Gereformeerde kerk Durban

Die Gereformeerde kerk Durban is op 16 Julie 1922 met 24 belydende en 23 dooplidmate gestig. Eers moes die kerkraad kort-kort ’n saal soek waarin leesdienste gehou kon word. Vanaf April 1935 het hulle die Vrymesselaarslosie gehuur en gebruik tot die gemeente in 1945 sy eie kerkgebou in gebruik kon neem. Die perseel daarvoor is in 1940 aangekoop. Weens die boubeperkings van die Tweede Wêreldoorlog is die boupermit eers in 1945 goedgekeur. Kort daarna het ds. H.F.V. Kruger die hoeksteen gelê. Dié kerkgebou is nie in ’n bekende boustyl opgerig nie en was net tot Desember 1950 in gebruik.

Vanweë die toename van die lidmate in dié oorwegend Engelse stad, wat ook die NG Kerk eers betreklik laat betree het met die stigting van die NG gemeente Durban in 1913, en namate meer jong mense hulle hier kom vestig het, het die behoefte aan ’n ruimer kerk ontstaan. Die kerkraad het die Gereformeerde argitek Pieter Dykstra genader om dit te ontwerp. Hy het die ontwerp van die Gereformeerde kerk Louis Trichardt aangepas by plaaslike omstandighede. Ds. P.J. de Klerk het die hoeksteen op 15 April 1950 gelê. Die kerk en toring is van geelbruin siersteen gebou terwyl die deure en vensters deur pleisteromramings beklemtoon word.

Die Laukhuff-pyporrel met 967 pype is op 3 Oktober 1952 in gebruik geneem en bly een van die stad se uitstaande orrels. Vandag nog word dit by elke erediens gebruik asook vir talle ander geleenthede. Die ou kerkie is in ’n saal met katkisasielokale omskep en in 2003 is ’n veiligheidsheining om die perseel aangebring.

Die Gereformeerde kerk Durban-Wes het in 1968 van Durban afgestig, maar het in 1990 ontbind en weer daarby ingeskakel. Die Gereformeerde kerk Durban-Noord, wat in 1952 van Durban afgestig het as Noord-Durban, bestaan nog (2015). Ook die Gereformeerde kerk Amanzimtoti (1985) het van Durban afgestig.

Die eerste Gereformeerde Kerk wat in Natal gestig is, is Gereformeerde kerk Vryheid. Aan die einde van die 19de eeu is hierdie streek ook op kerklike gebied by die Transvaal ingeskakel en so het dit dan gebeur dat 'n gemeente op 15 Oktober 1897 op die plaas Traktaat, distrik Vryheid, gestig is. Die stigting is waargeneem deur di. Ph.S. Snyman, W.J. Snyman, oudl. C.E.G.S. Schutte en diaken F.J. Potgieter. 'n Skamele 63 lidmate het aangesluit. Toe Cornelius Machiel du Plooy (wat later bekend was in die Durbanse Gereformeerde kerk as oom Corneels) in 1918 van Carolina na Durban verhuis het, was in dié hawestad slegs een NG gemeente van omtrent 75 lidmate. Hul predikant, ds. Poen, was die Gereformeerdes baie goedgesind, en toe die jonge C.M. du Plooy en nog 'n paar lidmate – op raad van ds. J.V. Coetzee (Piet Retief se Dopperlraar van 1916 tot 1918) – by die NG Kerk hier aansluit, het hy (ds. Poen) hulle die name en adresse van nog Gereformeerde lidmate gegee.

In 1919 het oom Corneels diaken geword in die NG kerk, maar toe later nog Gereformeerdes in daardie kerkraad begin dien, het die (NG) lidmate beswaar daarteen gemaak met die gevolg dat oom Corneels dadelik weer 'n versoek aan ds. J.V. Coetzee (toe reeds leraar van die Gereformeerde kerk Johannesburg) gerig het om die saak van die Gereformeerdes in Durban aanhangig te maak by die Algemene Vergadering van die Oranje-Vrystaat (OVS). Maar ook vanaf die suidkus van Natal het 'n soortgelyke roepstem tot die Algemene Vergadering gekom. Br. Johannes J. van der Walt – die oudste dooplidmaat met die stigting van die gemeente, en later jare lank kerkraadslid (ook kassier) van Durban – skryf: “In Januarie 1916 is my vader van die gemeente Bethulie na Ixopo verplaas. In 1918 het ds. J.A. van Rooij (van 1905–’31 leraar van Bethulie) ons op Umzinto besoek. Toe hy ons in 1920 weer te Umbogintwini besoek, het my vader hom na ander lidmate vir besoek geneem. Ds. Van Rooij het toe aan die Algemene Vergadering van die OVS verslag gedoen.”

Die gevolg van hierdie versoeke was dat die Algemene Vergadering di. D.P. du Plessis van Ladybrand en C.W.M. du Toit van Frankfort in 1921 na Durban afgevaardig het om ondersoek te gaan instel na die moontlikheid van die stigting van 'n Gereformeerde gemeente aldaar. 'n Vergadering van lidmate is gehou en die twee predikante is versoek om die Algemene Vergadering te vra om 'n gemeente in Durban te kom stig.

Op die volgende sitting van die Algemene Vergadering (Maart 1922) is die aansoek van Durban behandel en is 'n kommissie van drie lede afgevaardig om “die nodige stappe” te doen om 'n Gereformeerde gemeente in Durban te stig. Die lede van hierdie kommissie was: ds. I.D. Kruger van Bloemfontein, ds. C.W.M. du Toit van Frankfort en oudl. J.J. de Wet van Ladybrand. Op Saterdagaand 15 Julie 1922 het hierdie kommissie die lidmate van Durban in die YMCA-saal ontmoet. Aanvanklik was 17 manslidmate en vyf susters in die saal teenwoordig, maar volgens die notule het daar later nog “'n stuk of wat” opgedaag. Ds. Kruger tree op as voorsitter, open die vergadering met psalmgesang (Ps. 146:1), Skriflesing en gebed, en kondig toe die doel van die vergadering aan, naamlik “om die nodige stappe te doen sodat môre DV die gemeente gestig kan word”.

Nadat die saak bespreek is, is daar op voorstel van br. H. Grüne (gesekondeer deur br. J.P. Aucamp) besluit dat die grense van die gemeente voorlopig ooreen sou stem met die munisipale grense van Durban en dat op Pietermaritzburg en Ladysmith wyke van die Gereformeerde gemeente Durban sou wees. Vervolgens het die kwessie van 'n konsulent ter sprake gekom. Met die oog op die afstand en op die samestelling van die gemeente is daar besluit om twee konsulente (tewete di. Kruger en Du Toit) te beroep. Om mee te begin is daar vir Durban drie ouderlinge en drie diakens gekies, en vir Pietermaritzburg slegs 'n ouderling. Vir Durban is gekies brs. C.M. du Plooy (later algemeen bekend as oom Corneels), L.S. van Wyk en H. Grüne as ouderlinge en brs. C.H. Coetsee, J.N. van der Walt en P.A. Venter as diakens. Br. J.P. Aucamp is gekies as ouderling vir Pietermaritzburg.

Nadat op voorstel van br. C. M. du Plooy, gesekondeer deur br. J.P. Aucamp, besluit is dat elke lidmaat van die gemeente een veertigste (2,5%) van sy/haar maandelikse inkomste aan traktement sou afstaan, is alle lidmate wie se attestasie of bewys van lidmaatskap nog nie ingelewer was nie, opgeskerp om dit so spoedig moontlik te bekom en oor te dra. Voordat ouderling J.J. de Wet die vergadering met psalmgesang en gebed afgesluit het, is alle lidmate eers opgewek om op die Kerkblad in te teken.

Sondag 16 Julie 1922, is twee samekomste gehou. In die oggend is die Woord bedien, 'n babatjie gedoop en belydenis van geloof deur drie jong lidmate afgelê. In die namiddag is 'n erediens gehou (deur ds. C.W.M. du Toit) “in verband met die stigtingsplegtigheid. Die YMCA–saal was goed gevul: behalwe die kommissie van die Algemene Vergadering OVS was daar ook teenwoordig talle lede van die plaaslike NG kerkraad benewens ds. Poen. Ná die diens is die sewe verkose kerkraadslede bevestig en het ds. Kruger aangekondig dat 22 lidmate reeds hul attestasie of bewyse van lidmaatskap ingelewer het en dat nog 22 persone “hul begeerte definitief te kenne gegee het om aan te sluit”. Daar behoort, volgens aanduidings, altesaam tussen 50 en 60 lidmate te wees. Namens die NG Kerk wens ds. Poen, oudl. Fergg en diaken J.C.N. Jooste die pas gestigte gemeente “Gods seën toe” en eindelik word daar aangekondig dat die YMCA-saal voorlopig die vergaderplek van die gemeente sou wees.

