Vezo

Ny Vezo dia foko malagasy moninina any amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara izay mivelona indrindra amin' ny fanjonoana an-dranomasina. Hevarina ho zana-bondrona ao amin' ny foko sakalava izy ireo. Ny Vezo dia miteny fitenim-paritra amin' ny teny malagasy, izay sampan' ny vondrom-piteny malaiô-pôlineziana avy amin' ny fiteny baritô, ampiasaina any atsimon' i Bôrneô. Izy ireo amin' izao fotoana izao dia mameno ny ankamaroan' ny faritra amorontsiraka andrefan' i Madagasikara, eo anelanelan' i Toliara sy Mahajanga.

Tsy manondro foko malagasy manokana ny Vezo fa faritana amin' ny fomba fiainany. Izy ireo amin' izao fotoana izao dia mameno ny ankamaroan' ny faritra manamorona ny morontsiraka andrefan' i Madagasikara, eo anelanelan' i Toliara sy Mahajanga. Tahaka ny ankamaroan' ny foko malagasy hafa, ny fiaviany dia fifangaroan' ny Aostrôneziana avy any Azia sy ny Banto mpifindra monina avy atsy Afrika Atsinanana. Izy ireo dia fantatra amin' ny filazana amin' ny fomba hentitra fa tsy mila manana fiaviana iombonana na foto-kevitra iraisana. Ny maha-izy azy dia mifanaraka amin' ny zava-misy manodidina ary azo amin' ny alalan' ny fanao, miseho ao amin' ny fahaiza-manao nianarana toy ny fanjonoana na ny lomano sy ny kitro maniry amin' ny tanana vokatr' izany, fa tsy amin' ny ra, na fototarazo, na volon-koditra. Noho ny fifindrà-monina an-dranomasina dia sarotra ny hamantarana ny isan' izy ireo ary tombanana amin' ny fanisana ireo lakana manerana an' i Madagasikara.

Ny fifandraisan' ny fianakaviana dia tena manan-danja tokoa eo amin' ny Vezo ary hajaina tokoa ny zokiolona eo amin' ny fiarahamonina. Matetika ny fianakaviana no mifanampy ka tanora manamboatra botry sy lakana ho an' ny be taona. Zava-dehibe ny fitazonana ny fatoram-pianakaviana mba hahazoana antoka ny fikarakarana amin' ny fahanterana, na aorian' ny lozam-pifamoivoizana na tsy fahasalamana.

Ny loholona ao amin’ ny fianakaviana na foko izay mpanelanelana azy ireo amin' ny razana dia atao hoe hazomanga. Anisan' ny andraikiny ny manara-maso ny lanonana sy maka hevitra amin' ny razana. Manatrika ny zavatra atao ao an-tanàna izy rehefa heverin' ny vahoaka fa mila alalana avy amin' ny razana na fiheveran' ny razana ny zavatra tian-katao. Manondraka ny tany amin' ny toaka ny hazomanga isaky ny misy fifampidinihana amin' ny razana. Amin' ny fotoan-dehibe manokana, dia azo atao sorona ny omby.

Ny Vezo dia manana lanonana ara-kolontsaina ôfisialy antsoina hoe fomba. Anisan' izany ny bilo, ny tromba, ny savatse, ny takasy ary ny soro. Ireo fombafomba rehetra ireo, afa-tsy ny takasy, dia ataon' ny Masikoro any amin' ny faritra manodidina koa.

Amin' ny ankapobeny dia manomboka amin' ny 4 ora ka hatramin' ny 9 ora maraina ny lanonana famorana. Mangataka loholona hendry iray ny ray aman-dreny mba hanome soso-kevitra momba ny tononandro tsara hanaovana ny lanonana. Asaina hanatrika ny lanonana ny mpianakavy, ary ny adahin-dreny iray no mitazona ilay zaza mandritra ny lanonana. Aorian' ny fandidiana dia misy ny fisotroana toaka.

Ny fiainan' ny Vezo, toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara, dia fehezin' ny fady maro. Mandritra ny androm-piainany, ny Vezo dia mety hotratran' ny hanimboky, izay mahatonga ny lehilahy hivozihi-kibo toy ny vehivavy bevohoka, vokatry ny sakafo nohanina avy amin' ny vehivavy havana (anabavy na zanakavavy) nahazo tangy tamin' ny fanaovana firaisana ara-nofo amin' ny olona tsy vadiny.

Fady amin' ny Vezo koa ny fandatsahana ny ran' ny sokatra amin' ny fasika.

