Agricultura

O prefixo agro ten orixe no nome latino agru que significa "terra cultivada ou cultivable; campo" (zona rural ou non urbana).

A historia da agricultura comezou fai miles de anos. O desenvolvemento da agricultura permitiu que a poboación humana crecese moitas veces máis do que podería soster a caza e a recolección.^[4] Despois de recoller grans silvestres para o seu sustento, fai polo menos 105.000 anos, os agricultores nacentes comezaron a plantalos hai uns 11.500 anos. A agricultura, é dicir, sementar e cultivar a terra, foi a primeira revolución económica que emprenderon os humanos, tamén coñecida como a domesticación dos vexetais. Máis ou menos o mesmo tempo, nacía a gandaría ou domesticación dos animais. Os porcos, as ovellas e o gando foron domesticados hai máis de 10.000 anos. Conxuntamente, o nacemento destes fenómenos coñécese como revolucións neolíticas. Ata ese momento, as persoas vivían tan só da recolección de froitos e da captura de animais.^[5] Co tempo, coa domesticación de animais e de plantas como o trigo e as leguminosas permitiu unha certa estabilización económica que permitiu ás comunidades humanas abandonar o nomadismo e instalarse nas primeiras aglomeracións urbanas.

Hai arredor de 10 000 anos, no período do Neolítico ou período da pedra puída, algúns membros dos pobos cazadores-recolectores notaron que algúns dos grans que recollían da natureza para a súa alimentación, podíanse enterrar, isto é, "plantar" a fin de producir novas plantas iguais ás que os orixinaran. Como esa práctica permitiu o aumento da oferta de alimento desas persoas, as plantas comezaron a se cultivar moi próximas unha das outras, para produciren froitos, que se recollían facilmente ao maduraren, o que permitía unha maior produtividade das plantas cultivadas en relación ao seu hábitat natural). Con iso evitaban, as frecuentes e perigosas buscas á procura de alimentos. Co tempo, as persoas foron seleccionando os mellores grans salvaxes, aqueles que posuían as características que máis interesaban aos primeiros agricultores, tales como: tamaño, cantidade producida, sabor etc. Así xurdiu o cultivo das primeiras plantas domesticadas, entre as cales se inclúe o trigo e maila cebada.

O comezo das actividades agrícolas marca o comezo do período neolítico, posterior ao período da pedra lascada. Como é anterior á historia escrita, os inicios da agricultura son escuros, mais admítese que xurdiu independentemente en diferentes lugares do mundo, probabelmente nos vales e bacías fluviais habitados por antigas civilizacións. Durante o período neolítico as principais áreas agrícolas estaban localizadas nos vales dos ríos Nilo (Exipto), Tigre e Éufrates (Mesopotamia, actualmente coñecida como Irán e Iraq), Amarelo e Azul (China). Hai rexistros de cultivos en polo menos tres rexións diferentes do mundo en épocas distintas: Mesopotamia (posibelmente pola cultura Natufiana), América Central (polas culturas precolombianas) e nas cuncas hidrográficas da China e da India.

Ben as mudanzas no clima ou ben o desenvolvemento da tecnoloxía humana puideron ser as razóns iniciais que levaron á descuberta da agricultura. A agricultura permite a existencia de aglomerados humanos con moita maior densidade de poboación que os que poden ser soportados pola caza e recolleita. Houbo unha transición gradual na cal a economía de caza e recolleita coexistiu coa economía agrícola: algúns cultivos plantábanse deliberadamente e outros alimentos obtíñanse da natureza

A importancia da práctica da agricultura na historia do home foi fundamental en canto aos grupos que iniciaron esta práctica como súa maior fonte de subsistencia, forzáronse a se fixar no territorio para agardar pola colleita (e gardala logo), ao contrario dos que continuaron nómades.

Con isto, o grupo que se fixou na terra enfrontouse a novos problemas, que resultaron en novas solucións e tecnoloxías, e polo tanto culturas. Exemplo disto é a arquitectura, que se iniciou para suplir as necesidades de vivenda e mais doutras construcións de carácter permanente.

Esa hipótese aplícase á gandaría, ou sexa, a domesticación de animais como cans e ovellas. Os cans deriváronse por selección xenética de crías de cans salvaxes que vivían arredor dos campamentos humanos, alimentándose de restos de carcasas deixadas como refugallos polos cazadores. Os seres humanos recoñeceron certa utilidade neses animais, pois daban aviso da presenza doutros animais salvaxes máis perigosos (como os lobos e os grandes felinos). Finalmente, algunhas crías foron retiradas dos seus tobos, despois da morte das súas nais. Esas crías leváronse aos campamentos humanos e criáronse xunta das persoas. Co pasar do tempo, houbo unha selección dos animais máis mansos. Isto levou finalmente á creación de novas especies, como os cans domésticos, e mais os correspondentes domésticos de ovellas e bovinos salvaxes.

Nos primeiros tempos de Roma cultivábanse principalmente cereais, leguminosas e hortalizas, pero na época da expansión republicana e imperial a agricultura incluía, ademais do trigo (o pan foi sempre a base da alimentación) os outros dous elementos da chamada tríada ou triloxía mediterránea.

O campesiño traballaba coa súa familia, nun modelo literariamente idealizado de vida sinxela (base dos valores morais, familiares e públicos, e da participación na res publica); pero coa expansión territorial, a continuidade do esforzo bélico, que esixía un prolongado servizo militar dos cidadáns, arruinou as pequenas explotacións en beneficio do modo de produción escravista. Nese sistema incluíase a maior parte da produción agrícola, tanto a dos modestos lotes de terras repartidos a soldados veteranos como os grandes latifundios en mans da aristocracia senatorial. Na lenta transición do escravismo ao feudalismo, a partir da crise do século III, substituíronse os escravos por servos, e o Imperio ruralizouse, pasando as villae rurais a ser centros autosuficientes, en prexuízo das decadentes cidades.

Ao longo da Idade Media, tanto en Europa como no mundo islámico, xorden importantes innovacións tecnolóxicas que achegarán algúns elementos positivos ao traballo dos campesiños, incluída a introdución e difusión de plantas de cultivo coma a remolacha, o arroz, o algodón e árbores froiteiros (como a laranxeira) en Europa a través do Al-Andalus.^[6][7] As principais innovacións na agricultura medieval debéronse ao maior dinamismo do modo de produción feudal, que supoñía para os servos un maior incentivo na mellora da produción que para os escravos. As Partidas de Afonso X o Sabio definen aos campesiños dentro da sociedade estamental como os que labran a terra e fazen nela aquelas cousas polas que os homes han de vivir e de manterse. Este campesiñado activo foi a forza fundamental do traballo na sociedade medieval.