Op Maandagaand 17 Julie 1922 is die eerste vergadering van die kerkraad van die Gereformeerde gemeente Durban gehou. Al sewe die kerkraadslede was teenwoordig. Aangesien di. Kruger en Du Toit elders doenig was en eers later sou opdaag, is oudl. H. Grüne as voorsitter vir die aand gekies. As skriba van die kerkraad is gekies oudl. C.M. du Plooy (oom Corneels) en as kassier diaken C.H. Coetsee. Op hierdie vergadering is die volgende reëlings onder meer getref:

1. Durban en Pietermaritzburg sal elk sy eie finansies beheer, en pro rata bydra tot die reiskoste van die konsulent.
2. Oudl. Aucamp sal elke week katkisasie hou in Pietermaritzburg en elke 14 dae daar leesdienste hou. Totdat 'n diaken daar bevestig is, sal hy ook die finansies behartig.
3. 'n Naamlys van Pietermaritzburg se lidmate sal daar sowel as in Durban gehou word, en oudl. Aucamp sal die atteste so gou moontlik bekom.
4. Saterdagaand 23 Julie sal 'n gemeentevergadering gehou word en dan sal bespreek word of hier Sondae een of twee leesdienste gehou sal word.

In die volgende weke en maande is hierdie reëlings dan ook so deurgevoer: oudl. Aucamp het die finansies van Pietermaritzburg bly behartig totdat op 28 Oktober 1922 'n diaken (br. J.H. du Plessis) gekies is; nadat die kerkraad die gevoelens van die gemeente verneem het, het hulle op 27 Julie 1922 besluit om elke Sondag twee leesdienste in Durban te hou en die ouderlinge sou hierdie dienste “per toerbeurt” waarneem. Op hierdie laasgenoemde vergadering is oudle. Grüne en Du Plooy as katkiseermeesters benoem en die katkisasie sou smôrens voor die erediens gehou word; elkeen van die drie Durbanse wyke sou uit 11 lidmate bestaan; Nagmaal sou kwartaalliks in Durban gevier word en halfjaarliks in Pietermaritzburg en op Ladysmith; kollektes sou smôrens ten bate wees van die Armkas en saans van die Kerkkas. Soos wat dit maar die geval is met enige pas gestigte gemeente moes allerlei sake, groot en klein, gereël word om behoorlik op dreef te kon kom: bankrekenings moes geopen word; Nagmaalservies moes aangekoop word; 'n lokaal vir eredienste moes kort-kort gesoek word; kerkraadsvergaderings kon net gehou word wanneer die konsulent hier was vir die bediening van die heilige Nagmaal – om maar 'n paar sake te noem wat die kerkraad se aandag in beslag geneem het.

Maar baie ernstiger as hierdie bloot organisatoriese probleempies was die gevolge van die besondere omstandighede van die nuwe gemeente. Dis maklik om Gereformeerd te wees en dit te bly op 'n plattelandse dorp waar die lidmate voortdurend in voeling met mekaar is, mekaar ken en deel in mekaar se lief en leed. Maar dis 'n ander saak as 'n handjie vol Gereformeerdes, almal werknemers, afkomstig van oor die hele land, hulle dun verspreid bevind, dun verspreid dwarsoor die hele grote stad vol anderstalige vreemdelinge. Aangesien die meeste van hulle nóg die tyd nóg die geld gehad het om mekaar per trein of motor te besoek, het hulle maar min kontak met mekaar gehad en was die eredienste Sondae feitlik die enigste geleentheid wat hulle as Gereformeerdes gehad het om saam te verkeer. Boonop was daar by 'n aansienlike persentasie van die lidmate 'n gebrek aan belangstelling, aan werklike meelewing met die gemeente en aan die behoefte selfs om die eredienste gereeld by te woon. Dis dan ook geen wonder dat die notule van die kerkraad herhaaldelik melding maak van lidmate wat “die wêreld liefgekry het” en gevolglik vir kerk en volk verlore gegaan het. Tog kon die gemeente voortbestaan en selfs groei en bloei oor die jare heen. Mettertyd het hier dan ook ontwikkel 'n spesifiek Durbanse Gereformeerde gemeente met sy eie besonderse identiteit.

Aan die einde van die eerste jaar van die gemeente se bestaan was die situasie as volg: Leesdienste is twee keer per Sondag gehou; vyf jonge lidmate het belydenis van die geloof afgelê; van 'n inkomste van £115 ten opsigte van die kerkkas het daar 'n saldo van £34 in die Nederlandse Bank (die latere Nedbank) oorgebly, en die Armkas het ongeveer die helfte van sy inkomste van £30 nog oorgehad; die beoogde wyk op Ladysmith het nie tot stand gekom nie, maar in Pietermaritzburg is 'n mate van vooruitgang, want dit is tot 'n wyksgemeente verklaar sodat daar kerkraadsvergaderinge gehou kon word met die voorbehoud dat hul later in Durban verslag sou doen; die ouderlinge neem kollektelyste rond ten bate van die Bybelvertaling. Met hierdie laasgenoemde bedrywigheid het dit egter nie voor die wind gegaan nie, want baie mense het nie die behoefte aan 'n Bybel in Afrikaans gevoel nie, aldus die notule van 28 Junie 1924.

In die dae van die gemeente se konsulentskap is die besoek van die konsulent gewoonweg soos volg benut: kerkraadsvergadering word óf Vrydagaand óf Saterdagmiddag gehou en ouderlinge en diakens het altyd saam vergader, selfs met censura morum. Saterdagaand vergader die kerkraad en gemeente. As kerkraadsake nie finaal afgehandel is nie, word die vergadering soms Maandagaand voortgesit. Al die verrigtinge van die naweek verskyn onder een notule.

Op 21 Februarie 1925 is 'n hele paar belangrike versoeke tot die Algemene Vergadering OVS gerig. Eerstens word gevra dat 'n selfstandige gemeente te Pietermaritzburg gestig word. Dit het dan ook so gebeur. Tweedens word gevra dat die bediening deur konsulente verdubbel sal word sodat Durban en Pietermaritzburg elk agt keer per jaar besoek sal word. Hierdie versoek is 'n jaar later toegestaan en dit sou die twee gemeentes gesamentlik £60 per jaar kos.

Die jaar 1926 het die geboorte van die Boufonds beleef. Op 'n wenk van die konsulent, ds. J.V. Coetzee, het die ouderlinge die stigting van 'n boufonds 'n paar maande lank met die lidmate bespreek, en daarna op 3 Julie 1926 besluit die kerkraad dat 'n kommissie tydens die gemeentevergadering daardie selfde aand benoem moet word “om uit te vind wat 'n geskikte plot grond sal kos, asook wat dit sal kos om 'n saal te bou van omtrent 200 sitplekke groot, en om te begin kollekteer vir dié doel”. Daardie aand is brs. H. Grüne, Vergers, B.R. Kruger en C.M. du Plooy as kommissie benoem wat hierdie drie opdragte moes probeer uitvoer. (Hierdie kommissie het onveranderd bly voortbestaan totdat die eerste predikant, ds. J.P. van den Berg, op 7 Februarie 1931 bygevoeg is.)

Nog voor die einde van die jaar 1926 is daar reeds begin kollekteer vir die Boufonds. Soos wat dit die geval in die volgende fase van die gemeente se geskiedenis sou wees, moes hulle in hierdie vroeë jare kort-kort 'n saal soek waarin hulle leesdienste kon hou. Na die YMCA-saal 'n ruk lank gebruik is, moes 'n ander saal gesoek word, en dié keuse het op die Noorweegse saal geval wat teen £3 per maand gehuur is. Van Maart tot Oktober 1926 was hierdie saal saans nie tot hul beskikking nie en moes hulle klaarkom met een leesdiens per Sondag, dog daarna kon die dienste saans daar hervat word. In Julie 1928 is die huur van die saal verhoog tot £5 per maand en daarom het hulle na die Alexandrasaal verskuif. Hierdie saal was egter nie geskik nie en ná ses maande (Augustus 1929) bevind die gemeente hulle weer in die YMCA-saal.

