Gaan na inhoud

Kaapse Plooigordel

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Kaart van die Wes-Kaap waarop die Kaapse Plooiberge aangedui word. Dit is nie deel van die Groot Eskarp nie (dié word in blou aangetoon). Die Kaapse Plooigordel strek so ver oos as Gqeberha, sowat 150 km buite die regterkant van die kaart.

Die Kaapse Plooigordel is ’n plooi-en-oorskuiwingsgordel uit die laat Paleosoïkum wat die opeenvolging van die lae afsetselgesteentes van die Kaapse Supergroep in die suidwestelike hoek van Suid-Afrika beïnvloed het.[1] Die gesteentes is hoofsaaklik skalie en sandsteen, met die skalie (Bokkeveld-groep) in die valleibodems terwyl die erosiebestande sandsteen (Skiereiland-formasie) die parallelle bergreekse van die Kaapse Plooiberge vorm. Dié berge bereik ’n maksimum hoogte van 2 325 m by die Seweweekspoortpiek.

Die Kaapse Plooiberge vorm ’n reeks parallelle bergreekse wat 850 km ver al langs die suidwestelike kuslyn van Suid-Afrika afloop, vanaf die Sederberg 200 km noord van die Kaapse Skiereiland, en dan al langs die suidkus tot so ver as Gqeberha (Port Elizabeth), 650 km oos van die skiereiland. (Sien kaart regs.)

Geologiese oorsprong

[wysig | wysig bron]
’n Tydlyn van die aarde se geologiese geskiedenis, met nadruk op die gebeure in Suider-Afrika. Die geel blokkie wat C gemerk is, dui aan wanneer die Kaapse Supergroep afgeset is in verhouding tot die Karoo-supergroep, K, net daarna. Die W dui aan wanneer die Witwatersrand-supergroep afgeset is, baie vroeër.
Suid-Gondwana tydens die Kambrium tot Ordovisium. Die kontinente waarin die superkontinent eindelik opgebreek het, word in bruin aangedui. Die skeur wat Suider-Afrika en die Falklandplato geskei het, is oorvloei en het die Agulhassee gevorm.
’n Noord-suid-deursnee van die Agulhassee. Die bruin strukture is kontinentale plate, die dik swart laag links is die paleo-Pasifiese plaat, rooi dui die boonste aardmantel aan en blou die oorstroomde gebiede of oseaan. Op die boonste skets word die geologie van sowat 510 miljoen jaar gelede uitgebeeld, met die afsettings wat eindelik die Kaapse Supergroep sou vorm wat in die Agulhassee afsak. Die middelste skets wys die Falklandplato wat weer noordwaarts dryf om die Agulhassee toe te maak, wat veroorsaak dat die Kaapse Supergroep in ’n reeks plooie gedruk word, wat hoofsaaklik tussen wes en oos loop. Die onderste skets wys hoe die subduksie van die paleo-Pasifiese plaat onder die Falklandplato tydens die vroeë Perm ’n enorme bergreeks laat ontstaan. Dit is eindelik weggevreet om die Karoo-binnesee te vorm.
Geplooide rotsformasies van die Swartberg
’n Geologiese deursnee van wes tot oos deur tafelberg, die Kaapse Vlakte (die landengte wat die skiereiland met die vasteland verbind) en die Hottentots-Hollandberge op die vasteland. Dit wys hoe die Kaapse Plooiberge in hierdie streek deur erosie weggevreet is en net Tafelberg met sy plat bokant, wat eens die bodem van ’n vallei was, agtergelaat het.[2]
’n Satellietfoto van Tafelberg en Kaapstad.

Die rotse is afgeset as sediment in ’n skeurvallei wat tydens die periodes Kambrium en Ordovisium (sowat 510 miljoen tot 330-350 miljoen jaar gelede) in die suide van die superkontinent Gondwana ontstaan het, net suid van die huidige Suider-Afrika.[2][3][4] (Sien die geel blokkie wat C gemerk is op die aarde se geologiese tydlyn links.)