A introdución do uso de arados pesados (con rodas e orelleira) permitiu un cultivo máis profundo dos chans do norte de Europa (incorporouse ao longo do século XI nas rexións ao norte dos Alpes, mentres que os chans fráxiles da zona mediterránea seguían vinculados ao arado romano). Os muíños hidráulicos (posteriormente os de vento introducidos desde Persia) incrementaron de forma importante a produtividade do traballo, do mesmo xeito que a mellora paulatina dos apeiros agrícolas, como novos tipos de mallos, fouces e gadañas.

O cambio do boi polo cabalo como animal de tiro foi o resultado de dous avances tecnolóxicos —o uso da ferradura e o desenvolvemento da coleira^[8]— que permitían ao cabalo tirar de maiores cargas máis facilmente. Isto aumentou a eficiencia do transporte por terra, tanto para o comercio como para as campañas militares, e sumado á mellora xeral da rede de estradas aumentou as oportunidades comerciais para as comunidades rurais mellor comunicadas. Nalgunhas zonas con terras especialmente fértiles, introduciuse a rotación de cultivos de tres follas (rotación trienal, asociando un cereal de primavera ou unha leguminosa a un cereal de inverno), o que reducía ao 33 % no canto do 50 % a necesidade de barbeito fronte ao sistema de ano e vez, aumentando a produción e facéndoa máis diversificada. A posibilidade de estercar, estaba restrinxida á dispoñibilidade de gandería asociada, que, nas zonas e períodos en que se incrementou, tivo un importante impacto na vida campesiña, aínda que non sempre positivo para os agricultores, cuxos intereses estaban en contradición cos dos gandeiros, habitualmente de condición privilexiada (o Concejo de la Mesta e asociacións gandeiras similares nos reinos cristiáns peninsulares). O exemplo dos mosteiros, especialmente da Orde beneditina expandidos por toda Europa occidental (Cluny e Císter), estendeu prácticas agrícolas, de xestión das propiedades e de industria alimentaria. En zonas de Europa meridional (a Sicilia e a España musulmás), os árabes introduciron melloras agrícolas, especialmente en sistemas de regadío (noras de Murcia, gabias de Valencia), o aproveitamento das ladeiras (socalcos das Alpujarras), zonas inundables (arroz) e o cultivo intensivo de hortas, coa xeneralización das froiteiras mediterráneas (laranxeiras, amendoeiras) e todo tipo de verduras, que caracterizarán o estereotipo da alimentación dos campesiños sometidos destas zonas, de orixe musulmá, fronte aos conquistadores cristiáns (vilán farto de allos chamaba Don Quixote a Sancho).

Estes cambios causaron un crecemento, tanto na variedade como na cantidade das colleitas, que tivo efectos importantes na dieta da poboación. O campo foi o gran protagonista na Plena Idade Media europea. Os recursos que achegaba a agricultura e a gandería eran a base da economía e a terra era o centro das relacións sociais, sendo a distribución dos seus excedentes a que permitiu a revolución urbana que se viviu entre os séculos XI e XIII, cume do período denominado óptimo medieval, beneficiado por un clima especialmente benigno. A taxa de crecemento media interanual da poboación europea durante o período 1000-1300 foi de 0,2 %. Entre as causas da redución da taxa de mortalidade que permitiu ese crecemento, leve pero sostido, suxeriuse a mellora na alimentación produto da incorporación do oitavo aminoácido, grazas ao consumo da lentella.^[9]

A expansión agrícola das terras cultivables fíxose á conta da redución da superficie do bosque e da incorporación de terras marxinais e aínda que contribuíu ao crecemento da produción de alimentos, inevitablemente conducía ás consecuencias negativas da lei dos rendementos decrecentes, o que estivo entre as causas afastadas ou precondicións da crise do século XIV. A pesar dos progresos, a agricultura medieval manifestou sempre signos de precariedade debido á imposibilidade de realizar o investimento produtivo dos excedentes (extraídos en forma de renda feudal pola nobreza e o clero) e a súa estreita dependencia das condicións naturais.

Durante o Antigo Réxime os países do sur e leste de Europa prolongaron o sistema económico feudal, especialmente na agricultura, podéndose falar dunha refeudalización evidente desde a crise do século XVII, na que se reafirmou a posición predominante dos señores fronte aos campesiños, que seguían sendo a inmensa maioría da poboación, pero que non tiñan posibilidade de iniciar a acumulación do capital necesaria para a transformación agraria. En cambio, na Europa noroccidental, especialmente nos Países Baixos e Inglaterra, os cambios sociais e políticos (revolución burguesa) víronse acompañados no campo por unha revolución agrícola previa á Revolución Industrial do século XVIII, que intensificou os cultivos, aumentando os rendementos grazas a melloras técnicas e produtivas (rotación de cultivos de catro follas de Waasland; apeiros de Jethro Tull) e á introdución de novos cultivos.^[10]

A integración da economía mundial tras a era dos descubrimentos permitiu un intercambio de cultivos a nivel planetario: produtos do Vello Mundo, tanto de zonas tépedas como o trigo e a vide, como de zonas cálidas como a cana de azucre, o algodón e o café, foron introducidos con éxito en América; mentres que produtos do Novo Mundo como o millo, a pataca, o tomate, o pemento e o tabaco diversificaron a agricultura europea e do resto dos continentes. Xa en época industrial, a explotación do caucho, restrinxida inicialmente á silvicultura amazónica, tamén se acabou estendendo a outras zonas ecuatoriais a pesar de todo o coidado que se puxo en impedilo.

