Galapagosek

Galapagosek
	Nesoryzomys
	E. Heller, 1904
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	chomikowate
Podrodzina	bawełniaki
Plemię	Oryzomyini
Rodzaj	galapagosek
	Typ nomenklatoryczny
	Nesoryzomys narboroughi E. Heller, 1904 (= Oryzomys indefessus O. Thomas, 1899)
Gatunki
	5 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	5 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Galapagosek^[2] (Nesoryzomys) – rodzaj ssaków z podrodziny bawełniaków (Sigmodontinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące endemicznie w archipelagu Galapagos należącym do Ekwadoru^[3]^[4]^[5].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 100–190 mm, długość ogona 77–163 mm, długość ucha 13–25 mm, długość tylnej stopy 21–40 mm; masa ciała 22–181 g (bez gatunków wymarłych)^[4]^[6].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1904 roku amerykański zoolog Edmund Heller w artykule poświęconym dokumentom z wyprawy Hopkinsa Stanforda na Galapagos w latach 1898–1899, opisującym ssaki archipelagu Galapagos, z wyłączeniem waleni, opublikowanym w czasopiśmie Proceedings of the California Academy of Sciences^[1]. Gatunkiem typowym jest (oryginalne oznaczenie) galapagosek reliktowy (N. indefessus).

Etymologia

Nesoryzomys: gr. νησος nēsos ‘wyspa’ (tj. Galapagos); rodzaj Oryzomys S.F. Baird, 1857 (ryżniak)^[1].

Podział systematyczny

Rodzaj Nesoryzomys był włączany do rodzaju ryżniak (Oryzomys) w randze podrodzaju, ale różnice morfologiczne i genetyczne są na tyle duże, że obecnie jest uznawany za odrębny rodzaj. Gryzonie te dostały się na wyspy Galapagos 3–3,5 miliona lat temu^[5]. Do rodzaju należą następujące żyjące współcześnie i wymarłe po 1500 roku gatunki^[7]^[6]^[8]^[3]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[2]	Podgatunki^[4]^[3]^[6]^[8]	Rozmieszczenie geograficzne^[4]^[3]^[6]^[8]	Podstawowe wymiary^[4]^[6]^[a]	Status IUCN^[9]
Nesoryzomys swarthi	Orr, 1938	galapagosek opuncjowy	gatunek monotypowy	wyspa Santiago	DC: 11–19 cm DO: 10–16,3 cm MC: 31–181 g	VU
Nesoryzomys fernandinae	Hutterer & Hirsch, 1979	galapagosek wulkaniczny	gatunek monotypowy	wyspa Fernandina	DC: 10–12,1 cm DO: 7,7–10 cm MC: 22–63 g	VU
Nesoryzomys darwini	Osgood, 1929	galapagosek Darwina	gatunek monotypowy	wyspa Santa Cruz	DC: do 13,3 cm^[10] DO: do 9,1 cm^[10] MC: brak danych	EX
Nesoryzomys indefessus	(O. Thomas, 1899)	galapagosek reliktowy	gatunek monotypowy	wyspy Santa Cruz i Baltra	DC: do 16,1 cm^[11]^[12] DO: 10,8 cm^[11]^[12] MC: brak danych	EX
Nesoryzomys narboroughi	E. Heller, 1904	galapagosek kraterowy	gatunek monotypowy	wyspa Fernandina	DC: 11–17,2 cm DO: 10–15,2 cm MC: 77–136 g	VU

Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, EX – gatunek wymarły.

Trzy inne nieopisane gatunki występowały dawniej na wyspach Isabela i Rábida^[13].

Uwagi

↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b ^c E. Heller. Papers from the Hopkins Stanford Galapagos Expedition, 1898–1899. Mammals of the Galapagos Archipelago, exclusive of the Cetacea. „Proceedings of the California Academy of Sciences”. Third series, Zoology. 3 (8), s. 241, 1904. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 251. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 408. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 453. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Nesoryzomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-01].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 260. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-16]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Appendix 1. Extinct Species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 701–702. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Taxonomy: Nesoryzomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-16]. (ang.).
↑ ^a ^b W.H. Osgood. A new rodent from the Galapagos Islands. „Publication. Field Museum of Natural History”. Zoological Series. 17 (2), s. 23, 1929. (ang.).
↑ ^a ^b O. Thomas. Descriptions of new Neotropical Mammals. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh Series. 5 (27), s. 280, 1900. (ang.).
↑ ^a ^b G.M. Allan: Extinct and vanishing mammals of the western hemisphere, with the marine species of all the oceans. Cambridge? Massachusetts: American Committee for International Wild Life Protection, 1942, s. 380, seria: Special publication, no. 11. (ang.).
↑ D.W. Steadman: Extinction and Biogeography of Tropical Pacific Birds. University of Chicago Press, 2006, s. 454. ISBN 978-0-226-77142-7.

[9] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Heller-1] E. Heller. Papers from the Hopkins Stanford Galapagos Expedition, 1898–1899. Mammals of the Galapagos Archipelago, exclusive of the Cetacea. „Proceedings of the California Academy of Sciences”. Third series, Zoology. 3 (8), s. 241, 1904. (ang.).

[Cichocki&inni-2] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 251. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-3] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 408. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Pardiñas&inni-4] U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 453. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-5] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Nesoryzomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-01].

[amw-6] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 260. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[mdd-7] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-16]. (ang.).

[amw2-8] Appendix 1. Extinct Species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 701–702. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[10] Taxonomy: Nesoryzomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-16]. (ang.).

[osg-11] W.H. Osgood. A new rodent from the Galapagos Islands. „Publication. Field Museum of Natural History”. Zoological Series. 17 (2), s. 23, 1929. (ang.).

[tho-12] O. Thomas. Descriptions of new Neotropical Mammals. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh Series. 5 (27), s. 280, 1900. (ang.).

[all-13] G.M. Allan: Extinct and vanishing mammals of the western hemisphere, with the marine species of all the oceans. Cambridge? Massachusetts: American Committee for International Wild Life Protection, 1942, s. 380, seria: Special publication, no. 11. (ang.).

[birds-14] D.W. Steadman: Extinction and Biogeography of Tropical Pacific Birds. University of Chicago Press, 2006, s. 454. ISBN 978-0-226-77142-7.

[1]