Christopher Lee

Christopher Lee

Christopher Lee (Berlin 2013)
Imię i nazwisko	Christopher Frank Carandini Lee
Data i miejsce urodzenia	27 maja 1922 Londyn
Data i miejsce śmierci	7 czerwca 2015 Londyn
Zawód	aktor
Współmałżonek	Birgit Krøncke
Lata aktywności	1946–2015
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Christopher Frank Carandini Lee (ur. 27 maja 1922 w Londynie, zm. 7 czerwca 2015^[1][2] tamże) – brytyjski aktor i wokalista odznaczony Komandorią Orderu Imperium Brytyjskiego (CBE) i Orderem św. Jana Jerozolimskiego. Komandor francuskiego Orderu Sztuki i Literatury (2011)^[3]. Podczas swojej siedemdziesięcioletniej kariery filmowej zagrał w niemal 300 filmach^[1], w latach 60. i 70. XX wieku zasłynął rolami (m.in. Drakuli) w horrorach wytwórni Hammer Film Productions. W XX i XXI wieku jego najbardziej znane role to Francisco Scaramanga z filmu o przygodach Jamesa Bonda pt. Człowiek ze złotym pistoletem, Saruman z filmowych trylogii Władca Pierścieni i Hobbit^[4] oraz Hrabia Dooku z Gwiezdnych wojen. Był poliglotą, biegle władał językami włoskim, francuskim, niemieckim i hiszpańskim, potrafił także porozumieć się w językach greckim, rosyjskim i szwedzkim^[5].

Christopher Lee urodził się 27 maja 1922 roku w Belgravii^[6], w gminie Westminster, w środkowym Londynie. Jego ojciec, podpułkownik Geoffrey Trollope Lee (1879–1941) służył w 60. pułku Królewskiego Korpusu Strzelców, biorąc udział w II wojnie burskiej oraz I wojnie światowej. Jego matka, hrabianka Estelle Marie z domu Carandini di Sarzano (1889–1981)^[7], została uwieczniona między innymi na płótnach Johna Lavery’ego i Oswalda Birleya^[8]. Ród Carandini jest jedną z najstarszych rodzin szlacheckich w Europie, spokrewnioną z Karolem Wielkim^[9][10]. Pradziadek ze strony matki, markiz Girolamo Carandini (1803-1870) z powodów politycznych wyemigrował do Wielkiej Brytanii, gdzie poślubił śpiewaczkę operową, Marie Burgess (1826-1894)^[11]. Christopher miał jedną siostrę, Xandrę Carandini Lee (1917–2002)^[12].

Rodzice Lee rozwiedli się, gdy miał sześć lat, po dwóch latach separacji^[13]. Od tego czasu mieszkał wraz z matką i siostrą w szwajcarskim Wengen, gdzie uczęszczał do szkoły. Tam też Christopher zagrał swoją pierwszą rolę, w adaptacji baśni braci Grimm pt. Rumpelsztyk^[14]. Następnie rodzina powróciła do Londynu, gdzie jego matka wyszła za mąż za Harcourta St-Croix Rose’a, bankiera i wujka Iana Fleminga^[15]. Lee stał się w ten sposób przyrodnim kuzynem Fleminga. Od tej pory mieszkali w Fulham. Zgodnie z autobiografią aktora tam też, jako nastolatek, został przedstawiony księciu Feliksowi Jusupowowi oraz wielkiemu księciu Dymitrowi Romanowowi, którzy kilka lat wcześniej zamordowali Grigorija Rasputina (którego postać Lee zagrał w 1966 roku)^[16].

Kontynuując edukację występował w szkolnych przedstawieniach. Uczęszczał do Summer Fields School, gdzie spotkał Patricka Macnee^[17]. Lee złożył podanie o stypendium w Eton College, gdzie rozmowę kwalifikacyjną prowadził między innymi M.R. James, którego postać Lee zagrał 60 lat później^[18]. Stypendium otrzymało dziesięciu najlepszych uczniów, jednak słabe oceny z matematyki spowodowały, że Lee zajął jedenaste miejsce na liście. Jego ojczym nie był w stanie opłacać wysokiego czesnego, wobec czego Lee zapisał się do Wellington College, gdzie uzyskał stypendium, studiując łacinę i grekę^[19]. W tym czasie porzucił aktorstwo, grając w krykieta i rackets, jednakże w innych sportach, jak np. hokej, piłka nożna, rugby i boks był przeciętny^[20]. W czasie studiów Lee był często karany cieleśnie, co jednak uważał za logiczną i akceptowalną konsekwencję świadomego łamania reguł szkoły^[21]. Podczas ostatniego roku studiów jego ojczym zbankrutował, zadłużając się na sumę £25,000^[22].