A ideoloxía do liberalismo económico propugnou a liberación do mercado de terras e a imposición da propiedade privada sobre elas, con distintas manifestacións segundo os países (enclosures en Inglaterra desde o século XVIII; en España supresión de morgados e señoríos desde as Cortes de Cádiz, desamortización de Mendizábal en 1836). A formación de mercados nacionais unificados implicaba a unificación dos pesos e medidas, e a liberalización dos prezos fronte ao anterior proteccionismo mercantilista, tarefa que o despotismo ilustrado iniciara desde supostos fisiócratas a mediados do século XVIII. A supresión da taxa do trigo en España en 1765 estivo entre as causas do motín de Esquilache, a partir do cal a lenta tramitación dunha Lei Agraria non chegou a resultados efectivos (Informe de Jovellanos, 1795). No Imperio austríaco produciuse a abolición da servidume (Xosé II, 1785), que no Imperio ruso non chegou ata 1861 (reforma de Alexandre II). En Francia, a Revolución de 1789 suprimiu os dereitos feudais, proporcionando unha base de pequenos propietarios pero con suficiente capacidade de capitalización, moi implicados coa súa terra, que caracterizou desde entón a vitalidade e especial forza social e política do campo francés. En Inglaterra, o predominio dos terratenentes e a gentry no Parlamento logrou manter ata ben entrado o século XIX o proteccionismo das Corn Laws (Leis de cereais) para evitar un descenso no prezo do trigo, en prexuízo dos industriais que patrocinaron a Escola de Mánchester. O que si se produciu é a drástica redución da poboación activa agraria ante a cada vez maior produtividade do traballo. A falta de expectativas de traballo no campo para unha poboación crecente (explosión demográfica) e a ruptura das redes de solidariedade tradicionais nas parroquias rurais (Poor Laws (Leis de pobres),^[11] desaparición dos comunais —en España coa desamortización de Madoz, 1855—) conduciu a un imparable éxodo rural que alimentou os suburbios das cidades industriais.

O uso de fertilizantes químicos (fosfatos, nitratos etc.) a mecanización e os estudos científicos da edafoloxía e a enxeñería agrícola transformaron a agricultura, a finais do século XIX, nunha actividade similar á industrial en canto á súa conexión coa ciencia e tecnoloxía. Con todo, a dependencia da climatoloxía e a periódica irrupción de pragas (fame irlandesa de 1845-1849, con afectación da pataca, filoxera desde 1863, con afectación da vide) produciu periódicas crises agrícolas.

A división do mundo en países desenvolvidos e subdesenvolvidos tivo na agricultura un dos seus aspectos: os primeiros caracterizados por unha agricultura especializada e de mercado con altos rendementos (mesmo nos denominados países novos onde a presión da poboación sobre a superficie é menor); mentres que nos segundos produciuse unha división por zonas entre unha agricultura de subsistencia de explotacións familiares con tecnoloxía tradicional e sometida á presión do crecemento demográfico, e unha agricultura de plantación de monocultivos destinados ao mercado internacional, que tamén mete presión sobre os cada vez máis reducidos espazos naturais (deforestación).

A revolución verde da segunda metade do século XX significou un salto cualitativo na tecnificación da agricultura en todo o mundo, baseándose en melloras tecnolóxicas avanzadas como as sementes de alto rendemento, que a finais de século XX experimentou un novo impulso coa biotecnoloxía (OGM). Simultaneamente, a evolución xeneralizada cara a unha agricultura de mercado produciu a cada vez maior dependencia dos praguicidas e a fertilización intensiva, con graves problemas ambientais como a contaminación de chans e acuíferos e unha drástica redución da biodiversidade; ao que se pretendeu responder coa formulación dunha denominada agricultura sostible. O total da superficie global dedicada ás actividades agrarias sitúase desde finais dos 50 entre o 35% e o 40%.^[12]

A partir do século XX, a agricultura intensiva aumentou a produtividade, especialmente coa aparición do tractor, as esixentes tarefas de sementar, cultivar e maillar poden realizarse de forma rápida e a unha escala antes inimaxinable. Segundo a Academia Internacional de Enxeñería dos Estados Unidos, a mecanización agraria é un dos 20 maiores logros da enxeñería do século XX. A principios do século XX, nos Estados Unidos necesitábase un granxeiro para alimentar de 2 a 5 persoas, mentres que hoxe, grazas á tecnoloxía, os agroquímicos e as variedades actuais, un granxeiro pode alimentar a 130 persoas. O custo desta produtividade é un gran consumo enerxético, xeralmente de combustibles fósiles.

A difusión da radio e a televisión (medios de comunicación), así como da informática, son dunha grande axuda, ao facilitar informes meteorolóxicos, estudos de mercado etc.

Ademais de comida para humanos e os seus animais, prodúcese cada vez con máis ampla utilidade outros produtos tales como as flores, as plantas ornamentais, as madeiras, os fertilizantes, peles, coiro, produtos químicos (etanol, plásticos, azucre, amidón), fibras (algodón, cánabo, liño), combustible (biodiésel, o propio etanol, que agora xa se está obtendo do millo), produtos biofarmacéuticos, e drogas tanto legais como ilegais (tabaco, marihuana, opio, cocaína). Tamén existen plantas creadas por enxeñería xenética que producen substancias especializadas (como, por exemplo, o millo transxénico, que, do mesmo xeito que a obtención de etanol, está a modificar a economía dos cultivos desta planta e a vida das comunidades que dela seguen dependendo).

A manipulación xenética, a mellor xestión dos nutrientes do chan e a mellora no control das sementes aumentaron enormemente as colleitas por unidade de superficie, a cambio estas sementes volvéronse máis sensibles a pragas e enfermidades, o que supón unha necesidade destes últimos maior por parte do agricultor; Proba diso é o rexurdimento de antigas variedades, moi resistentes ás enfermidades e pragas, pola súa rusticidade. Ao mesmo tempo, a mecanización reduciu a esixencia de man de obra. As colleitas son xeralmente menores nos países máis pobres, ao carecer do capital, a tecnoloxía e os coñecementos científicos necesarios.

A agricultura moderna depende enormemente da tecnoloxía e das ciencias físicas e biolóxicas. A irrigación, a drenaxe, a conservación e a sanidade, que son vitais para unha agricultura exitosa, esixen o coñecemento especializado de enxeñeiros agrónomos. A química agrícola, en cambio, trata coa aplicación de fertilizantes, insecticidas e funxicidas, a reparación de chans, a análise de produtos agrícolas etc.

As variedades de semente s foron melloradas ata o punto de poder xerminar máis rápido e adaptarse a estacións máis breves en distintos climas. As sementes actuais poden resistir a pesticidas capaces de exterminar a todas as plantas verdes. Os cultivos hidropónicos, un método para cultivar sen terra, utilizando solucións de nutrientes químicos, poden axudar a cubrir a crecente necesidade de produción a medida que a poboación mundial aumenta.

Outras técnicas modernas que contribuíron ao desenvolvemento da agricultura son as de empaquetado, procesamento e mercadeo. Así, o procesamento dos alimentos, como o conxelado rápido e a deshidratación abriron novos horizontes aumentado os posibles mercados á comercialización dos produtos.

