Aralmeer
| Aralmeer | |
|---|---|
 Die Aralmeer in 1989 en 2014 | |
 Tydlyn van inkrimping | |
| Koördinate: | 45°N 60°O / 45°N 60°O |
| Ligging: | Kasakstan, Oesbekistan |
| Soort: | Binnemeer |
| Oppervlakte: | 17 160 km² (6 626 myl²) (2004, vier mere) 28 687 km² (11 076 myl²) (1998, twee mere) 68 000 km² (26 300 myl²) (1960, een meer) Noord: 3 300 km² (1 270 myl²) (2008) Suid: 3 500 km² (1 350 myl²) (2005) |
| Gemiddelde diepte: | Noord: 8,7 m (29 vt) (2007) Suid: 14–15 m (46–49 vt) (2005) |
| Maksimum diepte: | Noord: 42 m (138 vt) (2008)[1] 30 m (98 ft) (2003) Suid: 37–40 m (121–131 vt) (2005) 102 m (335 vt) (1989) |
| Volume: | Noord: 27 km³ (6 myl³) (2007) |
| Opvangsgebied: | 1 549 000 km² (598 100 myl²) |
| Invloei: | Noord: Sirdarja Suid: net grondwater (voorheen Amoedarja) |
| Nedersettings: | Aral, Kasakstan |
Die Aralmeer (Kasaks: Арал теңізі, Aral tenjizi; Oesbekies: Orol dengizi; Russies: Аральскοе море) was ’n meer tussen Kasakstan in die noorde en Oesbekistan in die suide. ’n Rowwe vertaling van die naam is "See van Eilande" – dit verwys na meer as 1 534 eilande wat vroeër daar voorgekom het; in Oud-Turks beteken aral "eiland" of "struik".[2]
Dit was voorheen een van die grootste vier mere in die wêreld met ’n oppervlakte van 68 000 km². In die 1960's het dit geleidelik begin krimp omdat die riviere wat dit gevoed het, deur die Sowjetunie weggelei is vir besproeiingsprojekte.
Teen 2007 het dit tot 10% van sy oorspronklike grootte gekrimp en in vier mere verdeel: die Noord-Aralmeer, die oostelike en westelike komme van die eens veel groter Suid-Aralmeer en een kleiner meer tussen die Noord- en Suid-Aralmeer.[3] Teen 2009 het die suidoostelike meer verdwyn en die suidwestelike meer gekrimp tot ’n smal strook.[4]
Die meer is taamlik vlak, die grootste deel is dit nie dieper as tussen 10 en 20 m nie. Die kuste is oor die algemeen moerasagtig. Twee riviere vloei in hierdie meer, naamlik die Amoe Darja en Sir Darja. Albei riviere stort jaarliks miljoene ton slik in die meer. Die maksimum diepte van die Aralmeer is 42 m (2008).[1]
Die krimping van die Aralmeer is "een van die planeet se ergste omgewingsrampe" genoem.[5] Die streek se eens vooruitstrewende visbedryf is so te sê vernietig en dit het werkloosheid en ekonomiese teenspoed meegebring.
Die streek is ook erg besoedel en dit het ernstige gesondheidsprobleme tot gevolg gehad. Dit het na berig word ook die klimaat beïnvloed: somers is warmer en droër en winters kouer en langer.[6]
In ’n poging om die Aralmeer te red en weer van water te voorsien, het Kasakstan ’n damprojek in 2005 voltooi; in 2008 het die watervlak met 24 m gestyg vanaf sy laagste vlak in 2007.[7] Die soutinhoud het ook gedaal en genoeg vis kom weer in die meer voor sodat vissery lewensvatbaar kan wees.[8]
Die Aralmeer het talle eilandjies en skiereilande. In die winter is die noorsoostelike deel van die meer kliphard gevries. Steurvis en karpers word gevang en in die omgewing van die meer word natriumsulfaat gedelf. Die grootste kusdorp is Aralsk.
Fotogalery
[wysig | wysig bron]-
Die Aralmeer soos vanaf die ruimte afgeneem, 1985 -
Die Aralmeer soos vanaf die ruimte afgeneem, 1997 -
Die "hergeboorte"-eiland sluit by die vasteland in die middel van 2001 aan. -
Nasa-satellietbeeld van die Aralmeer in 2009 -
Sandstorm oor die Aralmeer in Maart 2010 -
Nasa-satellietbeeld van die Aralmeer in Augustus 2010, met 'n deel van die oostelike kom wat deur water van gesmelte sneeu oorstroom is. -
Nasa-satellietbeeld van die Aralmeer in 2014, die oostelike kom is heeltemal toegeslik -
Nasa-satellietbeeld van die Aralmeer in 2017
_NASA_STS085-503-119.jpg)
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 "The Kazakh Miracle: Recovery of the North Aral Sea" (in Engels). Environment News Service. 1 Augustus 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 September 2019. Besoek op 22 Maart 2010.
- ↑ Old Turkic Dictionary, Leningrad, Science, 1969, bl. 50
- ↑ Philip Micklin; Nikolay V. Aladin (Maart 2008). "Reclaiming the Aral Sea". Scientific American. Besoek op 17 Mei 2008.
{{cite news}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Satellietbeeld, 16 Augustus 2009 (klik op "2009"-skakel)
- ↑ Daily Telegraph (5 April 2010). "Aral Sea 'one of the planet's worst environmental disasters'". The Daily Telegraph (in Engels). Londen. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Oktober 2014. Besoek op 1 Mei 2010.
- ↑ U.S. Geological Survey (1 Mei 2007). "Earthshots: Aral Sea". U.S. departement van binnelandse sake. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Februarie 2013. Besoek op 17 Mei 2008.
- ↑ The rehabilitation of the ecosystem and bioproductivity of the Aral Sea under conditions of water scarcity Geargiveer 13 Februarie 2012 op Wayback Machine (2007)
- ↑ "Aral Sea Reborn" (in Engels). Al Jazeera. 21 Julie 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2020. Besoek op 6 Januarie 2013.
Bronne
[wysig | wysig bron]- KENNIS, 1980, ISBN 0798108231, volume 1, bl. 79
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- (en) "Aral Sea". Encyclopædia Britannica. Besoek op 16 April 2019.
- Post-Soviet Legacy: Aral Sea Pollution from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives
- "Aral Sea Foundation". Besoek op 1 April 2010.
- "The Aral Sea Crisis". Union for Defence of the Aral Sea and Amudarya river (UDASA). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2017. Besoek op 1 April 2010.
- "Water-related vision for the Aral Sea basin for the year 2025" (PDF) (in English/Russian). UNESCO. Maart 2000. Besoek op 1 April 2010.
{{cite web}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link) - "Syr Darya Control & Northern Aral Sea Phase I Project". World Bank Group – Kazakhstan. Desember 2006. Besoek op 1 April 2010.
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Aralmeer.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