Matka i ojczym rozeszli się, pozostając w separacji. W lecie 1939 roku wyjechał wraz z siostrą na wakacje na Lazurowe Wybrzeże. Podczas podróży zatrzymali się w Paryżu, gdzie Lee był świadkiem egzekucji Eugena Weidmanna, ostatniej osoby straconej publicznie w tym kraju^[23]. Po powrocie do Londynu pracował jako goniec, zarabiając funta tygodniowo^[24].

Wkrótce po wybuchu II wojny światowej Lee zgłosił się na ochotnika do fińskiej armii, by walczyć w wojnie zimowej. Wraz z innymi brytyjskimi ochotnikami nie brał udziału w walce, pełniąc służbę wartowniczą^[25]. Następnie wrócił do kraju, gdzie podjął pracę w koncernie farmaceutycznym Beecham, a następnie wstąpił do Home Guard. W marcu 1941 roku na zapalenie płuc zmarł jego ojciec. Wkrótce potem Christopher zgłosił się do służby w Royal Air Force^[26].

Lee stawił się na szkolenie w bazie RAF w Uxbridge, skąd został oddelegowany do Paignton^[27]. Szkolenie ukończył w Liverpoolu, skąd trafił do Bulawayo w Rodezji Południowej. Podczas jednego z lotów samolotem de Havilland Tiger Moth doznał uszkodzenia nerwu wzrokowego, a wojskowy lekarz stwierdził, że Lee już nigdy nie będzie latał^[28]. Przeniesiono go do Salisbury (obecnie Harare), w tym czasie odwiedził Maronderę, Wielkie Zimbabwe i Park Narodowy Hwange, a następnie zgłosił się do Wywiadu RAF, został jednak skierowany do służby wartowniczej w więzieniu Salisbury. Potem został awansowany (Leading aircraftman) i przeniesiony do Durbanu, skąd na pokładzie SS Nieuw Amsterdam popłynął do Suezu^[29].

Podczas pobytu w strefie Kanału Sueskiego podjął służbę wywiadowczą w mieście Ismailia. Wraz z postępami Kampanii Północnoafrykańskiej oddział Lee przenosił się z Egiptu do Libii, przez Tobruk i Benghazi do Trypolisu, w tym czasie jego oddział brał udział w około pięciu misjach dziennie^[30]. Podczas walk na linii Mareth Lee przeżył bombardowanie lotniska, a po zwycięstwie aliantów wraz z oddziałem przeniósł się do Zuwary, gdzie siły aliantów przygotowywały się do operacji Husky. Po zdobyciu przyczółku na Sycylii w lipcu 1943 roku Lee otrzymał stopień flying officer^[31]. Po zakończeniu kampanii sycylijskiej zachorował na malarię.

Po inwazji aliantów na Włochy wraz z oddziałem stacjonował w Foggii, gdzie pozostał do zimy 1943 roku. Po tymczasowym przeniesieniu z sił powietrznych do wojsk lądowych służył w 8. dywizji piechoty, biorąc udział w bitwie o Monte Cassino^[32]. Podczas pobytu na przepustce w Neapolu w 1944 roku wszedł na Wezuwiusza, na trzy dni przed erupcją. Po bitwie wraz z oddziałem stacjonował na lotnisku niedaleko Rzymu, gdzie spotkał kuzyna swojej matki, Nicolò Carandiniego, który walczył we włoskim ruchu oporu^[33]. W listopadzie 1944 roku został awansowany do stopnia flight lieutenant (odpowiednik kapitana) i przeniesiony do kwatery głównej sił powietrznych. W okresie końca wojny Lee, który biegle posługiwał się językami włoskim, francuskim i niemieckim pracował w Centralnym Rejestrze Przestępców Wojennych i Podejrzanych, gdzie pomagał w ujęciu zbrodniarzy wojennych^[34]. O swej służbie w tym czasie powiedział: „Otrzymaliśmy dossier z informacjami co zrobili i gdzie ich znaleźć, mieliśmy ich dokładnie przesłuchać a następnie wydać odpowiednim władzom... Widzieliśmy obozy koncentracyjne. Niektóre zostały wysprzątane. Inne nie”^[35]. Lee zakończył służbę w RAF w 1946 roku.