A maioría das persoas en situación de pobreza ao redor do mundo dependen da agricultura. Por iso, a seguridade alimentaria e a agricultura están a ser promovidas por gobernos e organismos de desenvolvemento como unha estratexia para favorecer ás persoas en situación de pobreza e estimular o crecemento económico. Estas intervencións agrícolas inclúen tecnoloxía, habilidades e a contorna regulada. Expúxose analizar o impacto de varias destas intervencións como, por exemplo, a titulación de terras, a capacitación e tecnoloxía, as escolas de campo para agricultores, o pago por servizos ambientais e a xestión forestal descentralizada.

Unha análise de cinco revisións sistemáticas concluíu, entre varios resultados, que as reformas de titulación de terras teñen efectos positivos sobre a produtividade agrícola e nos ingresos daqueles beneficiados. Así mesmo, as innovacións tecnolóxicas impactan positivamente na seguridade alimentaria familiar, mentres que as escolas de campo para agricultores demostraron ser eficaces en aumentar a produción agrícola. A pesar de que tamén se obtiveron outros resultados, aínda queda pendente comprender por que algúns programas son máis eficaces que outros, polo que é recomendable realizar máis investigacións que estuden a gama completa de impactos relevantes e avalíen resultados sociais máis amplos.^[13]

O Sector agrícola é o sector da economía que produce produtos agrícolas (materias primas de orixe vexetal).

Non debe confundirse co sector agrario (que inclúe tamén a gandería e as demais actividades económicas do campo) nin co sector primario (que inclúe outros sectores produtores de materias primas, como a minería).

Habitualmente utilízase a expresión para identificar os intereses sectoriais das empresas agrícolas ou, xenericamente, da totalidade dos habitantes de zonas agrícolas, debido a que son determinantes na vida económica da maior parte das rexións rurais. Na política de determinados países, especialmente nos Estados Unidos, funcionan como un lobby ou grupo de presión.

Produto agrícola é a denominación xenérica de cada un dos produtos da agricultura, a actividade humana que obtén materias primas de orixe vexetal a través do cultivo. Non se consideran produtos agrícolas estritamente os procedentes da explotación forestal. Menos habitual é a distinción cos produtos procedentes da recolección, que nalgúns casos é aínda unha actividade económica estimable (por exemplo, a recolección de cogomelos –que propiamente non son vexetais, senón fungos–).

Segundo o destino que se lle de ao produto, pode facerse unha división entre produtos agrícolas alimentarios e produtos agrícolas industriais. Dos alimentarios, os máis importantes (por ser a base da alimentación humana e da gandería), destacan os cereais (trigo, arroz, millo,tomate etc.); a pataca e outros tubérculos; legumes; as plantas oleaxinosas (oliveira, xirasol, soia, colza); a vide e outras plantas susceptibles de producir distintas bebidas alcohólicas; as plantas azucreiras; e os produtos hortofrutícolas. Dos industriais, imprescindibles para moitos procesos industriais, destacan as materias primas para a industria téxtil, como o algodón, o liño téxtil, o esparto etc.; e outros de grande importancia económica, como o caucho e o tabaco. As plantas tintorias, que foron de grande importancia ata a Revolución Industrial, foron substituídas por tintas químicas. A produción de biocombustibles a partir de restos vexetais ou cultivados expresamente para iso foi obxecto de gran desenvolvemento nos últimos anos.

Non debe confundirse produción agrícola con produción agraria, que inclúe, ademais dos produtos da agricultura, os das demais actividades agrarias, especialmente a gandería. Outro concepto confluente é o da totalidade dos produtos do campo ou produtos rurais (o rural). Estritamente, a produción rural tamén inclúe os produtos daindustria rural, especialmente os da industria alimentaria local ou tradicional e os da artesanía rural.

Tampouco se debe confundir coa achega do sector primario á produción total (PIB ou PNB segundo como se considere), que adoita dividirse nos tres sectores da economía, posto que o sector primario inclúe, ademais, a pesca.Para que os agricultores poidan producir alimentos fan uso de dous recursos naturais importantes: o chan e a auga. Esta labor a miúdo realízana, en áreas onde a topografía é montañosa con altas pendentes onde se requiren prácticas para o manexo da xeada e control de erosión. O chan e a auga son tamén recursos vitais para toda actividade humana. Por tal razón o agricultor debe coñecer as prácticas recomendadas para o uso efectivo e a conservación destes recursos esenciais.

A agricultura de subsistencia é aquela que produce alimento suficiente para as necesidades do agricultor e da súa familia. A agricultura comercial refírese a produción de plantas e animais que son demandados no mercado.

Os tipos de agricultura poden dividirse segundo moitos criterios distintos de clasificación:

Segundo a súa dependencia da auga:

• De secaño: é a agricultura producida sen achega de auga por parte do mesmo agricultor. Nutríndose o chan da choiva ou augas subterráneas.
• De regadío: prodúcese coa achega de auga por parte do agricultor, mediante a subministración que se capta de leitos superficiais naturais ou artificiais, ou mediante a extracción de augas subterráneas dos pozos.

Segundo a magnitude da produción e a súa relación co mercado:

• Agricultura de subsistencia: Consiste na produción da cantidade mínima de comida necesaria para cubrir as necesidades do agricultor e a súa familia, sen apenas excedentes que comercializar. O nivel técnico é primitivo.
• Agricultura industrial: Prodúcense grandes cantidades, utilizando custosos medios de produción, para obter excedentes e comercializalos. Típica de países industrializados, dos países en vías de desenvolvemento e do sector internacionalizado dos países máis pobres. O nivel técnico é de orde tecnolóxica. Tamén pode definirse como agricultura de mercado.

Segundo preténdase obter o máximo rendemento ou a mínima utilización doutros medios de produción, o que determinará unha maior ou menor pegada ecolóxica:

• Agricultura intensiva: busca unha produción grande en pouco espazo. Supon un maior desgaste do sitio. Propia dos países industrializados.
• Agricultura extensiva: depende dunha maior superficie, é dicir, provoca menor presión sobre o lugar e as súas relacións ecolóxicas, aínda que os seus beneficios comerciais adoitan ser menores.

Segundo o método e obxectivos:

• Agricultura tradicional: utiliza os sistemas típicos dun lugar, que configuraron a cultura do mesmo, en períodos máis ou menos prolongados.
• Agricultura industrial: baseada sobre todo en sistemas intensivos, está enfocada a producir grandes cantidades de alimentos en menos tempo e espazo —pero con maior desgaste ecolóxico—, dirixida a mover grandes beneficios comerciais.