Hierdie saal wat eintlik glad te klein was, veral met Nagmaalsgeleenthede, is gebruik tot aan die einde van April 1934 toe 'n groter saal in Russellstraat gehuur is. 'n Jaar later (April 1935) is die Masonicsaal in Smithstraat gehuur en dit het hulle bly gebruik totdat hulle eindelik in 1945 hul eie kerkgebou betrek het.

'n Belangrike ontwikkeling wat in 1927 plaasgevind het, was die stigting van die Jongeliedevereniging (die JV). Nadat ds. J.V. Coetzee die bydrae verduidelik het wat so 'n vereniging kan maak in die saambinding en opbou van die gemeente, is op 30 Oktober 1927 oorgegaan tot die stigting van 'n Christelike Jongeliede Vereniging op Gereformeerde grondslag. Nege lede het daardie aand aangesluit en 'n voorlopige bestuur is gekies. Op 28 Januarie 1928 is besluit om die saal elke tweede Sondagaand van die maand beskikbaar te stel aan die JV om vergadering te hou. Ondanks maer jare en moeilike omstandighede wat die JV al moes trotseer, het dit tot minstens die gemeente se halfeeufeesviering in 1972 bestaan.

“Na afloop der Godsdienstoefening op Zondag, 29 September 1929, werd door de Zusters der Gereformeerde Kerk onder leiding van den heer H. Grüne, ouderling der Gemeente, besloten een Dorcasvereeniging op te richten. Als leden gaven zich op: mevv. Campbell, Coetsee, Cooks, Kempff, Hettie Kruger, Anna Pelser, Roos, Le Roux en Rijksen". Die meeste van hierdie susters sou diep spore in die sustersvereniging trap: mev. A. Coetsee was jare lank die moedige voorsitster; mev. Anna Pelser was met die halfeeufeesviering in 'n leidende hoedanigheid doenig in die gemeente Noord-Durban, en ook mev. J.C. (Hettie) Kruger, mev. (Bettie) Roos en ou tannie Cooks het ’n leidende rol gespeel.

Op 4 Oktober is die eerste vergadering gehou aan die huis van mev. N. Kempff, sekretaresse, die persoon wat die korrekte Nederlands geskrywe het. Op hierdie vergadering “werd besloten dat de Vereeniging zou werken voor behoefige menschen en Kerkgebouw”. Ten einde die gemeente deeglik “te kunnen bewerken”, is wyke vasgestel en wyksusters aangestel. Die susters kon óf vir die Dorkas óf vir kerkbou óf tot albei “volgens verkiesing” bydra. Op die vergadering van 1 November 1929 is R7 vir kerkbou en R4 vir die Dorkas gestort - 'n prestasie wat daarna nie maklik geëwenaar is nie. Vergaderings is maandeliks gehou en tydens elke vergadering het een of meer nuwe lede aangesluit en het een van die lede die susters uitgenooi om die volgende vergadering by haar aan huis te hou. Desembermaand 1929 is Kersfees reeds met die gemeente se kinders gevier.

1. Ná die aanddiens op 3 Oktober 1926 is br. D.H. Schoeman (stigterslid en nog in lewe met die halfeeuviering) bedank vir die “deeglike en geskikte” kissie wat hy gemaak het vir die Nagmaalservies en dit aan die kerkraad present gegee het.
2. Met die oog op die groot afstande is daar in die wyke rondom die eintlike stadsgebied mettertyd katkisasieklasse ingestel: op 16 Januarie 1927 te Booth en op 18 Julie 1931 te Greenwood Park.
3. Die eerste vyf jaar is die Sakrament van die heilige doop net saans ná die aanddiens bedien. Toe die ouers in die buitewyke egter begin kla het, is op 30 Julie 1927 besluit om dit smôrens ook te bedien in gevalle waar ouers nie die aanddiens kon bywoon nie.
4. Alhoewel op 27 Julie 1922 besluit is dat môrekollektes ten bate van die Armkas sou wees en aandkollektes in die Kerkkas gestort sou word, het dit tog nie gebeur nie en is alles in die Armkas gestort. Vanaf 30 Julie 1927 is die besluit van 1922 gehandhaaf.

Op 29 Julie 1928 (Sondagaand, ná die aanddiens en ná beëindiging van die gebruiklike gemeentevergadering) het die kerkraad sy vergadering hervat en dis met hierdie geleentheid dat die wenslikheid van 'n leraar vir die Natalse gemeentes die eerste keer in die notule verskyn. Drie maande later (20 Oktober) onderneem ds. J.V. Coetzee om met Volksrust te korrespondeer met die oog op die sluiting van 'n kombinasie met die drie Natalse gemeentes (Vryheid, Pietermaritzburg en Durban) en 'n predikant te beroep. Hierdie kombinasie is egter nie gesluit nie. Op 23 Februarie 1929 verskyn die beroep van 'n herder en leraar op die agenda van die kerkraad. Twee kerkraadslede van Pietermaritzburg is ook teenwoordig op die vergadering. Die behoefte aan 'n predikant is dringend gevoel – nie slegs vir Durban en Pietermaritzburg nie – maar ook vir die behoud vir die Gereformeerde Kerk van al die verstrooid wonende Gereformeerde lidmate in Natal. Daar is gevoel dat as in Durban goed georganiseer kan word, “die Natalse gemeentes nog 'n groot aanwins sal word vir die Gereformeerde Kerk in Suid–Afrika”.

Ná deeglike bespreking is die volgende besluit eenparig geneem: “Die kerkrade van die gemeentes van Pietermaritzburg en Durban vra aan die eerw. Algemene Vergadering van die OVS geldelike ondersteuning tot die bedrag van £150 per jaar uit die Sustentasiekas met die oog op die beroep van 'n herder en leraar." Nadat al die finansiële en ander sake gereël was, is daar begin beroep.

Op 15 Februarie 1930 is berig ontvang dat prop. J.P. van den Berg die beroep wat op hom uitgebring is, aangeneem het. 'n Groot mylpaal in die geskiedenis van die Gereformeerde kerk van Durban (en Natal) is bereik toe hulle eerste predikant op 12 April 1930 hier in Durban bevestig is. Ds. Van den Berg sou in Durban woon en drie gemeentes, naamlik Durban, Pietermaritzburg en Vryheid, bedien. Met hierdie geleentheid is ook op gepaste wyse afskeid geneem van di. J.V. Coetzee en Jac. van Rooy wat “as instrumente in Gods hand meegehelp het om die harde stryd te voer en die gemeentes voor te berei op die groot gebeurtenis en vreugde waarin hulle nou, deur Gods genade, mag deel."

Die koms van ds. Van den Berg het 'n opflikkering meegebring in die organisasie en bedrywighede van die gemeente: op 6 Julie 1930 is besluit om kerkraadsvergaderings voortaan sesweekliks te hou; 'n maand later is die vyfde wyk gestig; die Boufonds is teen 'n versnelde tempo opgebou en die boukommissie het nie gras onder sy voete laat groei nie.

Aangesien hierdie fonds tot nog toe bra stadig aangewas het, is op 27 September 1930 besluit om 'n spesiale poging tot fondsinsameling aan te wend. Dankoffers is gevra – 'n poging wat slegs R33 opgelewer het; in 1931 en die daaropvolgende jare het die susters se Dorkasvereniging – in medewerking met die kerkraad – verkopings gereël; bydraes is deur middel van Die Kerkblad gevra; by 'n aantal Gereformeerde gemeentes in elders in die land is aangeklop (en 14 van hulle het R92 altesaam bygedra) en die diakonie het maandeliks ook vir die Boufonds gekollekteer. Die gevolg van al hierdie bedrywighede was dat daar op 31 Desember 1935 'n bedrag van £351 in die Boufonds was.

Die Boukommissie van 1926 het steeds bestaan en ds. Van den Berg word nou daar bygevoeg. Op 29 Oktober 1930 doen hierdie kommissie as volg verslag: Die Durbanse stadsraad het persele vir kerkgeboue op drie plekke afgesonder naamlik:

1. in Greyville, naby die rumoerige spoorwegstasie aldaar;
2. in Beatricestraat, ’n bruin en Indiërwoonbuurt;
3. in Congella, ietwat ver van die middestad af.