Ojczym Lee także służył w wywiadzie, jednak nie miał wpływu na karierę pasierba. Ostatni raz widzieli się w autobusie w Londynie w 1940 roku, po rozwodzie z jego matką. Lee przyznał, że w czasie wojny pracował dla formacji Special Operations Executive (SOE) i Long Range Desert Group (LRDG), jednak nigdy nie zdradził szczegółów. „Pracowałem czasem dla SAS, jednak nigdy nie będzie mi wolno opowiedzieć o konkretnych misjach. Powiedzmy po prostu, że służyłem w wywiadzie i tak to zostawmy. Ludzie mogą to interpretować jak chcą^[36]. SOE była przez niektórych nazywana „ministerstwem wojny niedżentelmeńskiej”^[37].

Gdy wojna się skończyła, Lee związał się z brytyjską wytwórnią filmową Rank. Przed kamerą zadebiutował w 1948 roku, w filmie pt. Corridor of Mirrors, w którym grana przez niego postać wypowiadała tylko jedno zdanie^[38]. Przez kolejne kilka lat grywał głównie postacie drugoplanowe, miał za to okazję poznać między innymi Borisa Karloffa, Vincenta Price’a oraz Petera Cushinga, który został jego najlepszym przyjacielem^[39]. Przełomem w jego karierze okazała się rola potwora w Przekleństwie Frankensteina w 1957 roku, w którym rolę Barona Frankensteina zagrał Cushing^[39]. Rok później zagrał tytułową rolę w filmie Dracula, który przyspieszył rozwój kariery. W rolę Draculi Lee wcielił się jeszcze sześć razy, chociaż sam przyznał, że chciał zrezygnować po pierwszych dwóch częściach^[40]. Jako główny powód chęci rezygnacji podawał, iż grany przez niego Dracula nic nie mówił. Lee wielokrotnie prosił producentów, by pozwolili mu użyć choć kilku kwestii napisanych przez Brama Stokera. Ostatecznie zagrał w kolejnych filmach po tym, jak właściciele studia Hammer powiedzieli mu, że bez niego w filmie wielu ludzi straci pracę^[40].

Dla studia Hammer zagrał także między innymi w Mumii (1959), Rasputinie (1966), The Devil Rides Out (1968) i Prywatnym życiu Sherlocka Holmesa (1970). Po roli w filmie Córka dla diabła (1976) Lee zakończył współpracę ze studiem. W 1971 roku pojawił się jako narrator w polskim serialu Theatre Macabre^[41][42]. Zagrał także w sześciu kolejnych filmach o Fu Manchu, począwszy od The Face of Fu Manchu (1965), a skończywszy na The Castle of Fu Manchu (1969).

W 1973 roku pojawił się na okładce albumu Paula McCartneya Band on the Run. W tym samym roku zagrał w The Wicker Man, który uważał za swój najlepszy film^[40] oraz w Trzech muszkieterach. W kolejnych latach wystąpił także w dwóch kontynuacjach adaptacji powieści Aleksandra Dumasa: Czterej muszkieterowie (1975) i Powrót muszkieterów (1989). Rok później zagrał złoczyńcę, Francisco Scaramangę w Człowieku ze złotym pistoletem z serii filmów o Jamesie Bondzie. Pierwotnie Lee miał się pojawić w innej odsłonie przygód Bonda, Doktor No, jednak rola ostatecznie trafiła do Josepha Wisemana^[40]. Równocześnie Lee ciągle grywał w filmach nieanglojęzycznych, w tym w 1970 roku w ramach przysługi pojawił się jako narrator w filmie Eugenie reżyserii Jesúsa Franco. Aktor nie był świadomy, iż był to film pornograficzny, bowiem sceny łóżkowe kręcono w innym studiu^[39].