• Agricultura ecolóxica: biolóxica ou orgánica (son sinónimos): crean diversos sistemas de produción que respecten as características ecolóxicas dos lugares e xeobiolóxicas dos chans, procurando respectar as estacións e as distribucións naturais das especies vexetais, fomentando a fertilidade do chan.
• Agricultura natural: recóllense os produtos producidos sen a intervención humana e consómense.

Agricultura por contrato: é un acordo entre un agricultor e unha empresa, establecido antes de que comece a produción. Devandito acordo varía por rexión, e compromete á empresa para proporcionar recursos e servizos ao agricultor, tales como transporte, certificación, subministración de insumos ou créditos. Para que os agricultores renuncien á súa autonomía na produción e comercialización dos seus produtos, é necesario ofrecerlles importantes ganancias. Unha revisión resume os achados de 75 reportes, que cobren 26 exemplos empíricos de agricultura por contrato en 13 países en desenvolvemento. A conclusión da devandita revisión é que a agricultura por contrato pode aumentar os ingresos dos agricultores entre o 23 e o 54%. Así mesmo, conclúese que os agricultores máis pobres xeralmente non son parte destes esquemas. Estes resultados, con todo, deben examinarse con coidado debido a posibles rumbos nas estimacións, xa que non existen datos de agricultores que se retiran do programa ou que fracasan nos primeiros anos, por exemplo.^[14]

A agricultura é unha arte práctica no senso de que o estudo científico destas disciplinas coñécese como ciencias agrícolas (ou Agronomía).

No Occidente, é cada vez maior o uso na Agricultura de procesos técnicos avanzados deseñados para economizar traballo a través de sistemas de produción que usan máquinas caras e complexas. O obxectivo é producir máis eficientemente, diminuíndo o custo unitario e así aumentar os rendementos financeiros dos produtores.

Non obstante, hai unha concienciación da opinión pública da necesidade de métodos alternativos de produción (como a agricultura orgánica e a permacultura), evitando os problemas da contaminación das augas superficiais con residuos de fertilizantes e pesticidas (herbicidas, insecticidas e funxicidas), a alteración xenética de plantas e animais, a erosión do solo, a destrución de hábitats (coa conseguinte extinción de especies animais, vexetais e de microorganismos) etc.

A este nivel, estas metas inclúen, entre outros:

• hixiene alimenticia: a busca de que a produción de alimentos estean libres de contaminacións de calquera natureza.
• seguranza alimenticia: a busca que a cantidade de alimento producida estea de acordo coa cantidade para suplir necesidades da poboación.
• calidade alimenticia: a busca de que os alimentos producidos teñan sempre unha calidade coñecida.

Seguindo a teoría dos tres sectores, o número de persoas empregadas na agricultura e outras actividades primarias (como a pesca) pode ser superior ao 80% nos países menos desenvolvidos, e inferior ao 2% nos países máis desenvolvidos.^[15] Desde a revolución industrial , moitos países fixeron a transición a economías desenvolvidas, e a proporción de persoas que traballan na agricultura diminuíu constantemente. Durante o século XVI en Europa, por exemplo, entre o 55 e o 75% da poboación dedicábase á agricultura; no século XIX, reduciuse a entre o 35 e o 65%.^[16] Nos mesmos países hoxe a cifra é inferior ao 10%.^[15] A principios do século XXI, uns mil millóns de persoas, máis de 1/3 da forza de traballo dispoñible, estaban empregadas na agricultura. A agricultura constitúe aproximadamente o 70% do emprego mundial de nenos e en moitos países emprega a maior porcentaxe de mulleres de calquera industria.^[17] O sector servizos superou ao sector agrícola como o maior empregador mundial en 2007.^[18]

A agricultura, especificamente a gandería, segue sendo unha industria perigosa, e os agricultores de todo o mundo seguen tendo un alto risco de sufrir lesións relacionadas co traballo, enfermidades pulmonares, perda de audición inducida polo ruído, enfermidades da pel, así como certos tipos de cancro relacionados co uso de produtos químicos e a exposición prolongada ao sol. Nas granxas industrializadas, as lesións involucran con frecuencia o uso de maquinaria agrícola, e unha causa común de lesións agrícolas mortais nos países desenvolvidos son os envorcos de tractores.^[19] Os pesticidas e outros produtos químicos utilizados na agricultura poden ser perigosos para a saúde dos traballadores, polo que os traballadores expostos a pesticidas poden sufrir enfermidades ou ter fillos con defectos de nacemento.^[20] Como é unha industria na que as familias adoitan participar no traballo e viven na propia granxa, familias enteiras poden estar en risco de sufrir lesións, enfermidades e mortes.^[21] Os nenos e nenas de entre 0 a 6 anos adoitan ser unha poboación especialmente vulnerable na agricultura;^[22] as causas máis comúns de lesións mortais entre os xoves traballadores agrícolas inclúen afogamentos, accidentes con maquinaria agricola e automovilísticos, incluso con vehículos todoterreo.^[21][22][23]

A Organización Internacional do Traballo considera que a agricultura é "un dos sectores económicos máis perigosos".^[17] Estímase que o número anual de mortes relacionadas co traballo entre os empregados agrícolas é de polo menos 170.000, o dobre de táxaa media doutros traballos. Ademais, as incidencias de morte, lesións e enfermidades relacionadas coas actividades agrícolas a miúdo non se notifican.^[24] A organización desenvolveu o Convenio sobre Seguridade e Saúde na Agricultura, 2001, que abrangue a gama de riscos na ocupación agrícola, a prevención destes riscos e o papel que deberían desempeñar os individuos e organizacións que se dedican á agricultura.^[17]

O impacto ambiental da agricultura é o efecto que as diferentes prácticas agrícolas teñen sobre o medio ambiente. O impacto ambiental da agricultura varía de acordo aos métodos, técnicas e tecnoloxías utilizadas, e a escala da produción agrícola. A agricultura en xeral impacta sobre o chan, a auga, o aire, a biodiversidade, as persoas, as plantas e a súa diversidade xenética, a calidade da comida e os hábitats.

A agricultura contribúe ao incremento de gases de efecto invernadoiro pola liberación de CO₂ relacionado coa deforestación, a liberación de metano do cultivo de arroz, a fermentación entérica no gando e a liberación de óxido nitroso da aplicación de fertilizantes.^[25] Todos estes procesos xuntos compoñen o 54% das emisións de metano, aproximadamente o 80% de emisións de óxido nitroso, e case todas as emisións de dióxido de carbono relacionados co uso de terras.^[26] A agricultura industrial é o principal contribuente de metano e óxido nitroso á atmosfera terrestre.^[27] Ademais, a agricultura industrial impacta no ambiente debido ao uso intensivo de agroquímicos, a contaminación da auga e a aparición de zonas mortas, a degradación da terra, a produción de refugallos e a contaminación xenética.

