Wichita (Kansas)

Wichita
Emblemen
Bestjoer
Lân	Feriene Steaten
Steat	Kansas
County	Sedgwick County
Sifers
Ynwennertal	385.577 (2012)
Oerflak	423,7 km² (ynkl. wetter) 412,6 km² (allinnich lân)
Befolkingsticht.	926,8 / km²
Stêdekloft	672.393 (2010)
Hichte	396 m
Oar
Stifting	1863
Tiidsône	UTC-6
Simmertiid	UTC-5
Koördinaten	37°41′20″N 97°20′10″W
Offisjele webside
www.wichita.gov
Kaart
De lizzing fan Wichita yn Sedgwick County en yn 'e steat Kansas.

Wichita (útspr.: ['wɪʧɨtɔ:], likernôch: "wit-sjit-tô) is de grutste stêd yn 'e Amerikaanske steat Kansas en it haadplak fan Sedgwick County. Op 'e ranglist fan 'e grutste stêden fan 'e Feriene Steaten stiet it op it 49ste plak. Wichita leit yn súdlik sintraal Kansas, oan 'e rivier de Arkansas, en it hie neffens in offisjele skatting út 2012 doe goed 385.000 ynwenners. As alle foarstêden en de omlizzende heal ferstedske plattelânskrite meirekkene wurde, hat it as stêdekloft in befolking fan rom 670.000 minsken. De stêd stiet benammen bekend om alle loftfeartyndustry dy't der fêstige is; sadwaande wurdt it ek wol the Air Capital of the World ("de Loftfearthaadstêd fan 'e Wrâld") neamd.

It plak dêr't Wichita de lêste oardel iuw leit, wurdt al mear as 11.000 jier bewenne. By archeologyske opgravings is guod fan teminsten 3000 f.Kr. opdobbe. De earste Jeropeaan dy't de krite besocht, wie de Spaanske ûntdekkingsreizger Francisco Vásquez de Coronado, yn 1541. Hy mette der in Yndiaansk folk, dat neitiid troch archeologysk en histoarysk ûndersyk identifisearre is as de Witsjitta. Hoewol't dat nomaden wiene, dy't tsjin 1719 fierder nei it suden swalke wiene en yn Oklahoma taholden, kearden hja ûnder de Amerikaanske Boargeroarloch (1861-1865) werom nei Kansas, om't se mei it Noarden sympatisearren en Oklahoma (of it Yndiaanske Territoarium, sa't it doe hiet) fierhinne yn Súdlike hannen wie. Yn 1863 bouden de Witsjitta oan 'e rivier de Arkansas in espeltsje gerzene hutten. Dat wurdt beskôge as de stifting fan 'e stêd dy't nei harren neamd is.

De legindaryske pionier en keapman Jesse Chisolm fêstige koarte tiid letter op dat plak in hannelspost, dêr't er keapwaar en fee mei de Witsjitta en oare Yndiaanske stammen, en ek mei blanke jagers en kolonisten ferhannele. Al rillegau setten oare keaplju har der ek nei wenjen en sa ûntstie in fêste delsetting, dy't yn 't earstoan heal blank, heal Yndiaansk wie. Yn 1870 krige Wichita offisjeel de status fan stêd. Under de vroede vaderen dy't de oangeande oarkunde ûndertekenen, wie ien frou, Catherine "De Widdo" McCarty, de pleatslike waskfrou, dy't ien soan hie, de letter berucht wurden bandyt Billy the Kid.

Yn 'e tiid fan it Wylde Westen lei Wichita oan it Chisolm Trail, in troch Jesse Chisolm markearre en letter troch de feeboer Joseph McCoy fêstlein feepaad, wêroer't hielendal út súdlik Teksas wei slachtfee noardoan dreaun waard, oer in ôfstân fan 1.300 km, om it yn Kansas op it spoar nei de slachthuzen fan Sint-Louis en Chicago te setten. Sadwaande ûntjoech Wichita him ta in feestedsje, mei in ekonomy dy't rjochte wie op it fermeitsjen fan 'e cowboys dy't it fee dat hiele ein brocht hiene. Dat betsjutte saloons en bordelen, in lûdroftich nachtlibben en in protte geweld. De stêd sette in opienfolging fan bekende wetstsjinners yn om it spul tusken de perken te hâlden, wêrûnder de ferneamde Wyatt Earp. De bloeiende ekonomy soarge derfoar dat it tal ynwenners tsjin 1890 oanwoeksen wie ta 24.000.

