Faust (Goethe)

Faust
Skrywer	Johann Wolfgang von Goethe
Vertaler	Ard Posthuma (Nederlands)
Land	Duitsland
Genre	treurspel uit die (voor-)romantiese stroming
Uitgewer
Uitgegee	1790–1887
Letterkunde-portaal

Faust is die titel van die belangrikste werk van die Duitse skrywer Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832). Dit is die bekendste bewerking van die 16e-eeuse Faustlegende. Eintlik is die verhaal 'n tragedie wat uitgegee is in vier uitgawes:

1. Die oer-Faust, geskryf in 1772–75 en verskyn postuum in 1887.
2. Faust – fragment, voltooi in 1788 en verskyn in 1790.
3. Faust – deel I, verskyn in 1808.
4. Faust – deel II, verskyn in 1832.

Die boek ontleen sy apoteosis aan die christelike tradisie. Faust soek naarstiglik na hoër kennis; kennis wat egter in die oë van God nooit een mens moet toekom nie. Hy word verlei om 'n pakt met die duiwel (in die vorm van Mefistofeles) aan te gaan. Daarna geniet hy vir 'n verlengde tydperk van die ongebreidelde geskenke van die duiwel, maar vreemd genoeg kan dit hom nie gelukkig maak nie. Uiteindelik ondervind hy dat geluk voortkom uit die pleeg van goeie dade.

Hy het gou nuwe, onkonvensionele denkwyses aangeneem. Hy het by die "Sturm und Drang" skrywersbeweging aangesluit wat geveg het vir die vryheid van die gees en die individu. Hierdie groep kan die beste gekategoriseer word as skrywers wat die romantici vooruitgeloop het, hoewel hulle onder die invloed van die Verligting gebly het. Omstreeks 1770 het Goethe 'n verhaal in briefvorm geskryf getitel "Die Leiden des jungen Werthers".

Hierdie roman het Goethe se naam as 'n toonaangewende skrywer van die "Sturm und Drang" beweging gevestig. Vir "Faust" is Goethe onder andere geïnspireer deur die bediende Gretchen/Gretel, wat in Frankfurt ter dood veroordeel is vir die moord op haar pasgebore kind. Hy het ook klassieke elemente geïntegreer, soos byvoorbeeld die wondermooi Helena van Troje. Ander vernuwings sluit in dat hy God laat staatmaak op die goedheid van die mens, waar God in die proses selfs Mefistofeles se uitdaging aanvaar. Boonop verkoop Faust nie net sy siel nie, maar sluit hy ook 'n wedersydse verbintenis af. Net na die Franse Revolusie - in teenstelling met baie van sy romantiese tydgenote, was Goethe huiwerig oor die politieke en sosiale hervormings in Frankryk - het die eerste volumes van "Faust" verskyn. Terwyl hy aanhou werk het, is ander toneelstukke en romans ook deur hom gepubliseer.

In hierdie tyd het Goethe bevriend geraak met die digter en dramaturg Friedrich von Schiller. Schiller het verhuis na Weimar, en hulle het nou saamgewerk. As gevolg van die gesamentlike projekte is die skryf van Faust effens vertraag. Na Schiller se dood (1805) het Goethe weer die pen opgeneem en die definitiewe weergawe van Faust I in 1808 vrygestel. Goethe het egter besef dat daar 'n opvolg nodig was om sy boodskap duidelik oor te dra. Hy het eers 17 jaar later met Faust II begin. Goethe, wat reeds bejaard was, het in die jare 1825 tot 1831, net voor sy afsterwe, hieraan gewerk. Die twee dele blyk in geheel paradoksaal te wees. Aan die een kant wil dit voorkom asof die twee dele moeilik los van mekaar te sien is, andersyds is hulle onversoenbaar. Dit is te danke aan 'n sekere speelruimte wat Goethe tussen die twee dele ingebou het, bewustelik of onbewustelik.

• 
  Titelblad van Faust – deel I
• 
  Plakkaat vir 'n opvoering, 1887

Mefistofeles, wat Lucifer verteenwoordig, woon 'n vergadering in die hemel by. Soos gewoonlik opper hy die vraag waarom God die mens wil skep, en of die eindresultaat suksesvol was. Tog bly God vas oortuig van die goedheid van die mens. Die duiwel bevraagteken dit en is seker dat hy 'n ambisieuse professor met die naam Faust van die regte pad af kon lok. God aanvaar die uitdaging, want Hy glo dat Faust die regte besluite sal neem, en Hy weet dat optrede deur die duiwel soms nodig is om die mens aan gevare te herinner. Die stuk is reeds teenstrydig met die ouer Faust-verhale, en brei die bestaande Christelike dogma van daardie tyd uit: God beheer nie die lewe van die mens nie, maar laat hom onafhanklik sy koers inslaan en kies.