O sector agropecuario é un dos principais emisores de gases de efecto invernadoiro, que xunto cos efectos do uso de terras, están entre as principais causas do quecemento global.^[28] Ademais de ser un importante usuario de terras e consumidor de combustibles fósiles, a agricultura e a gandería contribúen directamente ás emisións de gases de efecto invernadoiro por medio das técnicas empregadas para o cultivo de grans e monocultivos, e a cría de gando.^[29] O sistema agroalimentario global actual é responsable de preto da metade (entre o 44 e o 57%) de todas as emisións de gases con efecto de invernadoiro producidas por actividades humanas.^[30] Esta cifra componse da contribución das emisións agrícolas —as emisións producidas nos campos de cultivo— de entre o 11 e o 15 %; un 15-18 % producidas polo cambio no uso do chan e a deforestación ocasionada pola agricultura; entre un 15 e 20 % de emisións proveniente do procesamento e o empacado dos produtos agrícolas e entre un 3.5 e 4.5 % proveniente dos refugallos.

A agricultura implica un gran consumo de auga (aproximadamente 2/3 da total^{[Cómpre referencia]}) e terra, o cal despraza a outras especies no proceso.^[31] Os fertilizantes, praguicidas e o esterco empregados na agricultura son unha das principais causas de contaminación da auga doce. A sobrecarga de fertilizantes procedentes dos cultivos que chegan aos lagos, encoros e estanques a través das augas subterráneas ou cursos de auga, provoca unha explosión de algas que reducen o nivel de osíxeno na auga e suprimen así a outras plantas e animais acuáticos, xerando zonas mortas. Os praguicidas matan herbas e insectos e con eles as especies que serven de alimento a aves e outros animais. Os insecticidas, herbicidas e fungicidas contaminan a auga doce e o aire con compostos químicos que afectan o ser humano e a moitas formas de vida silvestre.^[31]

A concentración parcelaria, a deforestación e a drenaxe de marismas para a explotación agrícola reducen a superficie dispoñible para a vida silvestre e fragmentan os hábitat naturais. Os praguicidas e herbicidas destrúen gran número de insectos e plantas non desexadas, polo que afectan a especies máis grandes que ven reducidas as súas fontes de alimentos. Estas formas de vida que ven afectadas poden ser importantes recicladores de nutrientes do chan, polinizadores de cultivos e depredadores de insectos daniños. É dicir, a perda de biodiversidade comeza coa fase de preparación da terra para o desenvolvemento agrícola e continúa despois. Esta perda de biodiversidade é unha constante que non se reduce nin sequera naqueles países que valoran e protexen a natureza. Así mesmo, a degradación da terra, a salinización e o exceso de extracción de auga provocados pola agricultura afectan á base do seu propio futuro.^[31]

Moitos destes problemas van esgotando e desertizando o chan, obrigando a abandonar uns terreos para arar outros novos que, á súa vez, esgótanse, creando un círculo vicioso que vai destruíndo a contorna. Un exemplo claro é a progresiva deforestación da selva do Amazonas.

A agricultura é tamén unha importante fonte de contaminación do aire e de gases de efecto invernadoiro. O amoníaco é unha das causas principais da choiva ácida que dana as árbores, acidifica os chans, os lagos e os ríos, prexudicando a biodiversidade. As emisións de amoníaco procedentes dos fertilizantes minerais representan aproximadamente o 16% e a combustión de biomasa e residuos de cultivos o 18%. Así mesmo, a combustión de biomasa de plantas provoca a emisión doutros potentes contaminantes do aire, como dióxido de carbono, óxido nitroso e partículas de fume. Os seres humanos son responsables aproximadamente do 90% da combustión de biomasa, principalmente pola queima deliberada de vexetación forestal, asociada coa deforestación, e residuos de pastos e cultivos para favorecer o crecemento de novos cultivos e destruír hábitats de insectos daniños. O cultivo de arroz é outra fonte agrícola importante de metano, que representa aproximadamente unha quinta parte do total das emisións.^[31]

A agricultura, especialmente a agricultura intensiva ou industrial, ten un impacto negativo sobre o chan. Entre os problemas frecuentes pódense mencionar:

• Erosión do terreo
• Esgotamento de minerais do chan
• Salinización do chan en zonas secas
• Competencia entre os agrocombustibles e a alimentación

Os pesticidas, herbicidas e outro tipo de agroquímicos afectan de varias maneiras ao ecosistema. Algunhas destes problemas inclúen:

• Contaminación por nitróxeno e fósforo magnesio en ríos, lagos e augas subterráneas
• Contaminación por residuos de pesticidas do chan, auga e aire
• Causar desequilibrios na biota polo uso indiscriminado de pesticidas

As maquinarias son elementos que se utilizan para dirixir a acción realizada polas forzas de traballo a base de enerxía; pola súa banda no campo agrícola, os mecanismos a motor que se empregan nestes labores alixeiran a produción e melloran as técnicas de cultivo. Entre as máquina s agrícolas máis utilizadas nos labores do campo menciónanse:

• Tractor: é unha máquina agrícola moi útil, con rodas ou cadeas deseñadas para moverse con facilidade no terreo e potencia de tracción que permite realizar grandes tarefas agrícolas, aínda en terreos encharcados. Ten dous pedais de freo e está a acondicionar para arrastras remolques. Hai dous tipos de tractores: o de eiruga, de grande estabilidade e forza, e o de rodas, capaz de desprazarse ata por estradas; posúe maior velocidade que o de eiruga.
• Motocultor: é unha máquina agrícola dun só eixo e opérase por guiador; adoita ter mediana potencia pero, en cambio pode ser moi versátil cos numerosos apeiros e implementos que se viñeron desenvolvendo. É a maquinaria ideal para parcelas pequenas ou minifundios, moi frecuentes nos países do sur de Europa, e tamén do sueste asiático, así como doutras partes do mundo; a forza do motor é bastante reducida (motores monocilíndricos de gasolina ou diésel duns 200 cc de media) pero queda compensada pola escasa velocidade, o que lle dá unha gran potencia. Aínda que tamén pode empregarse en parcelas relativamente grandes cun asento para o condutor, o seu emprego veu sendo substituído parcialmente polos tractores máis grandes, esenciais nos labores de concentración parcelaria, como a que se levou a cabo en Francia e noutros países, polo que o seu uso veu limitándose cada vez máis nas labores hortícolas, en xardinería e de ornamento nas parcelas minifundistas. Os implementos do motocultor poden variar desde as colleitadoras, sembradoras, fumigadoras, transporte e ata toma de forza para bombas de rega e outros fins. Seguirá sendo esencial nas parcelas nos terreos bastante desnivelados e fragmentados polo relevo.
• Colleitadora: ou segadora é unha máquina agrícola de motor potente, peite cortador para segar as plantas maduras de cereais e un longo anciño que vai diante da máquina e xira sobre un eixo horizontal.

