Cyklofosfamid

Cyklofosfamid
	Struktura cyklofosfamidu bez określonej konfiguracji przestrzennej
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	N,N-bis(2-chloroetylo)-2-okso-1,3,2λ5-oksazafosfinano-2-amina
	Inne nazwy i oznaczenia
farm.	łac. cyclophosphamidum
inne	2-tlenek (2RS)-N,N-bis(2-chloroetylo)tetrahydro-2H-1,3,2-oksazafosforyno-2-aminy
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C7H15Cl2N2O2P
Masa molowa	261,09 g/mol
Wygląd	białe, bezwonne, krystaliczne ciało stałe
	Identyfikacja
Numer CAS	50-18-0; 6055-19-2 (monohydrat)
PubChem	2907
DrugBank	DB00531
SMILES
	C1CNP(=O)(OC1)N(CCCl)CCCl
InChI
	InChI=1S/C7H15Cl2N2O2P/c8-2-5-11(6-3-9)14(12)10-4-1-7-13-14/h1-7H2,(H,10,12)
	InChIKey
	CMSMOCZEIVJLDB-UHFFFAOYSA-N
Właściwości
	Rozpuszczalność w wodzie
	40 g/l (20 °C)
	w innych rozpuszczalnikach
	słabo rozpuszczalny w benzenie, chloroformie, dioksanie i etanolu
Temperatura topnienia	(50,4 ± 0,5) °C
logP	0,63
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2023-08-31]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanego źródła; cyklofosfamid monohydrat
Zwroty H	H301, H340, H350, H360FD
Zwroty P	P202, P264, P270, P280, P301+P310, P405
Numer RTECS	RP5950000
Dawka śmiertelna	LD50 100 mg/kg (szczur, drogą pokarmową)
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Klasyfikacja medyczna
ATC	L01AA01
Stosowanie w ciąży	kategoria D
Farmakokinetyka
Działanie	cytostatyczne, przeciwreumatyczne, immunosupresyjne
Biodostępność	powyżej 75% (doustnie)
Okres półtrwania	3–12 h
Wiązanie z białkami; osocza i tkanek	powyżej 60%
Metabolizm	wątrobowy
Wydalanie	z moczem
Uwagi terapeutyczne
Drogi podawania	doustnie, dożylnie
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Cyklofosfamid (łac. cyclophosphamidum) – organiczny związek chemiczny z grupy cyklicznych diamidofosforanów (diamidów kwasu fosforowego), zawierający pierścień 1,3,2-oksazafosfinanowy i fragment iperytu azotowego (−N(CH
2CH
2Cl)
2) jako amidowy ligand egzocykliczny. Stosowany jako lek cytostatyczny z grupy leków alkilujących. Działanie biologiczne opiera się na interakcjach alkilujących metabolitów powstałych w wyniku przemian metabolicznych z DNA, co doprowadza do jego fragmentacji, a w konsekwencji do śmierci komórki. Jest cytostatykiem fazowo niespecyficznym, swoistym dla cyklu komórkowego. Jest, podobnie jak doksorubicyna, jednym z najczęściej stosowanych cytostatyków^[5].

Zastosowanie

Stosowany jest w leczeniu nowotworów, czasami w ciężkich postaciach chorób tkanki łącznej (kolagenoz) o podłożu autoimmunologicznym. Ważniejsze zastosowania cyklofosfamidu:

ostre białaczki
szpiczak mnogi^[6]
ziarnica złośliwa i chłoniaki nieziarnicze
rak sutka
drobnokomórkowy rak płuca
nabłoniak kosmówkowy
rak trzonu macicy
mięsaki
choroby autoimmunologiczne niereagujące na inne leczenie
po przeszczepach narządów w celu uzyskania immunosupresji