Ny fasan' ny Vezo dia any anaty ala, lavitry ny tanàna. Tsy toerana tian' ny Vezo hotsidihina matetika ny fasana. Rehefa mitondra faty halevina na rehefa tsy maintsy miasa ho an' ny maty ihany vao mankany am-pasana ny Vezo. Malaza eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena ny sary sokitra fandevenana an' ny Sakalava sy Vezo izay maneho matetika sarin' olona manao firaisana ara-nofo sy mampiseho filahiana sy nono lehibe.

Na dia efa maty aza ny razambeny, ny Vezo dia mila ny fandraisan' anjaran' izy ireo amin' ny raharaha maro samihafa. Ny fiainana momba ny famokarana, ny fananahana ary ny fiarahamonina eo amin' ny fianakaviana vezo dia mitaky fampahafantarana haingana ny razana, ohatra raha mikasa ny hifindra any amin' ny toeram-panjonoana vonjimaika, raha mifindra amin' ny trano vao vita na sambany mitondra lakana vaovao, raha saro-piterahana ny vehivavy na raha sambany mivoaka ny trano ny zaza vao teraka, raha misy teny saro-pantarina izay mampahory ny fon' ny olona amin' ny fahatezerana, raha misy vahiny tonga mitsidika na miala, sns. Andraikitry ny loham-pianakaviana zokiolona ny miantso ny razana sy miresaka amin' izy ireo, mangataka ny fiarovany na ny famelan-keloka avy aminy, ary manome antoka fa hampahafantarina tsara azy ireo ny zava-mitranga eo amin' ny fiainana – satria isaky ny misy antony tokony hahagaga ny razana dia te hanontany izy ireo, ka hiteraka korontana ho an' ny velona izany.

Ny maty dia mifandray amin' ny taranany mbola velona amin' ny alalan' ny nofy. Rehefa maty mantsy ny olona iray miala tanteraka amin' ny vatana ny fanahiny. Amin' ny endriny vaovao tsy misy vatana, ny fanahy - fantatra amin' ny anarana hoe angatse - dia tsy hita maso, ary mivezivezy toy ny rivotra. Mba hoahitan' ny olona velona azy ​​​​dia miditra ao aminy amin' ny alalan' ny nofy izy, ka miseho miaraka amin' ny vatany tsy simba, toy ny tamin' ny fahaveloman' ilay olona.

Ny Vezo dia miteny fitenim-paritra amin' ny teny malagasy, izay sampan' ny vondrom-piteny malaiô-pôlineziana avy amin' ny fiteny baritô, tenenina any atsimon' i Bôrneô.

Ny fanjonoana no tena fidiram-bolan' ny tokantrano vezo. Mampiasa honko ny mpanjono hanaovana kitay sy bao ary fitaovam-panjonoana. Ny mpanjono dia mampiasa lakanina vita amin' ny fandoagana vatan-kazo lehibe, sy fivoy, ary ny ankamaroan' ny toeram-pajonoana dia 5 km na latsaka miala ny moron-dranomasina. Ny lehilahy dia manjono amin' ny tadim-pintana sy harato ary lefona. Ny vehivavy kosa manaraka ny vatohara mba hitady ireo biby tsy manan-kazon-damosina toy ny horita sy ny zanga. Manampy ny fidiram-bolan' ny Vezo ny fovarotana trondro.

Ankoatra ny fitsimpona ny haran-dranomasina dia ny vehivavy no mivarotra ny hazandrano entin' ny lehilahy. Amin' ny vola azony no ividianan' ny vehivavy ny vary, ny sakafo hafa ilaina ary ny entana lafo vidy isan-karazany.

Mivarotra amin' ny Masikoro, izay mpamboly amin' ny ala manodidina, ny Vezo. Ny Vezo koa dia mivarotra amin' ny Mikea, manakalo trondro amin' ny tantely sy vodin-javamaniry fihinana. Na izany aza, ny fitomboan' ny varotra dia nanova ny toekarena avy amin' ny takalo mankamin' ny varotra ampiasaba vola.

Ankehitriny, any amin' ny morontsirak' i Madagasikara, lasa olana lehibe ny fanjonoana tafahoatra. Mihamaro ny sambo mpivarotra, izay avy any Azia sy Eorôpa ny ankamaroany, izay manjono amin' ny fari-dranomasina malagasy. Sarotra ho an' ny mpanjono amin' ny fomba nentim-paharazana, araka izany, ny hifaninana eny amin' ny tsena. Ho setrin' izany, maro ny Vezo no lasa manjono an-jatony kilaometatra an-dranomasina, mandany enim-bolana ka hatramin' ny sivy volana isan-taona ao amin' ny rano misamboaravoara sy mampidi-doza mba hitady antsantsa sy zanga, izay samy be mpitady any amin' ny tsenan' ny hazan-dranomasina any Azia. Ny sasany mitondra ny fianakaviany sy ny fananany rehetra ary manorina toby any amin' ny torapasika lavitra ny tanàna.