Os equipos agrícolas son un grupo de aparellos deseñados para abrir regos na terra, desmenuzar, fumigar e fertilizar no chan.

• Arado: é un equipo agrícola deseñado para abrir surcos na terra; está composto por unha coitela, reixa, vertedera, talón, cama, temón e mancera, as cales serven para cortar e nivelar a terra, soster as pezas do arado, fixar o tiro e servir de empuñadura. Existen diversos tipos de arados, pero os máis coñecidos son:
  • arado de orelleira, formado pola reixa, coitelas e a orelleira.
  • arado de discos: formado por discos cóncavos para abrir regos profundos.
  • arado superficial, para remover a capa superior do chan.
  • arado de subsolo, para remover a terra a profundidade.
• Grade: é un equipo agrícola deseñado para desmenuzar as partes ou porcións de terra que foron removidas polo arado; están compostas por un armazón que poden ser de madeira e metal, os dentes e o enganche que a une ao tractor.
• Asperxadora: é un equipo agrícola deseñado para fumigar; está composta por un depósito de líquido, bomba de presión, tapa, boca, tanque e válvula de presión, correas, mangueira, chave e a embocadura por onde sae o líquido para fumigar, sexa insecticida, funxicida ou herbicida. A asperxadora manual colócase nas costas do rociador e este leva colocada na boca e nariz unha máscara especial para evitar que os fortes cheiros despedidos pola substancia que expele a asperxadora fáganlle dano.
• Sembradora de semente directa: é un equipo para colocar as simentes sobre a cama de sementa, sen labra previa.
• Fertilizadora: é un equipo agrícola deseñado para distribuír fertilizantes; está composta por tres partes principais: o depósito do fertilizante, o tubo de caída do fertilizante e o distribuidor do fertilizante.
• Empacadora: é un equipo agrícola deseñado para empaquetar ou empacar a palla dos cereais ou outras plantas herbáceas forraxeiras en balas (tamén chamadas pacas ou balas).

As ferramentas agrícolas son instrumentos que se utilizan para labrar a terra, cargar area, deshierbar, remover a terra, abrir gabias, transportar fertilizante ou material etc. Son moitas e moi variadas as ferramentas agrícolas, entre as que se mencionan:

• Sachos: son ferramentas con extremo en forma de pa; son de metal con bordo inferior de fío cortante; serven para remover a terra.
• Barretóns: son pancas de aceiro terminadas en folla plana e semiplana do mesmo metal, mango de mediana lonxitude.
• Carretillas: son carros pequenos que teñen unha roda e serven para cargar e descargar material agrícola, sexa area, terra, fertilizantes.
• Escardillas: constitúen variantes das aixadas, de menor anchura, utilizadas para escardar, é dicir, para limpar os cultivos de cardos e doutras herbas e plantas indesexables.
• Machetes: son ferramentas deseñadas para cortar; teñen unha folla de aceiro longa e afiada, unida a un mango de madeira.
• Pas: son láminas de metal, preferiblemente aceiro, que se usan para labrar a terra; poden ser de punta ou de forma ancha; teñen bordo inferior con fío cortante e mango longo de madeira terminado nun asa de metal.
• Picos: son instrumentos compostos dunha parte de aceiro cuxos extremos terminan en forma de pa rectangular, por unha banda, e de forma punzante pola outra con mango de madeira ou metal.
• Anciños: deseñados para cubrir ou rastrillar sementes; teñen unha parte horizontal de metal e formada por dentes delgados ou grosos segundo o uso.
• regadores: son envases de metal con depósito para auga, cun tubo que termina nunha peza redonda con moitos buracos pequenos; serve para regar plantas.
• Trasplantadora: son pequenas pas de metal en forma de culler pequena, de bordos afiados e mango de madeira. Serven para sacar sementes.

A diferenza é que as maquinarias utilízanse para a limpeza, para arrastrar, desmenuzar, remover a sementar a terra, mentres que os equipos utilízanse para labrar a terra, eliminar a maleza, fumigar as plantas e para fertilizar o chan, e as ferramentas utilízanse para abrir gabias, cargar terra, extraer raíces, arrincar herbas, perforar o chan e asperxer con auga as plantas.

A política agrícola é o conxunto de decisións e accións gobernamentais relacionadas coa agricultura nacional e as importacións de produtos agrícolas estranxeiros, así mesmo é moi complexa debido á necesidade de equilibrar a ecoloxía, as necesidades do país e os problemas sociais de quen vive do campo.

Os gobernos adoitan implementar políticas agrícolas co obxectivo de lograr un resultado específico nos mercados nacionais dos produtos agrícolas. Algúns temas xerais inclúen a xestión e o axuste de riscos (incluídas as políticas relacionadas co cambio climático, a seguridade alimentaria e os desastres naturais), a estabilidade económica (incluídas as políticas relacionadas cos impostos), os recursos naturais e a sostibilidade ambiental (especialmente a política da auga ), a investigación e o desenvolvemento e o mercado, así como o acceso os produtos nacionais (incluíndo relacións con organizacións globais e acordos con outros países).^[32] A política agrícola tamén pode referirse á calidade dos alimentos, garantindo que o abastecemento de alimentos sexa dunha calidade consistente e coñecida, á seguridade alimentaria, garantindo que o abastecemento alimentario satisfaga as necesidades da poboación e á conservación. Os programas políticos poden ir desde programas financeiros, como subvencións, ata incentivar aos produtores a inscribirse en programas voluntarios de garantía de calidade.^[33]