Pod koniec lat 70. grywał częściej w filmach amerykańskich. W 1979 roku wraz z Johnem Belushim, Danem Aykroydem i Toshirō Mifune wystąpił w komedii Stevena Spielberga 1941. Następnie zagrał między innymi w filmach Oko za oko (1981) z Chuckiem Norrisem, W 80 dni dookoła świata (1989) z Pierce’em Brosnanem, Akademii Policyjnej 7 (1994) oraz serialu Kroniki młodego Indiany Jonesa. W 1999 roku zagrał w Jeźdźcu bez głowy w reżyserii Tima Burtona.

Na początku XXI wieku otrzymał rolę Sarumana w adaptacji Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena. Lee sam zgłosił się do Petera Jacksona, jednak starał się o rolę Gandalfa^[40]. Lee jako jedyny z obsady filmów osobiście spotkał Tolkiena^[43]. Na pierwszym spotkaniu z Ianem McKellenem podczas kręcenia Władcy Pierścieni Lee wyznał: „zawsze uważałem, że to ja powinienem zagrać Gandalfa. Czytam Władcę Pierścieni co roku, czasem dwukrotnie”^[44]. Aktorzy szybko się zaprzyjaźnili. Podczas kręcenia sceny śmierci Sarumana w Powrocie króla, w której grający Grimę Brad Dourif miał go pchnąć sztyletem w plecy Peter Jackson zaczął tłumaczyć aktorom swoją wizję tej sceny. Lee odpowiedział: „Czy wiesz jaki dźwięk wydaje osoba pchnięta w plecy? Ja wiem”^[45].

W 2002 roku George Lucas obsadził go jako hrabiego Dooku w filmie Gwiezdne wojny: część II – Atak klonów, do której to roli powrócił trzy lata później w Zemście Sithów. W niektórych scenach aktor korzystał z dublera, jednak sceny szermierki grał osobiście^[40]. W 2008 roku użyczył głosu hrabiemu Dooku w filmie animowanym Wojny klonów. Grał także w filmie Charlie i fabryka czekolady oraz wcielił się w kardynała Wyszyńskiego w amerykańskiej wersji Jana Pawła II (2005). W 2010 roku zagrał w Alicji w Krainie Czarów, w 2011 roku wystąpił w Hugo i jego wynalazek, rok później zagrał w Mrocznych cieniach Burtona, a następnie ponownie spotkał się z Peterem Jacksonem, wracając do roli Sarumana w Hobbicie. Jego ostatnim filmem był Hobbit: Bitwa Pięciu Armii, którego premiera miała miejsce w 2014 roku.

Lee jest rekordzistą pod względem ról filmowych, których miał na koncie ponad 250. Według jednej z anegdot, gdy ktoś mówił mu, że widział wszystkie jego filmy, aktor lubił odpowiadać „Nie, nie widziałeś”^[36].

Znany był również ze swojego zaangażowania (od 2003 roku) w działalność zespołu Rhapsody of Fire. W ramach tego włoskiego powermetalowego zespołu był lektorem oraz „wokalistą wspierającym” (ze względu na swój niski głos). W marcu 2010 roku ukazała się nagrana przez niego płyta w klimatach symfonicznometalowych zatytułowana Charlemagne: By the Sword and the Cross. W tym samym roku z zespołem Manowar nagrał płytę Battle Hymns MMXI, gdzie zastąpił nieżyjącego Orsona Wellesa w utworze „Dark Avenger”. Również w 2010 roku otrzymał branżową nagrodę Metal Hammer Golden God w kategorii Spirit of Hammer^[46]. W grudniu 2012 roku opublikowany został EP A Heavy Metal Christmas z wykonywanymi przez niego heavymetalowymi coverami dwóch piosenek bożonarodzeniowych^[47]. 27 maja 2013 roku wydana została jego heavymetalowa płyta Charlemagne: The Omens of Death^[48].