Ilay Malagasy mpahay teny atao hoe Pierre R Simon dia mampifandray ny Vezo sy ny Bajao (vahoaka any Indônezia) amin' ny alalan' ny fampitahany ny fomba fiainany (an-dranomasina) sy ny fampifanakaikezany ny anarana hoe Bajao (fiteny malay: Bejau) sy ny hoe Vezo izay lazainy fa ny b ao amin' ny Bajao dia lasa v ao amin' ny Vezo, ny j nanjary z. Ny zavatra ankoatr' izay dia tsy voahazava na tsinontsinoavina. Ohatra amin' izany ny volon-koditra. Ampifanoheriny amin' ny Vezo (Bajau) izay "mponina amoron-dranomasina"^[1] ny Vazimba (Ba-γimba) izay adikany hoe "mponina anaty ala"^[2]. Naitany izany fomba fiasa izany ka aminy dia ny Vazimba sy ny Vezo no Malagasy tranainy indrindra, izay samy Vahoaka ntaolo (Vawaka "mponina an-dakana"). Ny Vezo sy ny Vazimba dia samy manam-piaviana aostrôneziana amin' io mpahay teny io.

Ny foko eto Madagasikara

• Antambahoaka - Antandroy - Antankarana - Antanosy - Antefasy - Antemoro - Antesaka - Bara - Beosy - Betsileo - Betsimisaraka - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara

• Sinoa eto Madagasikara
• Vazaha eto Madagasikara
• Karàna

Samihafa

• Jiosy malagasy

• Archdeacon Sarajane, "Erotic grave sculpture of the Sakalava and Vezo", in Transition (Kampala), 3 (12), janvier-février 1964, p. 43-47

• Astuti Rita, "C'est un garçon! C'est une fille! : Considérations sur le sexe et le genre à Madagascar et au-delà", in Gradhiva (Paris), n° 23, 1998 p. 67-80
• Astuti Rita, "Food for pregnancy : procreation, marriage and images of gender among the Vezo of Western Madagascar", in Repenser "la femme malgache" : de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar, Institut de civilisations—Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 173-192
• Astuti Rita, "Invisible objects : mortuary rituals among the Vezo of western Madagascar", in Res : anthropology and aesthetics (New York), 25, printemps 1994, p. 111-122
• Astuti Rita, People of the sea : identity and descent among the Vezo of Madagascar, Cambridge University Press, Cambridge, NewYork, 1995, 188 p. (ISBN 0521433509)
• Bellwood, Peter, James J. Fox et Darrell Tryon (éds.), The Austronesians Historical and Comparative Perspectives, Australian National University, 2006
• Blench, Roger, "Musical instruments and musical pratices as markers of austronesian expansion" [archive], 18th Congress of the Indo-Pacific Prehistory Association, Manila, 26 March 2006.
• Burney, D.A., L.P. Burney, L.R. Godfrey, W.L. Jungers, S.M. Goodman, H.T. Wright, and A.J. Jull. 2004. « A chronology for late prehistoric Madagascar » [tahiry], Journal of Human Evolution, 47, 25-63.
• Domenichini-Ramiaramana, Michel, Instruments de musique des Hautes-Terres de Madagascar, Master’s thesis Paris 1982.
• Edkvist, Ingela, The performance of tradition: an ethnography of Hira Gasy popular theatre in Madagascar [tahiry], Dept. of Cultural Anthropology and Ethnology, Uppsala University, 1997.
• Engelvin Ambroise, Monographie d'une sous-tribu Sakalava : les vézos ou "enfants de la mer". Madagascar, Librairie Vincentienne et Missionnaire, Bellevue, 1936, 169 p.
• Grandidier A; & G. (1903–1920), Collection des Ouvrages Anciens Concernant Madagascar, 9 vols. Paris, Comité de Madagascar
• Koechlin Bernard, Les Vezo du sud-ouest de Madagascar : contribution à l'étude de l'éco-système de semi-nomades marins, Mouton, Paris, 1975, 243 p.
• Millot Jacques et Pascal A., "Note sur la sorcellerie chez les Vezo de la région de Morombe", in Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive), Série C, Sciences humaines. 1 (1), 1952, p. 13-28
• Rejela Michel Norbert, La pêche traditionnelle Vezo du sud-ouest de Madagascar : un système d'exploitation depassé ?, Université de Bordeaux 3, 1993, 449 p. (thèse)
• Simon Pierre (2006), La langue des ancêtres. Ny Fitenin-drazana. Une périodisation du malgache des origines au XVe siècle, L'Harmattan.

1. ↑ Simon P. (2006), p. 474 [tahiry]
2. ↑ Simon Pierre (2006), p. 455.