’n Laag afsetting van 8 km dik, bekend as die Kaapse Supergroep (sien onder), het op die bodem van die skeurvallei versamel.[3] Die sluiting van die skeurvallei, wat 330 miljoen jaar gelede begin het, is veroorsaak deur die ontwikkeling van ’n subduksiesone aan die suidgrens van Gondwana en die daaropvolgende verskuiwing van die Falklandplato terug na Afrika tydens die periodes Karboon en vroeë Perm. Die Kaapse Supergroep is in ’n reeks parallelle plooie gedruk wat hoofsaaklik tussen oos en wes loop. Ná die sluiting van die skeurvallei het die voortgesette subduksie van die paleo- Pasifiese Plaat onder die Falklandplato en die daaropvolgende botsing van laasgenoemde met Suider-Afrika ’n enorme bergreeks suid van die vorige skeurvallei opgestoot. Die geplooide Kaapse Supergroep het die noordelike voorheuwels van hierdie hoë bergreeks gevorm.

Die gewig van die berge van die Falkland-Kaapse Supergroep het veroorsaak dat die kontinentale kors van Suider-Afrika gesak het, en so is ’n bekken gevorm waarin die Karoo-supergroep afgeset is.[1][3][5] Eindelik is ’n groot deel van die Kaapse Supergroep onder hierdie Karoo-afsettings begrawe, maar dit het weer as berge verskyn met die styging van die subkontinent sowat 180 miljoen jaar gelede, en weer 20 miljoen jaar gelede. Hiermee is ’n tydperk van aanhoudende erosie begin wat baie kilometers van die oppervlak van Suider-Afrika verwyder het.[3] Hoewel die bokant van die oorspronklike Kaapse Plooiberge deur erosie weggevreet is, het dit stadiger verloop as met die aansienlik sagter Karoo-afsetting noord daarvan. Dus het die Kaapse Plooigordel uit die weggevrete Afrika-landskap verrys en die parallelle bergreekse gevorm wat vandag 800 km ver aan die suidelike en suidwestelike kuslyn van die Wes-Kaap loop. Eintlik vorm hulle die kuslyn – hulle loop óf steil af tot in die see óf hulle word deur ’n relatief smal kusvlakte van die see geskei.

Die grootste deel van die Falklandbergreeks was waarskynlik teen die middel van die Jura deur erosie weggevreet, en dit het suidwes begin verskuif kort ná die verbrokkeling van Gondwana 150 miljoen jaar gelede. Dit het veroorsaak dat die Kaapse Plooigordel die suidekant van die nuut gevormde kontinent Afrika gevorm het. Hoewel die berge baie oud is in vergelyking met die Andes en Alpe, het hulle steil en ru gebly vanweë hulle kwartssandsteengeologie (sien onder), wat hulle bestand teen verwering maak. Tafelberg vorm deel van die Kaapse Plooigordel – dit bestaan uit strata van die Kaapse Supergroep wat hier die laagste (oudste) is. Dit word gevorm deur hoofsaaklik kwartssandsteen wat die indrukwekkende, feitlik vertikale kranse skep wat die berg en die res van die reeks wat die ruggraat van die Kaapse Skiereiland vorm, kenmerk.[2][6]

Die mate waarin die oorspronklike Kaapse Plooiberge (wat tydens die Karboon en vroeë Perm ontstaan het) deur erosie weggevreet is, word bewys deur die feit dat die 1 km hoë Tafelberg op die Kaapse Skiereiland ’n plooidalberg is, wat beteken dit het deel gevorm van die bodem van ’n vallei toe die Kaapse Supergroep aanvanklik geplooi is. Die plooirug, of hoogste deel van die plooi tussen Tafelberg en die Hottentots-Hollandberge (1,2 tot 1,6 km hoog), aan die ander kant van die landengte wat die skiereiland met die vasteland verbind, is deur erosie weggevreet. Die Malmesbury-skalie en granietgesteente waarop hierdie plooirug gelê het, het ook ’n plooirug gevorm, maar omdat dit uit baie sagter gesteentes bestaan het, is dit weggevreet tot ’n 50 km breë, plat vlakte (wat nou deur sand bedek is), bekend as die Kaapse Vlakte.[2]

Die berge van die Kaapse Plooigordel strek van omtrent Clanwilliam (sowat 200 km noord van Kaapstad) tot by omtrent Gqeberha (sowat 650 km oos van Kaapstad). Die afsetting van die Kaapse Supergroep buite hierdie punte is nie in berge geplooi nie, maar vorm plek-plek steil kranse of klowe, waar die omringende afsetting weggevreet is (’n voorbeeld is die Oribiravyn in die suide van KwaZulu-Natal).[3][4]