Op 7 Desember 1930 deel ds. Van den Berg die kerkraad mee dat die gemeente reeds 'n opsie op die perseel in Congella geneem het, maar meer as 10 jaar sou nog verloop voordat 'n perseel in Congella eindelik aangekoop sou word. Vir hierdie uitstel was 'n hele paar faktore verantwoordelik, onder meer: Dit was die jare van die Groot Depressie; geld was skaars en werkloosheid 'n voortdurende bedreiging. Al die pogings wat aangewend is ter stywing van ons Boufonds het maar 'n skrale £100 per jaar opgelewer.

Op 2 Desember 1932 versoek die kerkraad byvoorbeeld die Algemene Vergadering om by die Generale Sinode aan te beveel “om, ten gevolge van die heersende depressie, werkloosheid, geringe getalsterkte en grote verpligtinge die Gemeente van Durban te onthef van alle agterstallige gelde ten opsigte van die Teologiese Skool (op Potchefstroom), 'n versoek waaraan nie voldoen kon word nie. En uit die Sustentasiekas ontvang Durban in 1933 slegs £75 pleks van die £150 soos in vorige jare.

Maar nog veel ernstiger as die Depressie was die uitwerking van die klagtes wat reeds sedert einde 1932 die ronde begin doen het teen die handel en wandel van die predikant. Gaandeweg het kerkbesoek ál meer begin kwyn en die gemeentelike lewe is lamgelê. Op die gemeentevergadering van 25 Februarie 1933 was byvoorbeeld slegs 19 belydende lidmate (kerkraadslede ingesluit) teenwoordig. In 1935 het sake breekpunt bereik toe die beskuldiging teen die leraar van so 'n ernstige aard was dat hy tydelik geskors is.

Hy is mettertyd in die amp herstel, maar weens die groot beroeringe in Durban kon hy van toe af (Oktober 1935) slegs die ander twee gemeentes in die kombinasie, naamlik Pietermaritzburg en Vryheid, bedien. Ná 'n proeftydperk was dit egter duidelik dat ds. Van den Berg nie weer met seën in Durban sou kon arbei nie, en daarom is – met die advies van die Algemene Vergadering OVS – in Desember 1936 besluit om sy verbintenis met Durban finaal te beëindig. Voortaan sou hy dan die predikant wees van die kombinasie Pietermaritzburg–Vryheid. Ook hierdie besluit het groot ontevredenheid verwek, weerskante toe: Volgens een groep is daar nie streng genoeg teen die predikant opgetree nie en volgens die ander groep is daar weer te streng gehandel. Vanaf 17 Maart 1937 besoek twee deputate van die Algemene Vergadering OVS (di. G.H.J. Krüger en J.J.H. Booysen) Natal. Ná 10 dae het hulle die gemoedere van sy beswaardes sodanig kalmeer dat ds. Van den Berg sy afskeidspreek op 28 Maart 1937 onder hul toesig in Durban kon hou.

Maar toe die nuwe waarnemende konsulent (ds. H.F.V. Krüger van Fauresmith) op 13 April 1937 hier aankom, was die ontevredenheid onder die aanhangers van ds. Van den Berg weer aan die oplaai. Al die wyke – en veral die beswaarde lidmate – is twee weke lank besoek. Toe dit op 23 April duidelik was dat 'n toestand van algemene berusting bereik is, het die kerkraad besluit om op 25 April die Heilige Nagmaal te vier – die eerste sedert Augustus 1936. Dit het dan ook onder leiding van ds. Krüger gebeur.

Die Gereformeerdes op Empangeni (Zululand) het gaandeweg mooi bedrywig begin word. Op 20 April 1934 is berig dat lidmate van Durban, onder wie hulle geval het, 'n verkoping gereël het en dat dit R69 opgelewer het. Die kerkraad het hierdie bedrag met groot dankbaarheid ontvang, R50 daarvan in die Boufonds gestort en die res in die Kerkkas. Op dieselfde vergadering (20 April) besluit die kerkraad om 'n ouderling en diaken vir die nuwe wyk Empangeni te kies. Dit moes egter op Empangeni gebeur en daarom is 'n kommissie (ds. Van den Berg, oudl. F.A.A. Kruger [oom Frans] en oudl. H. B. Kruger [oom Hendrik] daarheen gestuur).

Op 30 Junie 1934 doen die kommissie verslag aan die kerkraad: Empangeni is besoek, 'n ouderling en diaken is gekies; Nagmaal is bedien en die lidmate aldaar is vol moed en ywerig. Toe ds. Van den Berg se verbintenis met Durban beëindig is, het Empangeni verkies om onder die Gereformeerde gemeente te Pietermaritzburg te ressorteer. Aan hul versoek is voldoen en Zululand was van toe af deel van die Pietermaritzburgse gemeente tot op 23 Februarie 1943 toe ooreengekom is dat Durban die hele Natalse Noordkus weer sou bearbei.

Intussen het sake in Durban nie stilgestaan nie. Eerstens het die Algemene Vergadering OVS dit so gereël dat 'n predikant die Woord een keer per maand hier bedien het. Verder kry die Boukommissie op 14 Februarie 1936 opnuut die opdrag om grond vir kerkbou te soek. Aangesien die lede van die bestaande Boukommissie egter almal bedags gewerk het en dus nie bedags navraag kon doen nie, is oudle. F.A.A. Kruger, H.B. Kruger en J.C. Kruger addisioneel daarin benoem. Op 4 April 1936 rapporteer hulle dat die kerkgebou op die hoek van Russel– en Smithstraat teen £3 000 te koop is. Ongelukkig is hierdie wonderlike geleentheid nie benut nie. In 1937 was die gemeente reeds £90 agterstallig ten opsigte van hul verpligtinge teenoor die Teologiese Skool op Potchefstroom. En toe kom die uitredding: 'n verkoping deur die susters gereël vir 27 November 1937 lewer die mooi bedrag van £75 op. Hierdie bedrag is met groot dankbaarheid deur die kerkraad ontvang en aan die Teologiese Skool gestuur. Intussen het die getalle so fluks toegeneem dat die gemeente op 12 Maart 1938 sy negende wyk kon stig.

Ook die traktement bydraes (een veertigste van alle inkomste) het teen einde 1937 so mooi gevorder dat die gemeente die beroep van 'n herder en leraar sterk begin oorweeg het. Op 12 Maart 1938 is tot beroep oorgegaan en ds. J.L. Vorster van Piet Rietief beroep. Ds. A.L. Aucamp het onderneem om die gemeente te bedien tot tyd en wyl 'n predikant hier bevestig sou word. Die gemeente was met groot dankbaarheid gevul toe hulle op 30 April 1938 verneem het dat ds. J.L. Vorster die beroep hierheen aanvaar het en het dadelik reëlings begin tref vir sy bevestiging op 4 Junie 1938.

Dit was Depressiejare, die Dorkassusters was min in getal en dikwels moes hulle nog die teleurstelling van min belangstelling – selfs ten opsigte van bywoning van die maandelikse vergaderings – ervaar. Voortdurend is ontstellende berigte van die skrynendste armoede onder die lidmate ontvang. Nadat die susters hulle persoonlik gaan vergewis het van die aard en omvang van die nood in elke besondere geval, is klere en/of kruideniersware, of meubels of selfs huishuur voorsien. Mettertyd het 'n vaste wyse van insameling van aalmoese ontwikkel: met elke vergadering het elke suster iets (byvoorbeeld 'n bietjie suiker of 'n koekie seep) gebring. Benewens die jaarlikse gemeentelike verkopings is daar in hierdie tydperk sommer kort-kort 'n sogenaamde tiekie–aand gehou en af en toe 'n konsert – alles ter geldinsameling in belang van die twee doelstellings: hulp aan behoeftiges en kerkboufonds. Die tiekie-aande is deur aparte groepies persone oral in die gemeente rond gehou en het die kragte dermate versnipper dat die kerkraad teen einde 1933 op eendragtige optrede aangedring het. Daar is dus 'n reëlingskomitee gevorm wat die program van aksie vir die jaar 1934 moes uitwerk. Die volgende geleenthede is vir die jaar gereël en gehou:

1. 'n Konsert (Meimaand) ten einde geld in te samel om Afrikaanse Bybels vir die gemeente se kinders aan te koop.
2. 'n Kinderkonsert teen die einde van die jaar. Die opbrengs sou ook vir die aankoop van Bybels gebruik word, en ’n kroon (R1) sou aan die melaatses gestuur word.
3. Verkoping (1 September) om die kerkboufonds te styf. Hierdie verkoping vorm deel van die gemeente se feesviering by geleentheid van die 75ste verjaardag van die Gereformeerde Kerk in Suid–Afrika. Dit sou afgesluit word deur 'n opvoering daardie aand.
4. 'n Tiekie-aand (2 Junie) te Jacobs: die opbrengs sou vir die gedeeltelike delging van die Sinodale skuld gebruik word. (Dit het R24,50 opgelewer.)