Na początku lat 50. Lee był zaręczony z Henriette von Rosen, którą poznał w Sztokholmie. Jej ojciec, hrabia Fritz von Rosen, przekonał ich do przełożenia ślubu, jednocześnie wymagając od Lee przedstawienia referencji. Referencje te aktor uzyskał od Douglasa Fairbanksa i braci Boulting. Anglik musiał także uzyskać pozwolenie na ślub od szwedzkiego króla Gustawa VI Adolfa, które uzyskał, bowiem kilka lat wcześniej spotkał monarchę podczas kręcenia filmu Tales of Hans Anderson^[49]. Niedługo przed ślubem para odwołała go.

W 1960 roku poprzez znajomych w Danii poznał modelkę Birgit „Gitte” Krøncke. Wkrótce się zaręczyli, a 17 marca 1961 roku wzięli ślub^[50]. Para doczekała się jednego dziecka, w 1963 roku na świat przyszła córka Christina Erika Carandini Lee. Jego siostrzenica, Harriet Walter, także została aktorką.

Rodzina Carandinich otrzymała prawo umieszczenia w swoim herbie godła Świętego Cesarstwa Rzymskiego przez cesarza Fryderyka I Barbarossę^[9].

Był także dalekim krewnym amerykańskiego generała Roberta E. Lee^[51].

W październiku 2009 roku otrzymał w Buckingham Palace tytuł szlachecki z rąk księcia Karola^[39]. Był zwolennikiem Partii Konserwatywnej^[52].

Ostatnie trzy tygodnie spędził w londyńskim szpitalu na terenie Royal Borough of Kensington and Chelsea. Przyczyną śmierci były kłopoty oddechowe i niewydolność serca. Na prośbę jego żony informację o śmierci podano z kilkudniowym opóźnieniem, 11 czerwca^[1][53].

Hołd aktorowi oddał między innymi Johnny Depp, który tak go określił: „Niesamowicie dobry, hojny, ciepły i fascynujący człowiek. Wytrawny dżentelmen. Był inspiracją zarówno w życiu, jak i w sztuce. W czasie, który spędziliśmy razem miałem zaszczyt i szczęście znaleźć się w jego znamienitej obecności. Jego przyjaźń zawsze będzie droga memu sercu”. Martin Scorsese, z którym pracował w filmie Hugo i jego wynalazek nazwał Lee „wielkim aktorem i wspaniałym przyjacielem”, dodając „zawsze będę o nim pamiętał (...) żałuję, że nie mieliśmy okazji do częstszej współpracy”^[54].

Tim Burton dodał: „Był ostatnim ze swojego gatunku – prawdziwa legenda – którą miałem szczęście nazywać przyjacielem”. „Pozostanie inspiracją dla mnie oraz przyszłych pokoleń”^[55]. George Lucas nazwał go „wielkim, klasycznym aktorem. Łącznikiem z przeszłością kina i prawdziwym dżentelmenem”, a Samuel L. Jackson stwierdził, że Lee był „przemiłą osobą, uosobieniem słów 'dżentelmen' i 'zawodowiec'. Czas spędzony z nim wzbogacił moje życie!”^[56].

Peter Jackson napisał: „Miałem szczęście pracować z Chrisem przy pięciu filmach i za każdym razem praca z nim była niesamowitym przeżyciem. Pamiętam jak w dniu moich 40. urodzin (Lee miał wtedy 80 lat) powiedział mi: Jesteś teraz połową tego co ja. Bycie choć połową człowieka, którym był Christopher Lee, to więcej niż kiedykolwiek marzyłem. Był prawdziwym dżentelmenem, w czasach które dżentelmenów już nie cenią. (...) Nigdy nie będzie następnego Christophera Lee. Ma swoje unikalne miejsce w historii kina oraz sercach milionów fanów na całym świecie^[57].

Christopher Lee zagrał ponad 250 ról, w tym wiele nieanglojęzycznych, w filmach włoskich, francuskich, niemieckich, hiszpańskich i rosyjskich.

• Nothing But the Night (1972)
• The Making of a Legend (2003)

• Biblioteka Ossus
• Christopher Lee w bazie IMDb (ang.)

• Christopher Lee w bazie Filmweb
• Christopher Lee w bazie Notable Names Database (ang.)