010 [online], wybory2010.pkw.gov.pl [dostęp 2022-07-01].
- ↑ Serwis PKW – Wybory 2014 [online], samorzad2014.pkw.gov.pl [dostęp 2022-07-01].
- ↑ Serwis PKW – Wybory 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2022-07-01].
- ↑ Serwis PKW – Wybory 2024 [online], wybory.gov.pl [dostęp 2024-04-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
- ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].
- ↑ Odznaka Honorowa Powiatu Prudnickiego – Starostwo Powiatowe w Prudniku [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2020-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-18].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