Die bedrywighede wat hierbo getabuleer is ten opsigte van die jaar 1934 het min of meer die patroon gevorm vir dié van die daaropvolgende jare. Die hooffunksie was egter deurgaans die jaarlikse verkoping. Elke suster het gewoonlik vroegtydig 'n kollektelys ontvang en het dan geld en goedere by sowel lidmate as buitestaanders – selfs sakeondernemings – gekollekteer. Party van hierdie verkopings het aansienlike bedrae geld opgelewer: November 1937 se £75 is net so gebruik om te help met die delging van die £90 wat die gemeente aan die Teologiese Skool verskuldig was.

Gedurende die jare 1936 en 1937 het die buitewyke apart vergaderings gehou, maar hulle verteenwoordigers het in Durban verslag kom lewer van hul besprekings. In hierdie jare was die Dorkasvereniging lid van die Gereformeerde Sustersbond (gestig Desember 1935) en dientengevolge het hul vergaderings in 'n mate 'n gedaantewisseling ondergaan: Christelike leesstof, lesings, naaldwerk, die sing van psalms en Skrifberymings het nou deel van die agenda begin vorm.

Nog in die maand van ds. Wikus Vorster se bevestiging hier (Junie 1938) het die stywing van die Boufonds, die verkryging van 'n bouperseel en die oprigting van 'n kerkgebou die aandag geniet.

Op 25 Junie besluit die kerkraad om die diakens van kollektelyste te voorsien en elke diaken sal dan sy wyk saam met sy ouderling besoek en elke lidmaat laat aanteken hoeveel hy/sy maandeliks tot die boufonds sal bydra. (Einde 1938 was die boufonds R884 sterk.) Op 10 Maart 1939 is besluit om by die Sinode navraag te doen of 'n lening vir kerkbou uit die Jubileumfonds verkry kon word. Presies drie maande later deel ds. Vorster die kerkraad mee dat die Sinode aan drie gemeentes (Port Elizabeth, Pietermaritzburg en Durban) vergunning gegee het om elders in die Kerkverband vir boufondse te kollekteer. Hierdie drie gemeentes sou in die klassis OVS en Klassis Potchefstroom (maar Krugersdorp uitgesluit) kollekteer. Hierdie pogings het goeie vrugte afgewerp, want aan die einde van 1939 het die boufonds reeds R1 466 bedra. Weens die oorlogstoestande is die kollekte in die OVS in 1940 gestaak, maar die pogings plaaslik in Durban is met ywer voortgesit: verkopings is gehou, die kerkraad het op 31 Maart 1940 die sogenaam £1–kollektelyste onder die gemeente versprei, en die GSV het met kroon- (R1) lyste vorendag gekom. In Augustus 1939 kon die gemeente reeds met R1 700 in die boufonds spog, en op 31 Desember 1941 met R3 426.

Op 17 September 1938 benoem die kerkraad 'n nuwe kommissie (ds. Vorster, oudle. F.A.A. Kruger, H.B. Kruger en J.C. Kruger en br. W. Heunes) om dadelik te begin soek na 'n geskikte perseel waarop 'n kerk gebou kon word. Hulle moes die stadsraad ook in hierdie verband nader en as 'n perseel gekry is, moes hulle al die nodige besonderhede inwin. Op 25 Februarie 1939 rapporteer hierdie kommissie (die Perseelsoekkommissie) dat 'n perseel vir kerkboudoeleindes verkry kon word in Congella teen £350. Die kerkraad besluit hierop om:

1. die perseel aan te koop as die gemeente dit op 26 Februarie sou goedkeur (dit is so goedgekeur);
2. br. De Oude te nader met die versoek om 'n voorlopige plan te teken vir 'n kerkgebou met min of meer 500 sitplekke en om dan vas te stel of daar genoeg ruimte vir 'n pastorie sou oorbly.

Op 10 Maart 1939 is br. De Oude se planne vir die kerk en pastorie deur die kerkraad bespreek. Daar word besluit om:

1. die kerk en pastorie te bou;
2. ingeval die perseel aan die gemeente toegestaan word, ’n lening van £950 vir die pastorie by die stadsraad aan te vra en 'n begin te maak met die plantekening;
3. by die Sinode navraag te doen of uit die Jubileumfonds 'n lening verkry kon word vir die kerkgebou.

Op hierdie vergadering (10 Maart) word ds. Vorster, oudl. H.B. Kruger, diakens C.J. (Sarel) Smith en C.G. (Sarel) Venter en brs. Bijker, De Oude en Casteleyn as boukommissie benoem. Ondertussen was die Perseelsoekkommissie nog besig om met die stadsraad te onderhandel oor die aankoop van die perseel.) Op 10 September 1939 is die Perseelsoekkommissie opnuut saamgestel, en wel as volg: ds. Vorster, oudle. F.A.A. Kruger en J.C. Kruger, diaken H.B. Kruger en brs. A. Yssel en S.L.C. van der Walt. Die kommissie kry nou die opdrag om alle moontlike inligting by die stadsraad in te win in verband met die aankoop van die perseel in Umbiloweg. 'n Maand later (15 Oktober) rapporteer hierdie Kommissie dat:

1. die perseel deel uitmaak van Blok 54 E in Ubiloweg (dit wil sê dié wat geleë is op die hoek van Umbiloweg en Leightonoord);
2. 'n keuse tussen drie groottes gemaak kon word, tewete 120 vt x 70 vt teen £300; 120 vt x 90 vt teen £400 en 120 vt x 130 vt teen £600. Die kerkraad besluit hierop om die 120 vt x 90 vt grootte teen £400 aan te koop.

Op 4 Januarie 1940 word berig dat die stadsraad die aansoek finaal goedgekeur het, dat die perseel eersdaags opgeveil sou word en dat daar aan sekere voorwaardes voldoen sou moes word, soos onder meer ’n kerkgebou van minstens £750 moes binne twee jaar ná aankoop opgerig word, maar as dit nie kon gebeur nie, sou die stadsraad op die gemeente se versoek bereid wees om uitstel te verleen. Nog voor einde Maart 1940 het die destydse kassier, oudl. J.J. van der Walt (dooplidmaat gewees met stigting van die gemeente) die tjek (£400) vir die perseel na die stadsraad gestuur.

Intussen het die kerkraad – met die oog op die veranderde omstandighede deur die oorlog veroorsaak – besluit om voorlopig af te sien van die bou (of aankoop) van 'n pastorie. Die predikant en sy gesin moes dus maar nog in die woonstel in Innesweg bly woon. Op 28 Februarie 1941 besluit die kerkraad egter om so gou moontlik 'n pastorie te koop en die boufondsgeld vir hierdie doel te gebruik. In hierdie stadium was die uitslag van die oorlog baie beslis in die weegskaal en dus ook die toekoms van die muntstelsel. Op aanbeveling van die Pastoriekommissie besluit die kerkraad op 4 April 1941 om, met die goedkeuring van die gemeente, die huis geleë te McDonaldweg 346 aan te koop teen ongeveer R3 250, om hiervoor 'n maksimum van R2000 by die boufonds te leen teen dieselfde rentekoers (3,5%) wat dit toentertyd verdien het en om 'n Pastoriefonds te stig. Dis dan ook so deurgevoer.

Op 12 April 1942 het die gemeente met 'n swaar hart verneem dat ds. Vorster die beroep aanvaar het wat die kombinasie Ventersburg, Kroonstad, Theunissen en Odendaalsrus op hom uitgebring het. Die lidmate het egter berus, wetende dat gesondheidsoorweginge grootliks verantwoordelik was vir die besluit. Op 17 Mei 1942 het die gemeente afskeid geneem van ds. en mev. Vorster en, soos dit maar met gemeentes gaan, was hulle weer 'n tyd lank sonder predikant.