Hoewel die berge nie baie hoog is nie, is hulle majestueus en dramaties. Dit is danksy verskeie geologiese faktore. Die reeks het gewoonlik min of geen voorheuwels nie en styg direk vanuit die valleie omhoog. Die basis van die berge is gewoonlik op of naby die seevlak.[7]

Kaapse Supergroep

[wysig | wysig bron]

Die berge van die Kaapse Plooigordel bestaan uit gesteentes wat tot die Kaapse Supergroep behoort; laasgenoemde strek veel verder as die plooigordel. Die supergroep word in verskeie groepe verdeel.

Die westelike en suidelike dele van die supergroep is in ’n reeks berge geplooi deurdat die Falklandplato gebots het teen wat later Suid-Afrika sou word (sien sketse links). Die hele supergroep in hierdie streek loop egter laer na die noorde en ooste, sodat die oudste gesteentes in die suide en weste blootgelê is en die jongste gesteentes in die noorde, waar die hele Kaapse Supergroep onder die Karoogesteentes verdwyn. Boorwerk in die Karoo het onthul dat die Kaapse Supergroep se gesteentes onder die oppervlak aangetref word, tot sowat 150 km noord van die noordelikste punt waar hulle selfs op die oppervlak gesien kan word.[4]

Die Kaapse Supergroep strek tot buite die plooigordel, tot in die Oos-Kaap en Noord-KwaZulu-Natal, waar geen plooiing plaasgevind het nie.[4]

Klipheuwel- en Natal-groep

[wysig | wysig bron]

Die aanvanklike afsetting in die skeurvallei wat in Suid-Gondwana ontstaan het (sien diagram links bo) was beperk tot die westelike en oostelike punte van die skeur. Riviere wat hier uitgeloop het, het sand en gruis vervoer wat die Klipheuwel-groep in die weste en die Natal-groep in die ooste gevorm het.[3][4] Hierdie formasies bevat geen fossiele nie. Vandag is die Klipheuwel-groep op verskeie klein kolle naby Lambertsbaai, Piketberg en die suidwestelike Paarlrots blootgelê.[8]

Die Natal-groep, wat soortgelyk aan die Tafelberg-groep is (sien onder), word aangetref in verskeie lang stroke naby die kus van die noordelike Oos-Kaap en KwaZulu-Natal. Dit word die indrukwekkende kranse van die Oribiravyn, en kan ook gesien word aan die kant van ’n pad tussen Durban en Pietermaritzburg, veral by die Marian Hill-tolplaza.[3] Die grootste deel van die groep is weggevreet deur talle riviere, wat die getande plato's en eskarpe in die Durban-Pietermaritzburg-omgewing geskep het.[4][9]

Tafelberg-groep

[wysig | wysig bron]

Namate die skeurvallei breër en dieper geword het, is die hele suidelike deel van wat Suid-Afrika sou word, oorstroom tot so ver as ’n lyn tussen Calvinia in die weste en Oos-Londen in die ooste, plus die KwaZulu-Natalse kuslyn.[4] Dit het gelei tot ’n seestraat oor die suidelike en oostelike dele van die land wat die Agulhassee genoem word.[3] Die seebodem het bestaan uit die Klipheuwel-groep in die weste, die Natal-groep in die ooste en geërodeerde pre-Kambriese gesteentes tussenin.[3]

Van die oostelike kranse van Tafelberg, bo die Universiteit van Kaapstad. Twee van die lae van die Tafelberg-groep wat op die Kaapse Skiereiland voorkom, die Graafwater- en die Tafelbergsandsteen- of Skiereiland-formasie, kan duidelik onderskei word. Die ander laag, die Pakhuis-formasie, vorm ’n klein oorblyfsel op Tafelberg en is nie op die foto sigbaar nie. Die granietfondament waarop die Tafelberg-groep lê, word deur die bome voor verberg.

