Le Landeron

Le Landeron
	Wappe vo Le Landeron
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Nöieburg (NE)
Bezirk:	(Dr Kanton Nöieburg kännt sit 2018 kä Bezirk me.)
BFS-Nr.:	6455
Poschtleitzahl:	2525
Koordinate:	571740 / 211682Koordinate: 47° 3′ 20″ N, 7° 4′ 0″ O; CH1903: 571740 / 211682
Höchi:	434 m ü. M.
Flächi:	10.31 km²
Iiwohner:	4680 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.landeron.ch
Charte
	Charte vo Le Landeron

Le Landeron (bis 1966 Landeron-Combes, frankoprovenzalisch [y lɛ̃ˈdrɔ̃], schwiizerdüütsch: Landere) isch es historischs Stedtli im Kanton Nöieburg.

s Wappe

Die oberi Helfti vom Wappe vo Landere isch drüteilt i Gold und i de Mitti drü silbrigi Sparre uf rotem Grund; das sind d Farbe us em vorrepublikanische Staatswappe vo Nöieburg; i der undere Helfti sind zwe silbrigi Fisch uf blauem Grund; das dütet de Bezug zu de Wirtschaft a.

Geografy

Le Landeron (uf tüütsch au Landere) isch am Jurasüdfuess, am Zylkanal und am weschtlechen Ufer vom Bielersee. D Altstadt isch im früener sumpfige Seeland zwüsched d Ärm vo de Zyl, wo grossi Böge durs Land gmacht het, uf ere sandige Insle pout worde (einem rundem sandächten Boden [sur des Landes rondes] heisst s im Schweitzerischen Lexicon vom Hans Jakob Leu). Vilicht chunt de Name vom Stedtli vo deet.

D Gmeindflechi het 1031 Hektare. Do dervo sind 44 Prozänt Waldland, 42 Prozänt Puureland, 14 Prozänt sind überbout.

Bevölkerig

Bevölkerigsentwicklig
Johr	1750	1850	1900	1950	1990	2000	2010	2015
Iiwohner	591	1 012	1 423	1 724	3 890	4 227	4 441	4 501

Sprooch D Amts- und d Verkehrsprooch isch s Französische. Landere isch a der Sproochgränze vom Wälsche zum Schwiizerdüütsche, wo em Fluss no gaat.

Religion

Johr	1904	1980	1990	2000
Protestante	49 %	50 %	45 %	39 %
Katholike	51 %	41 %	39 %	35 %
Anderi		2 %	3 %	5 %
Keini		7 %	13 %	21 %

Härkumft

Johr	1784	1900	1904	1950	1980	1990	2000
Bevölkerig	685	1423	1446	1724	3287	3899	4227
Schwiizer		1344		1662	2853	3316	3560^*
i %		94		96	87	85	84
Usländer		79		62	434	583	667
i %		6		4	13	15	16

^* inkl. 286 Naturalisierti und 466 Doppelbürger (Quälle: 1784: DHBS IV 440, übrigi: BFS)

Altersstruktur

Johr	1980		1990		2000
0–19	935	28 %	978	25 %	1048	25 %
20–39	1094	33 %	1249	32 %	1166	28 %
40–64	850	26 %	1199	31 %	1442	34 %
65–	408	12 %	473	12 %	571	14 %
total	3287		3899		4227

d Prozäntzahle sind grundet und drumm i de Summe nöd immer gnau 100 %

Politik

D Legislative het 41 Mitglider: 7 (7) Radikali; 9 (10) Liberali-PPN; 14 (10) Sozialischte; 11 (14) Canette (Bierbüchsepartei); Zahle 2004 (Stand anne 2000).

Wirtschaft

Landere isch e traditionsrichi Wiigmeind. D Räbbärge sind a de Häng gäge de Bielersee und gäge s Dörfli Combes. Die bekantischte Räbgüeter wärded sit Jaarhunderte vo de Familie Frochaux, Ruedin und vom Bürgerspital Solothurn (vigne de l'Hôpital de Soleure) betribe. Ursprünglich händs au mit Fische ihres Gäld verdienet, hüt meh als Gmüespuure.

Tourismus

De Främdevercheer isch fürs Stedtli wichtig. Ussert de Seenswürdigkeite won bi Kunst und Kultur beschribe sind, häd Landere en Hafe, es Strandbad und en Cämpingplatz. S Schwümmbad isch diräkt am See und bekannt wäge de 67 Meter lange Wasserrutschbaan.

Vercheer

Le Landeron isch guet as Schwiizer Vercheersnetz agschlosse. Mit em Auto cha me über d A5 anefaare, enere Autostrooss quär dur d Räbbärge und i Dunäll um d Bielerseedörfer ume. D Isebaan halted mit de Regionalzüüg vo de SBB vo Nöieburg uf Biel. Im Summer häts au e Schiffsverbindig vo Biel uf Murte und Nöieburg. Es Boschtauto faart uf Gals und Erlach.