Op 6 Desember 1939 is die benaming Dorkasvereniging vervang deur die Gereformeerde Sustersvereniging – algemeen bekend as die GSV. Hoewel nuwe statute aanvaar is, het die nuwe vereniging (onder leiding van mev. ds. Vorster) dieselfde werk as sy voorganger bly verrig: In samewerking met die kerkraad en die JV is verkopings gereël en gehou; behoeftiges is versorg; Kerspakkies is geskenk aan oues van dae en siekes; finansiële steun is verleen aan verdienstelike sake soos die Kruger-weeshuis, die Sending, dowes, blindes en melaatses. Wyksusters het apart vergadering begin hou en op die maandelikse vergadering dan net verslag van hul werksaamhede kom doen. Dit het die susters in staat gestel om meer tyd in te ruim vir lesings en sangoefening tydens die vergaderings.

1. Op 10 Desember 1938 is suster Laurika Heunes gevra om die koor Sondagaande na die diens af te rig.
2. Op 25 Februarie 1939 neem die Diakonie die Armkas oor, en oudl. C.M. du Plooy skenk sy huisorrel aan die gemeente.
3. Oudl. F.A.A. Kruger (oom Frans), een van die gemeente se staatmakers, is oorlede op op 23 Oktober 1941.
4. Op 25 Oktober 1941 vra die GSV goedkeuring om die orrelfonds te stig.
5. Op 19 Maart 1939 word besluit "hierdie Gemeente het geen beswaar teen die samestelling van 'n psalmboek met berymde skrifgedeeltes nie. (Voorgestel deur br. A. L. Venter, gesekondeer deur br. C. M. du Plooy.)
6. Vanaf 24 Junie 1939 begin die predikant radiodienste op Sondae waarneem.
7. Op 7 Februarie 1942 weier die kerkraad om te voldoen aan 'n versoek van Pinetown dat die predikant soms ook daar op 'n Sondag sal preek. Rede vir weiering: Dit sal die kerkbesoek benadeel van lidmate wat buite Durban woon.

Op 19 Desember 1942 is die gemeente se derde herder en leraar, ds. H.F.V. Krüger (vroeër van Oos–Londen), hier bevestig.

Weer is kerkbou met mag en mening aangepak en op die eerste kerkraadsvergadering in 1943 (9 Januarie) is 'n kommissie – bestaande uit ds. Krüger en oudle. J. Delport, Sarel Schutte, C.G. (Sarel) Venter en S.L.C. van der Walt – benoem om (1) na te gaan of dit moontlik sou wees om onder die oorlogstoestande kerk te bou, (2) 'n argitek in diens te neem ingeval 'n kerk wel gehou mag word, en (3) vas te stel of 'n lening verkry kan word. Op 6 Februarie 1943 rapporteer hierdie Verkenningskommissie reeds as volg: (1) Dit is alleenlik moontlik om kerk te bou mits die boukontroleur die nodige permit daarvoor uitreik. (2) Die firma Powers en Powers is in diens geneem en hulle het reeds twee stelle planne geteken. Die een wat voorsiening maak vir 500 sitplekke op die vloer, word aanbeveel. (3) Santam is bereid om 'n lening teen 'n rentekoers van 5% toe te staan.

Ook meld die kommissie dat alles gereed is en dat aansoek maar aan die boukontroleur deurgestuur kan word. Op 6 Maart 1943 verneem die kerkraad dat die boukontroleur nie in daardie stadium 'n permit vir die bou van 'n kerk kon toestaan nie. Dr. Krüger meld dat die minister van arbeid in 'n persoonlik onderhoud aan hom gesê het dat, as toestande nie versleg nie, die gemeente die aansoek om 'n boupermit later moes herhaal. Min het die gemeente toe geweet dat hulle twee volle jare lank sou moes pleit voor ons die boupermit eindelik sou bekom. Op 4 April 1943 word die kerkbou-aangeleentheid voor die gemeente gelê. Op voorstel van brs. Hermanus Kruger en Jaap Buys besluit die gemeente om kerk te begin bou sodra die nodige boupermit uitgereik word. Verder word die kerkraad versoek om 'n skema van afbetaling op te stel. 'n Week later (11 April) word van kerkraadsweë die volgende persone as boukommissie benoem: ds. Krüger, oudle. J.L. Delport, Sarel Schutte, C.G. (Sarel) Venter, H.B. Kruger (oom Hendrik, oorlede 1945) en S.L.C. van der Walt. En die volgende is deur die gemeente bygevoeg: brs. Jaap Buys en Hermanus M. Kruger. Hierdie kommissie kry ook magtiging om die nodige lening te sluit sodra oorgegaan sou word tot kerkbou.

Op 17 April 1943 keur die kerkraad die volgende aanbevelings van die boukommissie goed: Die kerkbouskuld sal soos volg afbetaal word:

1. Bo en benewens die gebruiklike 2,5% van sy maandelikse inkomste wat hy vir kerklike doeleindes afsonder, moet elke lidmaat nou nog 1,25% addisioneel bydra sodat sy totale maandelikse bydrae nou 3,75% (of 3,75 sent uit die rand) van sy inkomste sal wees.
2. Dit staan elke lidmaat vry om desverkiesend meer as 3,75% by te dra en/of om te onderneem om persoonlik te betaal vir die een of ander onderdeel van die kerkgebou of van die meublement.
3. Elke lidmaat moet jaarliks 'n kollektelys neem. Verder besluit die kerkraad om die bogenoemde aanbevelings te laat dupliseer en dan 'n afskrif aan elke lidmaat te gee sodat almal op die hoogte van sake kan wees wanneer die gemeentevergadering op 6 Junie 1943 plaasvind.

Die aansoek om 'n boupermit moes egter sewe keer herhaal word voordat die boukontroleur eindelik op 10 Maart 1945 ingewillig het om dit toe te staan. In die proses is briewe geskryf, 'n deputasie gestuur, die hulp van die plaaslike Volksraadslid, J.R. Sullivan, ingeroep en naarstiglik gesoek na 'n bestaande kerkgebou wat te koop mag wees. En op hierdie dag, 10 Maart 1945, het die poppe begin dans soos uit die volgende uiteensetting sal blyk: Daar is besluit om:

1. die sketsplanne onmiddellik aan die stadsraad te stuur vir finale goedkeuring;
2. tenders dadelik aan te vra, want voor die boupermit uitgeneem kan word, moet die werk reeds aan 'n boukontrakteur toegesê wees;
3. koste te bespaar deur die argitek se dienste in hierdie stadium te beëindig en hom £75 vir sy dienste te betaal, oudle J. Delport en S.L.C. van der Walt aan te sê om spesifikasies op te stel en voorlopig slegs die middelste gedeelte van die kerk te bou. (Die vleuels sou dan later aangebou word; iets wat nooit gebeur het nie.);
4. by die stadsraad aansoek te doen om 'n bykomstige strook grond, 30 voet wyd, aangrensend aan die gemeente se perseel;
5. 'n lening by Volkskas aan te gaan;
6. die hele aangeleentheid op 18 Maart met die gemeente te bespreek; en
7. prof. J.D. du Toit (Totius) te vra om die hoeksteenlegging te kom waarneem.

Intussen is die boukommissie van April 1943 aangevul met brs. C.M. du Plooy (oom Corneels) en C.J. (Sareltjie) Smith in die plek van br. Sarel Schutte wat vertrek het en br. H.B. Kruger wat pas oorlede is. Hierdie program is blitssnel uitgevoer: op 24 April 1945 is die tender van Turnbull en De Swardt (R9 140) aangeneem, en op 9 Junie is die hoeksteen reeds gelê. Aangesien prof. Du Toit nie kon kom nie, is ds. H.F.V. Krüger gevra om die hoeksteenlegging self waar te neem. Ds. A. S. E. Yssel van Reddersburg het die redevoering waargeneem. Dit was vir die gemeente aandoenlike oomblikke toe die volgende geskrif – tesame met 'n agttal ander items – in die hoeksteen weggelê is:

Die eerste Gereformeerde kerkgebou in Durban

"Dit is in die jaar van onse Here, een duisend nege honderd vyf en veertig, 9 Junie, om 3-uur nm. dat die kerkraad van die Gereformeerde Gemeente van Durban, saam met die gemeente en 'n groot aantal belangstellendes op die hoek van Umbiloweg en Leighton–oord vergader om die hoeksteen van die eerste Gereformeerde Kerk in Durban te lê. In die skaduwee van die steierwerk, betonsuile en halfvoltooide steenmure van die toekomstige gebou, is hierdie hoeksteen plegtiglik gelê, tot eer van ons Drieënige God en troos van sy Gemeente deur ds. Herculaas Frederik Venter Kriiger. Ook is teenwoordig 'n groot aantal lidmate van die Afrikaanse kerke met hulle predikante, lidmate van die Engelse kerke en hul verteenwoordiger.