Die eerste afsetsel in die aanvanklik vlak, en moontlik binnelandse, see was wisselende lae maroenkleurige moddersteen en seemkleurige sandsteen, elk meestal tussen 10 en 30 cm dik.[2] Die moddersteeneenhede toon gewoonlik rimpelmerke van die eb en vloed van die getystrome, sowel as veelhoekige sandgevulde modderkrake wat dui op sporadiese blootstelling aan verdroging.[2] Hierdie laag, bekend as die Graafwater-formasie, bereik ’n maksimum diepte van 400 m,[9] maar op die Kaapse Skiereiland is dit net 60-70 m dik.[2] Geen fossiele is in die Graafwater-gesteentes aangetref nie, maar vlakwaterdierespore is gevind.[3][9] ’n Besonder goeie voorbeeld van hierdie spore kan gesien word in die foyer van die departement geologie van die Universiteit Stellenbosch, waar ’n stuk Graafwater-rots van die Sederberg in die muur ingebou is.[4]

Die rots aan die kant van ’n deel van Ou Kaapse Weg. Die oorgang tussen die onderste laag van die Tafelberg-groep op die Kaapse Siereiland – die Graafwater-formasie – en die laag daarbo – die Skiereiland-formasie – kan duidelik gesien word.

Chapmanspiek-rylaan loop deur die Graafwater-formasie wat op ’n basis van Kaapse Graniet onder die pad lê. Die Graafwater-formasie kan duidelik gesien word in ’n deel van Ou Kaapse Weg tussen Westlake en die Silvermineplato. Die skielike oorgang na die Skiereiland-formasie daarbo kan ook gesien word.

Met die verdere sinking van die bodem van die skeurvallei, moontlik tot in die oseaan, het die afsetting sanderiger geword, wat dui op ’n skielike toename in die diepte van die Agulhassee. Sediment is afgeset wat bestaan het uit dik lae kwartssandsteen, tot ’n maksimum dikte van 2 000 m. Dit is bekend as die Skiereiland-formasie, ook genoem die Tafelbergsandsteen-formasie. Hierdie sandsteen is baie hard en bestand teen erosie. Dit vorm dus die grootste deel van die berge, steil kranse en ruwe rotse van die Kaapse Plooigordel, insluitende die boonste 600 m van die 1 km hoë Tafelberg. Dit bevat geen fossiele nie.

Die Skiereiland-formasie kan nagespeur word van 300 km noord van Kaapstad (of sowat 50 km noord van Vanrhynsdorp aan die Weskus) suidwaarts tot by Kaapstad en van daar ooswaarts tot by Noord-KwaZulu-Natal, ’n algehele afstand van sowat 1 800 km, rofweg al met die Suid-Afrikaanse kuslyn langs.[8] Net die deel tussen Clanwilliam en Port Elizabeth is in die Kaapse Plooiberge gedruk.

Tydens die afsetting van die sediment van die Skiereiland-formasie is die westelike deel van die streek vir ’n rukkie met gletsers bedek. Die diamiktietsediment wat deur die gletsers afgeset is, of in glasiale mere, is bekend as die Pakhuis- en die Sederberg-formasie.[3] ’n Klein stuk Pakhuis-tilliet kom op Tafelberg voor,[2] maar die grootste deel van dié twee formasies word in ’n dun laag (gemiddeld net 60 m dik)[4] aangetref in die gesteentes van die Skiereiland-formasie van die berge meer na die binneland, wes van ’n lyn tussen Swellendam en Calvinia.[4] Hierdie diamiktietgesteentes bestaan uit fyngemaalde modder, wat ’n mengelmoes skulpe bevat wat in vlakkies geslyp is. Hulle kan dikwels op ’n afstand uitgeken word omdat hierdie formasie maklik weggevreet word tot vrugbare groen hellings in ’n landskap waar dit duidelik uitstaan teen die kaal kwartsrotse daarbo.[4]

Die Pakhuisformasie is ook duidelik te sien op die pad van Michellspas net onder die tolhuis,[2] en veral op die Pakhuispas naby Clanwilliam, van waar die formasie sy naam kry.[4]

Die gletsers wat die Pakhuis- en Sederberg-formasie gevorm het, het uit die noordweste gekom, in die rigting van die Suidpool, wat in dié tyd in die omgewing van Kameroen geleë was.[9]

Die Bo-Skiereiland-formasie, bo die Pakhuis- en Sederberg-formasie, bestaan uit sagter sandsteen as die onderste Skiereiland-formasie en word dikwels die Nardouw-formasie genoem.[4][10] In die Sederberg is dié formasie deur wind weggevreet tot ’n groot verskeidenheid "beelde", grotte en ander betowerende strukture waarvoor die berg bekend is.[10]