Działania niepożądane

Ma bardzo dużo możliwych działań niepożądanych, m.in. może doprowadzić do trwałego uszkodzenia szpiku kostnego. Często powoduje wypadanie włosów, krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, nieodwracalne uszkodzenie czynności jajników. Najważniejsze działania niepożądane (uboczne) cyklofosfamidu:

supresja szpiku (leukopenia i trombocytopenia)
nudności i wymioty (zaliczany do cytostatyków o dużym ryzyku wywołania wymiotów)^[7],
jadłowstręt
zwłóknienie klatki piersiowej
uszkodzenie mięśnia sercowego (w większych dawkach)
zapalenie pęcherza moczowego
łysienie
wtórne nowotwory (szczególnie w drogach odprowadzających mocz)

Dawkowanie i drogi podania

Cyklofosfamid można podawać doustnie (w tabletkach) lub dożylnie w postaci wlewu kroplowego. We wlewach kroplowych często jest stosowany w połączeniu z adriamycyną jako schemat AC. Istnieją też inne schematy z udziałem cyklofosfamidu, np. CMF, TC (zob. chemioterapia nowotworów).

Preparaty

Endoxan – Baxter – drażetki 0,05 g, proszek do przygotowania roztworu do wstrzykiwań – 0,2 g, proszek do przygotowania roztworu do wlewu kroplowego – 1 g

Zobacz też

Wykaz literatury uzupełniającej: Cyklofosfamid.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c 2-H-1,3,2-Oxazaphosphorinane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 490043 [dostęp 2023-08-31] (niem. • ang.).
↑ ^a ^b CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 3-138, ISBN 978-1-4987-5429-3 (ang.).
↑ Cyklofosfamid, monohydrat [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 16 kwietnia 2023, numer katalogowy: C0768 [dostęp 2023-08-31] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ Cyclophosphamide, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2023-08-31] (ang.).
↑ Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy, WojciechW. Kostowski (red.), Zbigniew S.Z.S. Herman (red.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 407, ISBN 978-83-200-3725-8 .
↑ C.B.C.B. Reeder C.B.C.B. i inni, Cyclophosphamide, bortezomib and dexamethasone induction for newly diagnosed multiple myeloma: high response rates in a phase II clinical trial, „Leukemia”, 23 (7), 2009, s. 1337–1341, DOI: 10.1038/leu.2009.26, PMID: 19225538 (ang.).
↑ MarekM. Pawlicki MarekM., Zapobieganie wymiotom po chemio- i radioterapii. Zalecenia American Society of Clinical Oncology, [w:] Medycyna Praktyczna [online], 28 marca 2002 .

Bibliografia

Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy, WojciechW. Kostowski (red.), Zbigniew S.Z.S. Herman (red.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 406–407, ISBN 978-83-200-3725-8 .
Jan KazimierzJ.K. Podlewski Jan KazimierzJ.K., AlicjaA. Chwalibogowska-Podlewska AlicjaA., RobertR. Adamowicz RobertR., Leki współczesnej terapii, Warszawa: Split Trading, 2005, s. 181, ISBN 83-85632-82-4 .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[GESTIS-1] 2-H-1,3,2-Oxazaphosphorinane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 490043 [dostęp 2023-08-31] (niem. • ang.).

[CRC-2] CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 3-138, ISBN 978-1-4987-5429-3 (ang.).

[SA-3] Cyklofosfamid, monohydrat [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 16 kwietnia 2023, numer katalogowy: C0768 [dostęp 2023-08-31] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CID-4] Cyclophosphamide, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2023-08-31] (ang.).

[5] Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy, WojciechW. Kostowski (red.), Zbigniew S.Z.S. Herman (red.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 407, ISBN 978-83-200-3725-8 .

[6] C.B.C.B. Reeder C.B.C.B. i inni, Cyclophosphamide, bortezomib and dexamethasone induction for newly diagnosed multiple myeloma: high response rates in a phase II clinical trial, „Leukemia”, 23 (7), 2009, s. 1337–1341, DOI: 10.1038/leu.2009.26, PMID: 19225538 (ang.).

[7] MarekM. Pawlicki MarekM., Zapobieganie wymiotom po chemio- i radioterapii. Zalecenia American Society of Clinical Oncology, [w:] Medycyna Praktyczna [online], 28 marca 2002 .

[1]