"Die redevoering met dié geleentheid is waargeneem deur sy weleerw. ds. A.S.E. Yssel, van die Gereformeerde Gemeente, Reddersburg, Oranje-Vrystaat. Sy hooged., die burgemeester van Durban, kon weens 'n onvermydelike besoek aan Kaapstad nie teenwoordig wees nie. Hy het egter 'n persoonlike boodskap gestuur.

"Ingeslote by hierdie stuk word die volgende in die hoeksteen weggelê: 1. Die rede van die genoemde ds. A.S.E. Yssel. 2. 'n Uitgawe van Die Kerkblad – orgaan van die Gereformeerde Gemeentes in Suid-Afrika. 3. 'n Uitgawe van die tydskrif Koers – uitgegee te Potchefstroom, Tvl. ter voorligting van die Calvinistiese lewens- en wêreldbeskouing. 4. 'n Uitgawe van die Gereformeerde Vaandel" – uitgegee te Stellenbosch, K.P. vir dieselfde doel as dié in nr. 3 hierbo genoem. 5. Die uitgawe van 'n paar nuusblaaie. 6. 'n Paar muntstukke – party voorheen in gebruik, andere tans in gebruik. 7. 'n Kopie van die program van die verrigtinge. 8. 'n Uitgawe van ons Kerkalmanak.

"Die Gereformeerde gemeente van Durban het begin met 'n klein getal lidmate, afkomstig vanaf Gereformeerde gemeentes oorkant die Drakensberg".

Hierna volg 'n kort geskiedkundige oorsig en daarna dan: "Die ledetal is nou 420. Die teenswoordige kerkraadslede is: Ouderlinge: C.M. du Plooy, B.R. Krüger, J.G. Pretorius, A.J. Venter, J.L. Delport, S.L.C. van der Walt, H. Esterhuizen, P.A. Olivier, J.C. Krüger, H. Coetsee, J.C. van Niekerk, S. Kruger. Diakens: B.J. Venter, H.B. Krüger (jr.), N.J.C. Krüger, H.J. Venter, Tjaart Pretorius, Z.B. Coetzee, J.J. Krüger, W.A. Krüger, A.J. Coetzee, G.R. Bester, R.G. Diederiks, S.P.J. Vos, J.J. Snyman, G.J.H. Krüger.

"Die Boukommissie bestaan uit: ds. H.F.V. Krüger (voorsitter), br. S.L.C. van der Walt (sekretaris), brs. C.M. du Plooy, J.L. Delport, C.G. Venter, J. Buys, H.M. Krüger en C. J. Smith.

"Boukontrakteurs: mnre. Turnbull en De Swardt.

"Met innige leedwese moet gemeld word dat oudl. H.B. Krüger sr. pas ses weke voor hierdie hoeksteenlegging deur die dood weggeneem is – 'n dag waarna hy verlang het. Hy was ook lid van die boukommissie.

"Hierdie dag is vir die gemeente 'n dag van groot vreugde. Innige dankbaarheid word betuig teenoor die Here vir al die seëninge en weldade wat Hy aan die gemeente geskenk het. Weens oorlogsomstandighede word slegs 'n gedeelte van die eintlike toekomstige kerk nou opgerig. Mag die gemeente so groei dat hierdie kerkgebou spoedig voltooi mag word en mag die naam van die Here in hierdie Godshuis reg verheerlik word en sy volk vertroos word."

In die veertigerjare was dubbelmediumonderwys die verklaarde beleid van die destydse (Verenigde Party-) regering. In 'n oorwegend Engelssprekende stad soos Durban het dit, volgens die mening van kerkleiers en alle Nasionaalgesindes, neergekom op die denasionalisering van die Afrikaanssprekende kind. Dit is dan ook geen wonder nie dat ds. Kruger op 26 Februarie 1944 'n ernstige beroep op die kerkraad gedoen het om moedertaalonderwys sterk te propageer by die ouers. Hy het aangevoer dat denasionalisering in die taal ook die godsdiens bedreig: dit maak mense minder vas aan hul kerk en godsdiens. Op 7 November 1943 vaardig die kerkraad ds. Krüger af na die Bloemfonteinse Volkskongres wat gehou is ingevolge 'n oproep deur die FAK om te protesteer teen die beleid van die owerheid om dubbelmediumskole in te stel in die plek van die reeds bestaande enkelmediumskole.

Nadat die kerkraad op 8 Januarie 1944 ds. Kruger se verslag gehoor het, word daar besluit om die voorgestelde stigting van CNO-skole heelhartig te steun. Tot die moedertaalstrydfonds is terstond bygedra. Op versoek van die Nasionale Instituut vir Onderwys en Opvoeding (NIOO) staan die kerkraad verlof toe aan ds. Kruger vir die tydperk 3 Desember 1944 tot 31 Januarie 1945 sodat hy die moedertaalstryd in die onderwys in Durban kon behartig. Ondertussen sou prop. G.P.L. van der Linde die kerklike werk in die gemeente waarneem. Toe ds. Kruger begin Februarie 1945 sy ampswerk in die gemeente hervat, was Afrikaansmediumklasse reeds ingestel by skole soos Sea View, Fynnland en Stamford Hill. Uit die Afrikaansmediumklasse aan hierdie en ander skole het daar mettertyd ná baie stryd 'n aantal volbloed-Afrikaansmediumskole ontwikkel, byvoobeeld die Saamwerk-Hoërskool, die drie Dirkie Uysskole en die Hoërskool Durban-Noord.

Gedurende die oorlogsjare het talle lidmate van die Afrikaanse kerke eenvoudig net in die stad verseild geraak. Dis dan ook geen wonder nie dat die kerkraad erg bekommerd was oor dié toestand. Op 3 Desember 1944 spreek die kerkraad die mening uit dat evangelisasie 'n aangeleentheid was wat gesamentlike optrede van die drie Afrikaanse kerke verg, maar dat die gemeente sy eie afgedwaaldes self sou bly bewerk tot tyd en wyl 'n aksieprogram vir gesamentlike optrede opgestel is. Op 13 Januarie 1945 is die saak 'n stap verder gevoer: die Susterkerke sou genader word ten einde 'n modus operandi op te stel om die verseildes (kerkloses) na hul onderskeie kerke te laat terugkeer. Ses maande later (16 Junie) deel ds. Kruger die kerkraad mee dat die NG Kerk lyste gaan uitstuur wat elke kerk in staat sal stel om sy eie lidmate te bearbei.

Onder die leiding van mev. ds. Krüger is met ywer en oorgegewenheid te werk gegaan: verkopings is gereël, siekes is besoek – by huise en hospitale; kruideniersware, klere en geld is voorsien aan hulpbehoewendes (een dogter is selfs met studiegeld gehelp); aansienlike bedrae is aan die Kruger-weeshuis geskenk. Die kerkraad het sy waardering uitgespreek vir al die mooi dade van die susters tydens die oorlogsjare. En ondertussen is onverpoosd voortgegaan met die stewiging van die boufonds sodat hulle op 8 Januarie 1944 kon berig dat hulle reeds R644 vir hierdie doel ingesamel het.

Aangesien die pastorie by McDonaldweg 346 ongesond was en boonop heelwat opknapping sou moes ondergaan, is op 6 Junie 1943 besluit om dit te verkoop en 'n ander te koop. In die hele Durban kon geen geskikte huurhuis gevind word nie. In 'n ommesientjie is 'n koper vir die pastorie gevind en is 'n huis, Teignmouthweg 85, aangekoop. Ook hierdie verkoop van die pastorie was nie sonder teëspoed nie: ons het benoude oomblikke beleef toe die koper kop uitgetrek het nadat alle dokumente reeds onderteken was. Die gemeente het egter gou 'n ander koper gekry. Op 8 Julie 1944 besluit die kerkraad om 'n begin te maak met die opbou van 'n pastorieskuld-delgingsfonds, en om mee te begin is die aandkollekte vir dié doel afgesonder.

