Universiteat

Ne universiteat (mangs of ekörtt töt uni) is ne instelling van et heuger oonderwies woar as leu wetenskoppelik les kriegt en oonderzeuk doot. Ne universiteat gef wetenskoppelike groaden en böd wetenskoppelike opleadingen.

Et woard universiteat keump van et Latiense universitas magistrorum et scholarium. Dit beduudt ongevear "gemeenskop van leararen en wetenskoppers". Universiteaten zo as et dee rechtevoor gef, komt oet de middeleeuwen. Ze warren op zikzelf stoande opvolgers van kathedraalskolen. De Universiteat van Bologna in Italië is de euldste Europese universiteat. Dissen wör groondt in 1088. Met hulpe van universiteaten was Europa an et eande van de Middeleeuwen fleenk oontwikkeld en egröaid in kennis. Doarduur konden ze grote delen van de wearld innemmen.

Den naam universiteat is neet wettelik vaste legd. Et gef oonderwiesinstellings dee as zik universiteat neumt, mer et feaitelik neet zeent.

Et oorsproonkelike woard "universitas" betekent meesttieds "een antal leu dee zik verenigt in ene groep, gemeenskop, gilde, bedrief, samenleawing, etc." Toen as steaden belangrieker wörden en doarmet ook middeleeuwse gildes, begun de term te sloan op "koppels learlingen en leararen dee as met mekaar rechten hebt, dee as öar skeunken wordt duur oarkoondes van preensen, preloaten of de steaden woarin as ze woont". Net as aandere gildes besteurden ze zikzelf en bepoalden ze öare egene kwaliteatseisen.

Rechtevoort betekent et "een instituut vuur heuger oonderwies, dee groaden oetdelen mag en dee les anböd in oonderwaarpen dee as neet met ambachten of beropen te maken hebt".

Et orinigele Latiense woard verwees noar groad-tookennende learinstituten in West- en Middel-Europa. Hier köm disse vorm van wettelik oonderwies et meeste vuur. Van hieroet gung dit soort instelling ook de wearld oawer.

Een belangriek kenmaark vuur ne universiteat is et begrip 'Wetenskoppelike vriehead'. Et eerste skriftelike bewies vuur dit begrip keump oet de Universiteat van Bologna. Disse universiteat nöm in 1158 of 1155 de Constitutio Habita an. Dissen skrifteliken eis gavven reaizende wetenskoppers et recht op ongeheenderde duurgaank oet naam van et oonderwies. Rechtevoort wörd dit wearldwied erkeand. Op den 18den september 1988 oonderskrewen 430 universiteaten oawer de hele wearld de Magna Charta Universitatum, woarmet de 900ste verjoardag van de Universiteat van Bologna vierd wör. Der zeent aait mear universiteaten dee as disse Magna Charta oonderskriewt.

Op de universiteat kö'j in verskeaidene fakulteaten (studierichtingen) vakken volgen. Wat universiteaten richtet zik allenig op ne bepoalde fakulteat. De Universiteat Tweante dut vuural met techniek en management. An de Universiteat Utrecht kö'j good vuur geesteswetenskoppen (sproake en kultuur, sosjologie, ezw) studeren.

In Nederlaand kan alleman noar de universiteat hen studeren. A'j meant de'j neet genog op de baanke hebt um et lesgeeld zelf te betalen, kön iej doarvuur studiefinanciering lenen bie regearingsinstellingen. Et gef bepoalde vuurweardes det as iej ofstudeert vuur nen bepoalden tied, de'j et dan neet terugge hooft te betalen. Dit steelsel steet op lösse skroewen. Doaroawer is völle te doon oonder Nederlaandse studeanten.

In de Angelsassiese wearld kö'j mangs ne studiebeurze kriegen. In duursnede leenden Amerikaanse studeanten in 2012 USD 23.300,-.

In völle Skandinaviese laanden was töt de tweede helfte van de eerste tien joar van et 21e joarhoonderd et studeren gratis. Doarnoa gungen Denemoarken, Zweden en Finlaand geeld vroagen an internasjonale studeanten. Dit geeldt nog aait neet vuur studeanten oet de EU-lidstoaten, EEA-leden en inwonners van Zwitserlaand. Internasjonale studeanten dee as good öar beste doot, köant wal zovölle beurzen kriegen det et der hoaste vuur niks bie langs kan.