Professor Faust het sy hele lewe lank gesoek na die hoogste kennis ten einde die wêreld te kan verstaan. Een aand bestudeer hy 'n ou boek vol towerkuns. Hy slaag daarin om kontak te maak met die gees van die aarde. Die gees verwerp egter Faust as 'n sterflike en nietige persoon. Faust is diep teleurgesteld daardeur en oorweeg dit om gif te neem. Hy verander van plan as hy hoor hoe klokke die koms van Paasfees inlui. Die volgende dag neem Faust en sy assistent Wagner 'n oggendwandeling. Hy word op straat geprys vir al die hulp wat hy aan die siekes verleen. Ten spyte van hierdie erkennings bly Faust depressief oor die beperkinge van menslike kennis. As Faust huis toe loop, word hy gevolg deur 'n swart poedel

• 
  Faust roep die 'gees van die Aarde' op
• 
  Die Osterspaziergang deur Faust en Wagner

As hy tuis is begin Faust die Evangelie van Johannes vertaal. Die hond raak rusteloos en neem die vorm aan van Mefistofeles. Dit gebeur egter gelyktydig saam met 'n aanbod. Mefistofeles sal naamlik voldoen aan al die wense van Faust, maar onder een voorwaarde: van die oomblik dat Faust niks meer wil hê nie, behoort sy siel aan Mefistofeles. Faust teken die ooreenkoms in bloed. Mefistofeles dink hy kan Faust met 'n aand in die herberg "Auerbachs Keller" vermurwe, maar dit ruk heeltemal hand uit. Dan besoek hulle 'n heks, wat Faust in 'n aantreklike jong man verander.

Op straat ontmoet Faust vir Grietje. Faust en Mefistofeles sorg dat sy verlief raak op Faust. Vir Grietje kom die verhouding egter saam met 'n groot verlies; sy verloor haar ma én haar broer. Boonop moet sy hul pasgebore kind verdrink omdat sy en Faust nie getroud is nie. Sy beland in die kerker en word kranksinnig. Faust en Mefistofeles jaag terug van 'n wilde Walpurgisnacht en wil Grietje bevry. Sy weier egter om mee te doen aan die gedagte; sy verkies om boetedoening vir haar sondes te doen. Sy sterf kort na hierdie woorde. Grietje kon daarin slaag om haar siel te red; sy het verkies om haarself los te maak van Faust, wie se siel aan die duiwel belowe is. So eindig "Faust I".

• 
  Faust in die 'kombuis van die heks'
• 
  Die redding van Grietje

In Faust II vind ons Faust en Mefistofeles in die geselskap van die Keiser van Oostenryk. Eers bring hulle Helena en Paris na die hof om 'n mitiese skoonheidskompetisie te hou. Die geeste verdwyn weer, maar Faust bly onder die indruk van die pragtige Helena. Met die hulp van 'n homunculus en 'n heks reis hulle na Antieke Griekeland. Aan die einde van sy Griekse avontuur verloor Faust egter beide sy vrou Helena en hul kind Euphorion. Faust en Mefistofeles keer terug na die hof en voer die keiserlike leër aan. Danksy 'n belangrike oorwinning verkry Faust die heerskappy oor 'n land aan die see. Tog is hy nie gelukkig nie.

Faust begin nadink oor al sy slegte gewoontes. Hy het die waarheid gesoek by wyse van die towerkuns, die verstand, die intuïsie, die droom. Nou skakel hy oor tot aksie. As landheer besluit hy om op groot skaal tot inpoldering oor te gaan, sodat daar meer ruimte en kos vir sy onderdane is. Eers nou kan hy homself daadwerklik as werklik gelukkig beskou. Mefistofeles merk op dat Faust vir die eerste keer gelukkig is, en meen dat hy hom sodoende uiteindelik na die hel toe kan neem. Sy oorwinning is egter voortydig. Die ooreenkoms of pakt vermeld dat Mefistofeles hom gelukkig moes maak, maar in werklikheid het Faust altyd self na geluk gestreef. Die lewe van Faust wys dat die mens nie eksterne invloede nodig het om gelukkig te wees nie. Bowendien sal die mens altyd goed doen, want eers dan kan hy ware geluk en wysheid vind. 'n Koor van engele bring Faust se siel na die hemel, waar hy herenig word met Grietje.

• 
  Faust en Mefistofeles op hul reise
• 
  Faust sterf

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.

• Faust. Oerversie, vertaal deur, en met 'n nawoord deur Ard Posthuma, 2005, ISBN 9789025317454
• Faust. Een tragedie, vertaal in verse deur Ard Posthuma, 2001, ISBN 978-90-253-1749-2
• Faust, vertaal deur Carel Steven Adama van Scheltema (eerste deel, 1911) en Nico van Suchtelen (tweede deel, 1920), hersien in 1982, ISBN 9789028414662

• Rudolf Steiner, Goethe en zijn 'Faust' - ISBN 978-94-90455-86-6