Bokkeveld-groep

[wysig | wysig bron]

Sowat 400 miljoen jaar gelede (in die vroeë Devoon) het die skeurvallei se bodem verder afgesak. Terselfdertyd is die fyn sediment van die Bokkeveld-groep in die dieper water afgeset. Dit is in skerp teenstelling met die hoofsaaklik sanderige afsetting van die Tafelberg-groep. Die Bokkeveld-groep bestaan hoofsaaklik uit moddersteen.[3]

Nadat die Kaapse Supergroep in die Kaapse Plooiberge ineengedruk is, is hierdie sagte moddersteen vinnig van die berge af gespoel en het dit net in die valleie oorgebly. Hier het hulle die vrugbare grond gevorm waarin die wingerde en vrugteboorde van die Wes-Kaap floreer met behulp van besproeiing uit die riviere wat in die omringende berge ontstaan het.[3]

Die Bokkeveld-groep strek nie tot by die Kaapse Skierieland of sy landengte (die Kaapse Vlakte) nie. Hier by Stellenbosch, Franschhoek, Paarl, Durbanville, Tulbagh en Constantia is wingerde geplant in die grond van die Kaapse Graniet en Malmesbury-skalie, wat die fondament vir die Kaapse Supergroep vorm.

Die Bokkeveld-groep strek ooswaarts tot by Port Alfred (naby Grahamstad), sowat 120 km anderkant die oostelike deel van die Kaapse Plooigordel.[8] Die meeste fossiele wat in die Kaapse Supergroep ontdek is, is in die Bokkeveld-moddersteen aangetref. Dit sluit ’n verskeidenheid bragiopodes in, sowel as trilobiete, weekdiere, stekelhuidiges (insluitende seesterre en die uitgestorwe blastoïede), Foraminifera en visse met kakebene (Placodermi).[3][4][9]

Witteberg-groep

[wysig | wysig bron]

Die boonste lae van die Bokkeveld-groep het al hoe sanderiger geword en die sandsteen gevorm van die Witteberg-groep, wat genoem is na die bergreeks suid van Matjiesfontein en Laingsburg in die Suid-Karoo. Hierdie gesteentes is 370-330 miljoen jaar gelede afgeset in die toegeslikte, en dus vlak, mariene toestande van wat van die Agulhassee oorgebly het.[3] Dié groep bevat minder fossiele as die Bokkeveld-groep, maar sluit wel primitiewe visse, ’n uitgestorwe haaispesie, bragiopodes, tweekleppiges en ’n meter lange seeskerpioen in. Daar is ook plantfossiele en talle dierespore.[3][4]

Die Witteberg-groep lê onder die Dwyka-afsetting van glasiale oorsprong. Laasgenoemde vorm deel van die Karoo-supergroep. Die Witteberg-groep is dus die heel boonste laag van die Kaapse Supergroep en vorm dikwels die dele van laasgenoemde supergroep wat meer na die binneland geleë is. Dit strek so ver as die Bokkeveld-groep (dus tot by Port Alfred), sowat 120 km buite die Kaapse Plooigordel.[4][8]

Die Bokkeveld- en Witteberg-groep kom nie in die noordoostelike deel van die Oos-Kaap en KwaZulu-Natal voor nie; hier word die Kaapse Supergroep net verteenwoordig deur die Natal-groep en ’n deeltjie van die Skiereiland-formasie (sonder die tussenliggende Graafwater-formasie).[8]

Vorming van die plooiberge

[wysig | wysig bron]
Die Agulhasbank is die breë, vlak deel van die Suider-Afrikaanse kontinentale plat wat tot 250 km suid van Kaap Agulhas strek voordat dit in die dieptes afsak. Dit verteenwoordig die oorblyfsel van die Falklandplato wat nog aan Suider-Afrika vas is. Die Agulhasrif, wat 1 200 km ver van die suidoostelike hoek van die bank suidwes oor die Suid-Atlantiese Oseaan loop, is die transformbreuk waarlangs die res van die Falklandplato na die suidelike punt van Suid-Amerika gedryf het, kort nadat Gondwana 110 miljoen jaar gelede verbrokkel het.[3]