Gschicht

Bi Les Prises isch en Schalestei gfunde worde. Es git au einzelni Fünd us de Pfaalbouziit. Zwüsched Landere und Neuestadt hät mer römischi Münze gfunde. Fossilie us em Tal vo Nugerol cha mer hüt i de Museä vo Basel und Biel aaluege.

Scho im früene Mittelalter isch uf eme Hügel am Jurafuess d Feschtig Nugerol gstande. Si isch vom Graf vo Nöieburg gäge s Bistum Basel pout worde. 1260 häd Nugerol en Freibrief übercho und isch eso zumene Märtstedtli worde. Aber im gliiche Jaar häds Chrieg gee zwüsched em Graf vo Nöieburg und em Bischof vo Basel. Debi isch s Stedtli ganz kabut gmacht worde. Drufabe häd de Fürstbischof 1283 d Burg Schlossbärg und 1312 s Märtstedtli Nöiestadt la poue.

Im Jaar 1325 häd d Abtei vo Sankt Johann a der Zyl em Graf vo Nöieburg d Weide Landeren verchauft, das er deet e nöji befeschtigti Ortschaft häd chöne boue. Mit Gräbe het me de Moränestreife entwässeret. De Ort isch e so gewält gsi, das s neui Märtstedtli am Ufer vom See und so a de damalige Hauptvercheersadere glägen isch.

1449 händ d Bürger vo Landere en „ewige“ Burgschaftsvertrag mit de Stadt Soledurn abgschlosse. De Bund isch bis 1783 immer wider bestätiget worde. In erschter Linje isch es es Chriegsbündnis gsi. Wänn d Solothurner wider emal Chritz mit em Fürschtbischof vo Basel gha händ, sind ne Lüüt vo Landeron über de Bielersee und d Zyl gschnäll z Hilf cho. Und wänn d Bärner wider emal gäge de Fürscht vo Nöieburg z Chrieg zoge sind, isch Le Landeron als erschti Bastion a de Gränze uf soledurnischi Hilf über de See aagwise gsi.

Im 16. Jahrhundert hät de Machtkampf en Höhepunkt erreicht, wo de Nöieburger Farel Le Landeron häd wele reformiere.^[2] 1707 händ sich d Soledurner müesse us em Gebiet zruggzie, will d Prüsse Nöieburg übernaa händ (mee dezu staat i de Gschicht vom Kanton Nöieburg).

Wo bi de Juragwässerkorekzioon s Grosse Moos trochegleid worden isch, häds en groosse Ufschwung für d Landwirtschaft gee. 1888 isch s Dörfli Combes igmeindet worde.

Kunscht, Kultur

Z Le Landeron isch vor allem de historischi Stadtchärn en Bsuech wärt. Im Jänner fiiret di bede Zöift d Patronatsfäscht vo de Heilige Sebastian, Fabian und Antonius. D Fronlychnam fiire gmeinsam d Pfarrei, d Bürgergmeind, d Verein und d Zöift.

D Altstadt isch mit de Usnam vom abbrochene Hus näbet de Portette (em Stadttörli im Oschte) erhalte blibe und stat unter em Schutz vo de Äignosseschaft.

S alti Roothuus vo Landere isch us em 15. Jahrhundert. Es isch us zwei Teil: de Kapälle vo de Zäätusig Ritter und eme wältliche Huus. Im erschte Stock isch en gotische Saal mit ere Gewölbdecki, sächs ugliche Fäister und Wandtäfelige vo 1647. Im Roothuus isch au s Stadtmuseum.

D Kapäle vo de Zäätusig Ritter, di einzig Chile innerhalb vo de Stadtmur, isch 1450 im Partär vom Roothuus bout worde. Ab 1699 bis Ändi 20. Jahrhundert händ d Kapuziner vom 1696 gründete Chlösterli vis-à-vis d Mäss glääse. I de katholische Chilene sitzed normalerwiis d Fraue linggs und d Mane rächts. Da ischs gnau umgekert. Das isch de Dank defür, das d Fraue, won d Mane i de Räbbärg gschaffed händ, de Reformator Farel vertribe händ, wo amene Tag is Stedtli inegritte isch. Im Jänner sind da amigs di beede Zouftmässe.

Grad näbed em Stadttor staats Schloss. Im Hof gseet mer modärni Wandmalereie. Si zeiget di bede Zöift St-Fabien und St-Antoine, d Bürgergmeind (Coopération de St-Maurice; Name vo de Pfarrchile) und di jaarhundertlangi militärischi und wirtschaftlichi Städtepartnerschaft mit de Stadt Soledurn.