Yn 'e tweintichste iuw ûntjoech Wichita him ta in sintrum fan 'e loftfeartyndustry, doe't yn 'e tweintiger en tritiger jierren loftfeartpioniers as Clyde Cessna en Walter Beech harren bedriuwen (Cessna en Beechcraft) der stiften. Dizze nije yndustry waard finansiere troch de opbringsten út 'e oaljefjilden dy't yn 1914 en 1915 deunby Wichita ûntdutsen wiene. Oan it begjin fan 'e Twadde Wrâldoarloch soarge dat foar in wiere befolkingseksploazje mei't Wichita doe in wichtich sintrum waard foar de fabrikaazje fan ferskate soarten oarlochsfleantugen, mar yn it bysûnder fan 'e Boeing B-29 Superfortress-bommesmiter. De groei sette troch ûnder de Kâlde Oarloch, doe't yn Wichita de Boeing Military Airplane Company en de Loftmachtbasis McConnell fêstige waarden.

Ek hjoed de dei noch stipet de ekonomy fan Wichita fierhinne op 'e loftfeartyndustry, mei't Beechcraft, Cessna, Stearman Aircraft, Boeing, Learjet en oare fleantúchfabrikanten allegear fabriken yn 'e stêd hawwe en mei-inoar goed binne foar 21,6% fan 'e pleatslike wurkgelegenheid. Oare sektoaren dy't foar Wichita ekonomysk wichtich binne, binne de sûnenssoarch en de oaljeyndustry. De stêd is fierders it kulturele en kommersjele sintrum fan hiele Kansas, dêr't de wichtichste krante fan 'e steat útjûn wurdt (The Wichita Eagle), dêr't de grutste universiteit fan 'e steat stiet (de Steatsuniversiteit fan Wichita, WSU), en dêr't it drokste fleanfjild fan 'e steat leit (Wichita Mid-Continent Airport). Op it mêd fan toeristyske attraksjes hat Wichita it wichtichste en grutste museum fan Kansas, it Wichita Art Museum, mei in fêste kolleksje fan 7.000 keunstwurken; de pleatslike dieretún, Sedgwick County Zoo, mei mear as 2.500 bisten; de botanyske tún Botanica, The Wichita Gardens; en twa iepenloftmuseä, it Mid-America All-Indian Center en it Old Cowtown Museum.

Neffens gegevens fan 'e folkstelling fan 2010 wie de etnyske opbou fan 'e befolking fan Wichita doe sa: 64,5% blanken; 15,3% Latino's (mei as grutste subgroep de Meksikanen, mei 13,0%); 11,5% swarten; 4,8% Aziaten (mei as grutste subgroep de Fjetnamezen, mei 2,4%); 1,2% Yndianen; 2,7% oaren of fan mingd etnysk komôf. Fierders wie 11,5% 65 jier of âlder, en 26,6% jonger as 18 jier. 15,8% fan 'e Wichitanen libbe ûnder de earmoedegrins.

• Ann Dunham (1942-1995), antropolooch en mem fan Barack Obama
• Joe Walsh (1947), rockmuzikant
• Kirstie Alley (1951-2022), aktrise
• Edgar Heap of Birds (1954), keunstner
• Ponka-We Victors (1981), politika

Wichita leit oan 'e noardlike râne fan 'e subtropyske klimaatsône yn Noard-Amearika, en hat sadwaande hjitte fochtige simmers en kâlde drûge winters. Jannewaris is de kâldste moanne fan it jier, mei in trochsneed deitemperatuer fan 5,8 °C, wylst dy yn july, de waarmste moanne, op 33,5 °C leit. Rekôrtemperatueren wiene –30 °C op 12 febrewaris 1899 en 46 °C yn 'e simmer fan 1936. Yn in trochsneed jier mei Wichita fierders 830,3 mm delslach ferwachtsje, wêrfan't fierwei it measte yn it simmerhealjier falt, mei juny as wietste moanne. Oer it hiele winterhealjier ferdield falt der yn trochsneed 39,6 sm snie. Wichita leit fierders yn Tornado Alley, it diel fan Noard-Amearika dêr't geregeldwei tornado's foarkomme. Wichita sels waard troch tornado's troffen yn septimber 1965, april 1991 en maaie 1999.

• (in) Offisjele webside fan Wichita

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Further reading, op dizze side. Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Wichita, Kansas fan Wikimedia Commons.