Hai moitas influencias na creación da política agrícola, incluíndo consumidores, agronegocios, grupos de presión comerciais e outros grupos. Os intereses dos agronegocios teñen unha grande influencia sobre a elaboración de políticas, en forma de grupos de presión e contribucións a campañas. Os grupos de acción política, incluídos os interesados en cuestións ambientais e os sindicatos, tamén exercen influencia, así como as organizacións de grupos de presión que representan produtos agrícolas individuais.^[34] A Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura (FAO) lidera os esforzos internacionais para vencer a fame e ofrece un foro para a negociación de regulacións e acordos agrícolas mundiais. Samuel Jutzi, director da división de produción e saúde animal da FAO, afirma que os grupos de presión das grandes corporacións detivo as reformas que mellorarían a saúde humana e o medio ambiente. Por exemplo, as propostas en 2010 para un código de conduta voluntario para a industria gandeira que proporcionase incentivos para mellorar os estándares de saúde e as regulacións ambientais, como o número de animais que unha superficie de terra pode soportar sen danos a longo prazo, foron derrotado con éxito debido á presión das grandes empresas de alimentos.^[35]

A agricultura é un tema clave na loita pola xustiza global. A pesar de existir un exceso de comida nos mercados mundiais, que fai que os prezos caian de forma continuada, aínda non se resolveo o problema da fame no mundo. A rápida perda de terras cultivables e a diminución da cantidade de auga doce dispoñible, da que un 70 % utilízase para a agricultura, son hoxe unha das principais causas da pobreza. A loita contra a fame que sofren 800 millóns de seres humanos non é posible sen unha profunda reforma da política agraria global.

Os países ricos protexen aos seus agricultores, ben a través de subvencións á produción, ben a través de fortes aranceis aos produtos estranxeiros. Isto causa que os agricultores dos países pobres véxanse incapaces de competir en igualdade, polo que actualmente existe unha grande oposición por parte de moitos sectores a estes apoios.

As patentes outorgadas ás compañías que desenvolven novos tipos de sementes por enxeñería xenética permitiron que se licencien aos agricultores as sementes de forma moi similar á utilizada para licenciar software. Isto cambiou a balanza de poder en favor dos fabricantes de sementes, que poden agora ditar termos e condicións antes imposibles. Debido a que se o agricultor non accede ás demandas da compañía, esta non lle vende a semente. Isto fixo que moitos lles acusen de biopiratería, xa que moitas destas empresas dedícanse a investigar as propiedades das plantas, partindo de coñecementos milenarios. Dándose o paradoxo de que ao patentar estes coñecementos, obrigando aos pobos dos que aprenderon devandito coñecemento, a pagarlles polo seu uso.

Con obxecto de impulsar as exportacións de produtos agrícolas, diversos organismos gobernamentais publican estudos económicos por produtos e por países, a través de Internet. Entre outros, atópanse o FAS do Departamento de Agricultura dos Estados Unidos (USDA), Agricultura e Agroalimentario Canadá (AAFC), Austrade e NZTE, que representan catro dos países máis importantes a nivel de exportación de produtos agrícolas. A Federación de Asociacións de Comercio Internacional publica estudos de FAS e AAFC, así como doutros organismos non gobernamentais, na súa páxina web globaltrade.net.^[36]

A filosofía da agricultura é, a grandes liñas, unha disciplina dedicada á crítica sistemática dos marcos filosóficos (ou cosmovisións éticas) que son a base para as decisións relativas á agricultura.^[37]

Moitos destes puntos de vista tamén se utilizan na toma de decisións sobre o uso do chan en xeral. No uso diario, pode definirse como a procura da sabedoría asociada á agricultura, como un dos compoñentes que fundan a civilización.^[38]

A agricultura represéntase do mesmo xeito que á deusa Ceres, coroada de espigas, cun arado á beira e un arbusto que empeza a florecer. Algunhas veces ten un corno da abundancia cheo de toda clase de froitos e ambas as mans sobre unha pa ou sacho. Outros píntana apoiada sobre o zodíaco, para significar que as estacións arranxan os traballos da agricultura e revestida dunha roupaxe verde, símbolo da esperanza.

Nalgunhas medallas é representada cunha muller que ten botados os seus pés un león e un touro, un emblema da terra e o outro, da labranza. Nunha pedra gravada da biblioteca do Vaticano, vese representada a Agricultura por Psiquis, apoiándose, nunha pa como traballo en que a alma atopa lugar para a meditación. O xenio da Agricultura simbolízase por medio dun neno espido, dunha fisonomía festivo e coroado de durmideiras; nunha man ten un feixe de espigas e na outra un acio de uvas.

A selección xenética das plantas fíxose inicialmente co obxectivo de aumentar a produtividade e mellorar o sabor e valor nutricional. Máis recentemente, úsanse técnicas como a enxeñaría xenética para modificar os aspectos constitutivos das plantas naturais. Os cultivos principais son trigo, millo, arroz, soia, sorgo e o milleto.

Vexa tamén:

• Lista de árbores
• Lista de herbas aromáticas
• Lista de froitas
• Lista de hortalizas
• Lista de plantas domésticas
• Lista de plantas ornamentais
• Lista de plantas medicinais

Os animais domésticos usados comunmente na agricultura inclúen bovinos e búfalos para a produción de carne e leite, aves para a produción de ovos, cabalos para o traballo, deporte e lecer, coellos, ovellas, caprinos, porcinos, abellas para a produción do mel e verme da seda para a produción de seda.

Certos peixes (robalizas, rodaballos etc), camaróns, mariscos (mexillóns, ostras etc) e algas tamén se poden producir en acuicultura, unha especie de "agricultura" practicada en lagos e mares.

• IROULEGUY, Victoria. De agrarische geschiedenis van West-Europa, Utrecht-Amberes 1964
• LUELMO, Julio. Historia de la agricultura en Europa y América. Madrid: Ediciones Istmo, 1975.
• Marcel Mazoyer, Laurence Roudart: Histoire des agricultures du monde: Du néolithique à la crise contemporaine, París: Seuil, 2002, ISBN 2-02-053061-9, engl. A History of World Agriculture: From the Neolithic Age to the Current Crisis, New York: Monthly Review Press, 2006, ISBN 1-58367-121-8
• Acquaah, George (2002). Principles of Crop Production: Theory, Techniques, and Technology. Prentice Hall. ISBN 978-0-13-022133-9. 
• Chrispeels, Maarten J.; Sadava, David E. (1994). Plants, Genes, and Agriculture. Boston, Massachusetts: Jones and Bartlett. ISBN 978-0-86720-871-9. 
• Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China. Taipei: Caves Books. 

• Agricultura de Galicia
• Colleita
• Agricultura ecolóxica
• Agricultura de precisión
• Revolución verde
• Hidroponía
• Política agrícola común da UE
• Subsidio agrícola