Die Witteberg-sediment is afgeset in wat oorgebly het van die Agulhassee – ’n vlak, kleiner waterliggaam in vergelyking met wat dit was tydens die Bokkeveld-tydperk.[4] Onmiddellik ná die Witteberg-tydperk (sowat 330 miljoen jaar gelede) is ’n groot deel van Gondwana (veral wat nou Afrika en Antarktika is, maar ook dele van Suid-Amerika en Indië) bedek met ’n kilometers dik laag ys terwyl die superkontinent oor die Suidpool geskuif het.[3][4][11] Die diamiktietafsettings wat deur hierdie gletsers agtergelaat is, vorm die eerste laag van die Karoo-supergroep, die Dwyka-groep. Tydens die vergletseringstydperk het die Falklandplato noordwaarts begin skuif na die huidige Suider-Afrika en die depressie wat die Agulhassee was, gesluit. Dit het terselfdertyd die Kaapse Supergroep aan die huidige suidwestelike en suidelike kuslyn van Suid-Afrika in plooie gedruk. Hierdie bergvorming het voortgeduur tot in die volgende fase van die Karoo-afsetting, wat sowat 260 miljoen jaar gelede begin het, nadat die yslae gesmelt en ’n groot meer (die Karoo-binnesee) gevorm het wat ’n groot deel van Suid-Afrika bedek het. Die afsetting daaruit vorm die Karoo se Ecca-groep. Voortdurende botsings van die Falklandplato teen Suider-Afrika en die subduksie van die oseaankors onder die plato het ’n bergreeks so groot soos die Himalaja suid van Suid-Afrika gevorm.[3] In dié tyd het die Kaapse Plooiberge ten volle gevorm en die noordelike voorheuwels van hierdie enorme bergreeks geword. Die plooiing wat in dié tyd plaasgevind het, het dus nie net die afsetting van die Kaapse Supergroep ingesluit nie, maar ook die suidelike deel van die Dwyka- en Ecca-groep van die Karoo-supergroep.[3][4]

Teen die tyd dat Gondwana verbrokkel het, was die Falklandberge feitlik heeltemal deur erosie weggevreet voordat dit suidwes gedyf het na hulle huidige posisie aan die kus van suidelike Suid-Amerika, naby Kaap Hoorn. Net die ondersese Agulhasbank het aan die suidelike kuslyn van Afrika oorgebly. Die plooiberge het uitwissing deur erosie waarskynlik vrygespring danksy hulle uiters harde gesteentes (die sandsteen van die Skiereiland-formasie), maar moontlik ook omdat hulle begrawe is onder die Karoo-afsettings uit die Falklandberge. Spore van Karoo-afsettings word byvoorbeeld nog aangetref in die Worcester-Robertson-vallei in die middel van die plooigordel.[8][12]

Hoewel die Dwyka- en Ecca-afsettings langs die Kaapse Plooiberge aan dieselfde kompressiekragte onderwerp is, het hulle nie dieselfde soort bergreekse gevorm nie. Dit is omdat hulle uit baie sagter gesteentes bestaan as die sandsteen van die Skiereiland-formasie, en hulle is dus weggevreet tot die plat vlaktes van die Karoo. Net waar hulle deur harde, erosiebestande doleriet van die Drakensberg- en Lebombo-groep of turbidiet van die Ecca-groep beskerm is, het hulle alleenstaande koppies gevorm wat uit die vlaktes verrys.[3][12]

Voorkoms

[wysig | wysig bron]
’n Geologiese deursnee van Suid-Afrika van suidwes tot noordoos, met die Kaapse Skiereiland (en Tafelberg) heel links, en Noordoos-KwaZulu-Natal regs. Dit is net rofweg volgens skaal. Die verskil in beide samestelling en struktuur tussen die Kaapse Plooiberge en die Sentrale Plato, omring deur die Groot Eskarp, veral die Drakensberge, kan duidelik gesien word.
’n Deursnee van 400 km van noord na suid deur die suidelike deel van Suid-Afrika omtrent 21° 30' O (dus naby Calitzdorp in die Klein-Karoo), wys die verhouding tussen die Kaapse Plooiberge (en hulle geologiese struktuur) en die geologie van die Klein- en Groot-Karoo, sowel as die ligging van die Groot Eskarp. Die kleurkode vir die geologiese lae is dieselfde as in die diagram hier bo. Die dik swart lyn met pyle is die breuk wat byna 300 km ver strek langs die suidelike hoek van die Swartberge. Die Swartbergreeks se hoogte is te danke aan die opheffing met dié breuk langs. Die strukture onder die oppervlak is nie volgens skaal nie.

