Botsuana

Tekst üüb Fering

Botsuana [bɔˈtsu̯aːna], amtelk Republiik Botsuana (üüb Tswana: Lefatshe la Botswana; üüb Ingels: Republic of Botswana) as en banenstoot uun a süüd faan Aafrika. Uun a süüduast an süüd leit Süüdaafrika, uun a waast an nuurd Namiibia an uun a nuurduast Sambia an Simbabwe. At lun hee amanbi 2.024.904 lidj (2011)^[1]. At hoodsteed faan't lun as Gaborone.

Gaborone Serowe Ghanzi Tsabong Mochudi Molepolole Francistown Maun Ramotswa Kanye Selebi-Phikwe Kasane Monalanong Hill SÜÜDAAFRIKA NAMIIBIA SAMBIA SIMBABWE Makgadikgadi-Saaltpoonen

Koord faan Botsuana

Botsuana leit twesken 17° 50’ an 26° 50’ (faan a nuurd tu a süüd) an twesken 20° 00’ an 29° 20’ (faan a waast tu a uast). At lun as amanbi tausis grater üüs Tjiisklun.

At lun dialt grensen mä fjauer lunen. Det lingst grens (1969 km) faan't lun wurt mä Süüdaafrika diald. Hat lingt faan en bocht faan a Nosso struum uun a Kgalagadi Transfrontier Park uun a süüdwaast faan’t lun hen tu Coetsers Eilun uun a süüduast. Det kurtst grens, wat bluat 0.15 km lung as an auerföor’t steed Kazungula bi a Zambezi struum leit, wurt mä Sambia diald. At lun dialt uk en 1544 km lung grens mä Namiibia an en 834 km lung mä Simbabwe.

Botsuana as för’t miast en plaat lun an hee nian rocht berger, man det hee hög knober, wat muar üüs 1000 m huuch san. De huuchst knob (1494 m) uun Botswana as de Monalanong Knob, wat uun a süüd faan't lun leit. Öler knober uun't lun san de Otse Knob (1491 m), dön Tsodilo Knober (1400 m), dön Tswapong Knober (1379 m) an dön Marakalalo Knober (1347 m).

Dön tjiin gratst steeden uun Botsuana san:

Botswana hee tjiin distrikten.

At kliima uun Botswana as hualewdrüüg, auer at rintidj uu so kurt as. Uun a süüd faan't lun as at drüchtidj faan April tu Oktuuber an uun a nuurd faan April tu Nofember.

Botswana hee trii suurter faan regioonen faan plaanten: at hardveld, at sandveld an det Okavango deltaveld^[3].

At hardveld regioon lei uun a süüduast an uun’t uastdial faan a maden faan’t lun. Unn’t hardveld waaks för’t miast holtig plaanten an suurter faan gäärs. A holtig plaanten san: Acacia karroo, Albizzia anthelmintica, Balanites aegyptiaca, Mopane, Combretum apiculatum, Grewia bicolor, Grewia flavecens, Grewia monticola, Lonchocarpus capassa an Terminalia^[3].

At sandveld regioon lei uun det Kalahari, wat (bit üüb de fiar nuurdwaast) at auerbliiwsel faan’t lun bedobet. Uun’t sandveld waaks för’t miast suurter faan gäärs: Kragrostis pallens, Striagostis uniplumis, Anthephora pubescens, Schmidtia pappophoreides an Megaloprotachne albescens. Holtig plaanten waaks uk diar, tu’n bispal Grewia avellane, Grewia retinervis, Lonchocarpus nelsii an Terminalia sericia^[3].

Det Okavango deltaveld regioon bedobet de fiar nuurdwaast faan’t lun. Uun det Okavango deltaveld waaks so wel suurter faan gäärs üüs uk holtig plaanten. A holtig plaanten san Fecus verruculosa an det Hyphaene crinata. Suurter faan gäärs liküüs Phragmites communis, Dichanthium papillusum, Panicum repens, Andropogon encomus, Echinochloa pyramidelis an Imperata cylindrica kön diar fünjen wurd^[3].

Efter det letst folkteeling faan 2011 hed Botsuana amanbi 2 024 787 iinwenern. 989 179 faan a lidj wiar karmen an 1 035 608 wiar wüfhööd^[4].

Det amtelk spriik faan Botsuana as Ingels. At spriik, wat faan't muarhaid faan't lun spreegen wurd, as Tswana.

Wüfen raage uun't madel en ääler faan 72 juaren, an maaner ian faan 66,2 juaren^[5].

Skriiwern uun an faan Botsuana san:

• Andrew Sesinyi
• Barolong Seboni
• Bessie Head
• Caitlin Davies
• Carolyn Slaughter
• Donald Molosi
• Leetile Disang Raditladi
• Mositi Torontle
• Moteane Melamu
• Patrick van Rensburg
• Siyanda Mohutsiwa
• Thomas Tlou
• Unity Dow

Föör at koloniaaltidj jeew at muar letj köningriken faan Batsuana. Faan 31. marts 1885 ap tu 30. september 1966 wiar Botsuana oner a nööm Betschuanalun det gratst britisk protektoraat uun a süüd faan Aafrika. Seretse Khama wiar de iarst president.

Efter't ferfaading faan 1965 as Botsuana en republiik. De stootsboowenhood as a president, diar faan't natschunaalfersaamling weelet wurt. A president faan daaling as Seretse Khama Ian Khama, diar a dring faan de iarst president as. Dön letst woolen wiar uun 2014 an dön naist skal uun 2019 wees. At partei faan't regiaring as at Botswana Democratic Party.

Botsuana as sant 17. Oktuuber 1966 lasmoot faan dön Feriand Natschuunen an sant 31. Oktuuber 1966 faan det Aafrikoons Unioon. Det as uk sant 1981 lasmaat faan det Commonwealth of Nations.

Botsuana hiart tu't Tolunioon faan det Süüdelk Aafrika. At weering faan't lun as de Botswaans Pula, wat faan det Beenk faan Botsuana ütjbroocht wurt. Üüb a HDI-indeks stäänt det lun üüb plaats 94 faan 187^[6]. Uun't juar 2018 hed at lun en BIP faan amanbi 18,6 biljuunen US-Dooler^[7].

1. ↑ www.citypopulation.de
2. ↑ Botswana, citypopulation.de
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2 3,3} International Livestock Centre for Africa. African Forage Plant Genetic Resources, Evalulation of Forage Germplasm and Extensive Livestock Production Systems. ILRI (aka ILCA and ILRAD). pp. 37–. GGKEY:1WUC5B1U5L6. Ufrepen 5 April 2011. 
4. ↑ 2011 Botswana Population and Housing Census, Central Statistics Office of Botswana.
5. ↑ Human Development Report Office: Botswana – Country Profile: Human Development Indicators, ufrepen di 31. August 2020
6. ↑ Human Development Reports: Botswana, United Nations Development Programme
7. ↑ unstats.un.org