S Gaschthus Hôtel de Nemours isch di mittelalterlichi Tavärne, won bis hüt vonere altigsässnige Familie gfüert wird. S häd de Name vo de Duchesse (Gräfin) de Nemours.

D Hauptgass isch s Zäntrum vom Stedtli Le Landeron. Da stönd di beede Brüne vom Tapfere (fontaine du Brave), 1549 poue, und de Brunne vom Stadtpatron Mauritius vo 1574. Zwüsched de beede Brüne staat e Lindeallee. D Hüüser sind fascht ali us em 16. und 17. Jahrhundert, mit Bouchärn us em 14. Jahrhundert. Es isch ugwonet, das imene Stedtli e sonig breiti Gass häd. Eigetli sind da nomal zwei Reie Hüüser planet gsi mit eme Eegrabe zwüschetine. Won dänn aber di eint Siite vom Stedtli abepränt isch, oni das s Füür häd chöne über d Straas ine, häd mer das grad eso glaa und de Platz für de Määrt pruucht.

Im Stadtmuseum im Historische Rathuus isch d Gschicht vo de Stadt plastisch dargestellt. Me cha alti Waffe, Kanone vo de Schlacht vo Murte, Fääne, Rüschtige, Sache us der alten Abtei, aber au Radierige und Neueburger Pendüle aaluege.

Spraach und Dialäkt

Bi de Volkszellig 2000 häi vo de 4227 Iiwohner 78,6 Prozänt Franzäsisch als Hauptsproch aagää, 5,6 Prozänt Dütsch, 4,3 Prozänt Italienisch und 11,5 Prozänt anderi Spraache.

De alt frankoprovenzalisch Patois isch Aafangs 20. Jh. uusgstorbe. Le Landeron isch de letscht Ort im Kanton, vo wo no Patoisants belait sin, ùn zwar ùm 1920. Viilycht het des demit z due, dass de Ort e katholischi Enklave im Kanton isch.^[3]. Di reformierte Gegende vo de Welschschwyz hen de Patois in de Regel schnäller ùffgee, wie di katholische Landschafte. Ergebnis us de Volkszellige vo 1990 un 2000, wo zum Teil Lüt Patois als Sproch aagchrüzlet häi, gelte i de Sprochwisseschaft als Artefakt und häi ihre Ursprung ender in statistische Fehler oder dass d Lüt unter „Patois“ ihr Regionalfranzösisch verstöhn.^[4]^[5]

Literatur

Germain Hausmann: Le Landeron In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Armorial du Landeron. St. Blaise: Imprimerie Zwahlen SA, 1991. Di altigsässnige Familie und ihri Wappe. Französisch.
Le Landeron. Histoires d'une ville. Hauterive: Gilles Attinger. Gschicht vo de Stadt. Französisch.
Le Landeron. Le Landeron: Agence Schneider, 1998. Knappi Beschribig vo de Gschicht mit vilne alte Bilder. Tüütsch und französisch.

Weblink

Commons: Le Landeron – Sammlig vo Multimediadateie

Offizielli Website vo de Gmaind Le Landeron

Fuessnote

↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
↑ Bartolini Lionel: Une résistance à la réforme dans le pays de Neuchâtel: Le Landeron et sa région (1530–1562). Neuchâtel, 2006: Alphil. ISBN 2-940235-18-X
↑ Elzingre, Aurélie. „Le patois neuchâtelois“. S4
↑ Andres Kristol: Que reste-t-il des dialectes gallo-romans de Suisse romande?. In: Jean-Michel Eloy (Hg.).: Evaluer la vitalité. Variétés d’oïl et autres langues. Université de Picardie / Centre d’Etudes Picardes, Amiens 1998, S. 101–114
↑ Pierre Knecht: Die französischsprachige Schweiz. In: Hans Bickel, Robert Schläpfer (Hg.): Die viersprachige Schweiz. Sauerländer, Aarau/Frankfurt/Salzburg 2000, S. 139–176

[1] Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023

[2] Bartolini Lionel: Une résistance à la réforme dans le pays de Neuchâtel: Le Landeron et sa région (1530–1562). Neuchâtel, 2006: Alphil. ISBN 2-940235-18-X

[3] Elzingre, Aurélie. „Le patois neuchâtelois“. S4

[4] Andres Kristol: Que reste-t-il des dialectes gallo-romans de Suisse romande?. In: Jean-Michel Eloy (Hg.).: Evaluer la vitalité. Variétés d’oïl et autres langues. Université de Picardie / Centre d’Etudes Picardes, Amiens 1998, S. 101–114

[5] Pierre Knecht: Die französischsprachige Schweiz. In: Hans Bickel, Robert Schläpfer (Hg.): Die viersprachige Schweiz. Sauerländer, Aarau/Frankfurt/Salzburg 2000, S. 139–176

[1]