Die berge is nie besonder antiek nie, al lyk hulle oud. Hulle het in geologiese terme ’n gemiddelde ouderdom. Hulle is gevorm toe die Falklandplato met Suider-Afrika gebots het terwyl die superkontinent Pangaea gevorm het tydens die Kambrium en Ordovisium (van 510 miljoen tot 330-350 miljoen jaar gelede).[2][3][4] Hulle grootte, met hoogtes wat wissel tussen 1 000 m en 2 300 m, is veral danksy die weerbestande gesteentes van kwartssandsteen van die Skiereiland-groep.

Hulle kom voor in lang, parallelle stroke wat elk nie veel meer as 10 km breed is nie, en word geskei deur ewe lang valleie met ’n maksimum breedte van sowat 50 km (meestal net 15-30 km breed). Feitlik al hierdie reekse bestaan uit harde, erosiebestande gesteentes van die Skiereiland-formasie. Die bodems van die valleie bestaan gewoonlik uit moddersteen van die Bokkeveld-groep. ’n Merkwaardige eienskap van hierdie reekse is dat baie smal, feitlik vertikale klowe deur die 1 500 m hoë berge (van die basis tot die kruin) loop. Hulle is onder nie veel meer as 50-70 m breed nie, en riviere vloei deur hulle van die binnelandse Groot Eskarp na die see. Dit is van binne dié smal klowe, waardeur ’n mens dikwels per pad kan reis, dat ’n mens ’n dwarsdeursnee van die berge en die intense plooiing en verwringing kan sien. Hulle oorsprong is soos volg:

Nadat die plooiberge gevorm het, is hulle begrawe onder sediment van die enorme Falklandberge suid van die Kaapse Plooigordel.[3][13] Materiaal wat van hierdie berge weggevreet is, het die grootste deel van die 6 km dik Beaufort-sediment in die Karookom gevorm,[3] maar hulle het ook die Kaapse Plooigordel bedek en die berge so teen erosie beskerm. Aan die einde van die Karoo-tydperk, sowat 180 miljoen jaar gelede, was die subkontinent bedek met ’n dik laag Drakensberg-lawa. Dit het gepaard gegaan met die opstoting van Suider-Afrika, en dit het ’n aaneenlopende tydperk van erosie tot gevolg gehad wat tot vandag voortduur. Daardeur is kilometers van die oppervlak van die hele subkontinent weggevreet.[3]

Riviere wat van hierdie opgestote binneland af in die seë geloop het wat om Suid-Afrika ontstaan het terwyl Gondwana verbrokkel het, het eindelik rotsagtige riwwe getref namate die beskermende laag oor die Kaapse Plooigordel weggevreet en die bopunt van die berge ontbloot is. Die riviere het deur hierdie riwwe gebreek, nadat hulle moontlik vir ’n kort tyd opgedam het, en dit het smal deurgange deur die lae, rotsagtige versperrings gevorm. Voortgesette erosie het al hoe meer van hierdie kwartsbergreekse ontbloot, maar die riviere het deur elke versperring bly breek terwyl die omringende landskap al hoe laer weggevreet is, veral gedurende die afgelope 20 miljoen jaar.[3]

Hierdie 150 miljoen jaar oue riviere het dus die poorte en klowe wat vandag kenmerkend van die berge is, geskep deur eers oor die versperrings te vloei en eindelik daarin te sny. Die bekendste klowe is: Meiringspoort, Seweweekspoort, Tradouwpas, Kogmanskloof, Garciapas, Gouritsrivierkloof, en Michellspas.

’n Aantal parallelle breuke loop steeds rofweg parallel met die kus; hulle het gevorm terwyl Gondwana opgebreek en Suid-Amerika en die Falklandplato van Afrika geskei geraak het. Patagonië was wes van Kaapstad en die Falklandeilande suid daarvan tydens die Jura, net voor die verbrokkeling. Die meeste van die breuke is vandag onaktief, maar op 29 September 1969 is die dorpe Ceres end Tulbagh, sowat 160 km noordoos van Kaapstad, erg deur ’n groot aardbewing beskadig – dit het ontstaan weens die beweging van die noordelike punt van die Worcesterbreuk.[3][4]

Nog ’n onaktiewe breuk loop 300 km ver al langs die suidelike punt van die Swartberg. Die Swartberg is met dié breuk langs opgelig, in so ’n mate dat die gesteentes wat die basis van die Kaapse Supergroep vorm, in die Oudtshoorn-omgewing blootgelê is. Dit is plaaslik bekend as die "Kango-groep", maar loop waarskynlik aaneen met die Malmesbury-groep wat die basis vorm van Tafelberg en soortgelyke dele van die Wes-Kaap.[3] In die Klein-Karoo bestaan die gesteentes uit kalksteen. ’n Ondergrondse stroom het die indrukwekkende Kangogrotte daarin uitgekalwe.[8][13][14][15]

Die bergreekse

[wysig | wysig bron]
Die Hexrivierberge, met Buffelshoekpiek (2 060 m) en Milnerpiek (1 995 m).

Hier volg ’n lys van die grootste individuele bergreekse in die Kaapse Plooigordel, van wes na oos:

Piketberg.
Deel van die Du Toitskloofpas.
Die Outeniekwapas.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Shone R.W. & Booth P.W.K. (2005). "The Cape Basin, South Africa: A review". Journal of African Earth Sciences. 43 (1–3): 196–210. doi:10.1016/j.jafrearsci.2005.07.013.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Compton, J.S. (2004).The Rocks and Mountains of Cape Town. p. 24-26, 44–70. Double Storey Books, Cape Town.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 3,25 3,26 3,27 McCarthy, T., Rubridge, B. (2005). The Story of Earth and Life. pp. 159–161, 182, 187–199, 202–207, 247–248, 267–269, 302. Struik Publishers, Cape Town
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 4,20 Truswell, J.F. (1977). The Geological Evolution of South Africa. pp. 93–96, 114–159. Purnell, Cape Town.
  5. ↑ Catuneanu O. (2004). "Retroarc foreland systems––evolution through time" (PDF). Journal of African Earth Sciences. 38 (3): 225–242. doi:10.1016/j.jafrearsci.2004.01.004.
  6. ↑ Geology of the Cape Peninsula – Cape Fold Belt
  7. ↑ "The Cape Fold Belt" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 18 September 2017. Besoek op 21 Februarie 2020.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Geological Map of South Africa, Lesotho and Swaziland. (1970). Council for Geoscience, Geological Survey of South Africa.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Tankard, A.J., Jackson, M.P.A., Erikson, K.A., Hobday, D.K., Hunter, D.R., Minter, W.E.L. (1982) Crustal Evolution of Southern Africa: 3.8 Billion Years of Earth History. pp. 333–363. Springer-Verlag. New York.
  10. ↑ 10,0 10,1 Whitfield, Gavin (2015). "Stadsaal Caves. Cederberg Conservancy.". In: 50 Must-see geological sites in South Africa. Century City: Struik Nature. pp. 64–67. ISBN 978-1-92057-250-1.
  11. ↑ Norman, N., Whitfield, G. (2006). "Geological Journeys. A Traveller’s Guide to South Africa’s Rocks and Landforms". pp. 28, 208–212. Struik, Kaapstad. ISBN 1-77007-062-1.
  12. ↑ 12,0 12,1 Norman, Nick (2013). "N15/R62: Worcester to Zoar.". In: Geology off the beaten track. Exploring South Africa's hidden treasures. Century City: Struik Nature. pp. 67–71. ISBN 978-1-43170-082-0.
  13. ↑ 13,0 13,1 Norman, N., Whitfield, G. (2006). Geological Journeys. pp. 300–311. Struik, Kaapstad.
  14. ↑ Reader’s Digest Illustrated Guide to Southern Africa. (5th Ed. 1993). pp. 78–89. Reader’s Digest Association of South Africa Pty. Ltd., Cape Town.
  15. ↑ Bulpin, T.V. (1992). Discovering Southern Africa. pp. 271–274, 301–314. Discovering Southern Africa Productions, Muizenberg.

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaapse_Plooigordel&oldid=2604444"