Lede van die Durbanse kerkraad was vroeg reeds voorstanders van die sending. Die kerkraad se notule vermeld byvoorbeeld dat oudl. B. R. Kruger (oom Ben) op 26 Februarie 1944 die vraag stel of 'n broeder wat teen die sending gekant is, op die tweetal geplaas mag word by verkiesing tot ampsdraer. Daar is toe gewys op die verskil tussen die Gereformeerde sending en die soort sending wat die Kerkverband vyandiggesind was. Kerkraadslede wat weens die verlede nog teen die sending gekant was, moes bearbei word sodat hulle houding kon verander. Hierdie bespreking het uitgeloop op 'n versoek aan ons GSV en die Katkisasie om gesamentlik 'n sendingpos te onderhou (voorstel oudl. H.B. Kruger sr.). Die katkisasie het ingewillig om dit te onderneem, maar latere notules het niks hiervan vermeld nie.

Intussen het die ouderlinge kollektelyste ten bate van die sending rondgeneem en op 12 April 1944 het hulle tydens 'n censura morum vergadering altesaam R56,67 gestort.

Die Durbanse Gereformeerde gemeente het Zululand eers weer begin bearbei vanaf Februarie 1943. Op 17 April van daardie jaar is oudl. H.B. Kruger sr. gevra om die lidmate benoorde die Tugelarivier te gaan besoek sodat tot 'n vaste organisasie oorgegaan kon word. Op 15 Mei berig hy dat die lidmate op Hlabisa, Mtubatuba en Empangeni besoek is en dat dit gerade is dat 'n kollektant te Empangeni aangestel word. Op sy aanbeveling is br. Izak Venter toe as kollektant daar aangestel. Daarna het ds. Kruger en dieselfde ouderling daardie geweste weer besoek en op 14 Augustus beveel hulle aan dat die heilige Nagmaal een of twee keer per jaar aan Noordkus-lidmate bedien word en dat gewone eredienste ook nog af en toe aldaar gehou word.

In die loop van die 1943 het die lidmate in hierdie streek so toegeneem dat ds. Krüger en oudl. H.B. Kruger sr. op 16 Oktober as kommissie benoem is om namens die kerkraad 'n ouderling en diaken op Mtubatuba te gaan kies. Vier maande later rapporteer hierdie kommissie dat Empangeni, Mtubatuba, Mkuzi en Eshowe besoek is, dat daar altesaam 25 lidmate woon, dat Nagmaal op sowel Mtubatuba as Empangeni bedien is en dat br. Fanie Kruger (seun van oudl. H.B.) tot ouderling en br. J. Eloff Snyman tot diaken gekies en bevestig is. In 1944 is die heilige Nagmaal twee keer op Mtubatuba bedien terwyl gewone eredienste met hierdie geleenthede op Empangeni gehou is. In 1945 is eredienste ook nog op Mkuzi en Eshowe gehou, en op 12 April is besluit om ook 'n ouderling en diaken vir Empangeni te kies.

Terwyl die gemeente besig was om die kerkgebou op te rig, het ds. Krüger die beroep na die pas gestigte gemeente Pretoria-Wes opgevolg. Op 24 Junie 1945 is ds. P.J. de Klerk van Vereeniging hierheen beroep en op 8 September het sy bevestiging hier saamgeval met die ingebruikneming van die kerkgebou. Saterdagmiddag 8 September 1945 was 'n mylpaal in die bestaan van die gemeente. Die gemeente het teruggedink aan al die sale waarin hulle sedert 1922 hul eredienste moes hou: die YMCA-saal, die kelder in die stadhuis, die Alexandersaal, 'n saal in Russellstraat en veral die Masonicsaal in Smithstraat. Nou kon hulle die psalms lustig sing (in hul eie kerk) onder begeleiding van mev. ds. De Klerk se Hammond-orrel wat sy so onbaatsugtig aan die gemeente geleen het en wat sy self bespeel het. Voor hul oë het hulle die mooi preekstoel gesien wat oudl. J. Delport gemaak het en geskenk het; in hul ore het die gelukwensinge van onder andere die predikante van die susterkerke geklink. Ds. H.F.V. Krüger wat so onvermoeid gewerk het vir die oprigting van die kerkgebou, het die diens met die ingebruikneming daarvan waargeneem na aanleiding van Ps. 68 en daarna het hy die versilwerde sleutel van die voordeur aan ds. De Klerk oorhandig.

Die een en ander uit hierdie tydperk:

1. Tot op 27 November 1943 is die preekstoel gebruik tydens ouderlingdienste. Vanaf bogenoemde datum is hierdie gebruik stopgesit aangesien ’n paar lidmate beswaar gemaak het daarteen.
2. Op 12 Februarie 1944 besluit die kerkraad om Durban se predikant een keer per kwartaal op Pinetown te laat preek.

Ds. P.J. de Klerk sou eindelik 23 jaar lank – meer as die helfte van die tydperk van sy ampsbediening – in die Gereformeerde kerk Durban dien. In dié tyd het hy onvermoeide ywer aan die dag gelê, nie slegs in belang van sy gemeente en die ander Natalse Gereformeerdes nie, maar ook in dié van alle Afrikaners in Natal. En in al die jare het mev. De Klerk, ’n toonbeeld van selfopoffering en mensliewendheid, hom getrou bygestaan. Die oorlog was reeds verby, en die lidmate se salarisse is van toe af periodiek verhoog sodat hulle betreklik welvarend begin word het. Boonop is die gemeente se geledere gestadig versterk deur die aankoms van staatsamptenare, onderwysers en ander beroepslui, en werknemers in die sakewêreld. Onder hierdie steeds gunstiger wordende omstandighede wat sowel die getalsterkte as die finansiële vermoëns van die lidmate betref, en onder ds. De Klerk se doelgerigte leiding, het die gemeente 'n tydperk van pragtige groei en bloei belewe: 'n stuk of sewe persele in en om Durban en aan die Noord- en Suidkus van Natal is vir kerkdoeleindes aangekoop, en twee maal is tot afstigting van gedeeltes van die gemeente oorgegaan. Ook het Durban ’n sendende gemeente geword.

Sommer van meet af aan is die kerklike bedrywighede weer in die hoogste versnelling geskakel en reeds op 16 September 1945 ('n week ná ds. P.J. de Klerk se bevestiging) is 'n gemeentevergadering gehou om oor die geldsake te besin. Daar is besluit dat elke lidmaat se kerklike bydrae voortaan 5% van sy/haar inkomste sou wees. Hieruit sou dan alle kerklike onkoste – insluitend die bouskuld ten bedrae van £3 000 – betaal word. Die gevolg hiervan was dat presies twee jaar later, naamlik met die kwarteeufees van die gemeente in September 1947, aangekondig kon word dat die kerkskuld reeds gedelg is. "Daar was groot vreugde en blydskap in ons hart," het ds. De Klerk later vertel. "Met ons feestelikhede in Congellapark het die stadsraad vir ons 'n boom gegee wat ons daar geplant het om die kwarteeufeesviering te gedenk. Dit was 'n wonderlike hoogtepunt in ons kerklike lewe. Met nuwe moed en krag kon ons weer voorwaarts gaan en soos 'n Moses het ons volgehou soos een wat die Onsienlike sien."

Reeds met sy bevestiging hier het ds. De Klerk gesê dat die jong mense van oor die hele land "seker baie graag in hierdie mooi stad sou wou kom werk". Toe dit dan ook begin gebeur, is gevoel dat die gemeente 'n saal moes hê waar die jong mense hul vrye tyd kon deurbring. Op 11 April 1947 beveel die Katkisasiekommissie onder meer aan dat die Jongeliedevereniging aangemoedig word om geld in te samel vir die bou van 'n saal en dat die kerkraad aansoek doen om nog 'n strokie grond by die kerkperseel bygevoeg te kry. Op 26 Junie 1947 is gemeld dat die nodige vertoë reeds tot die stadsraad gerig is. Toe die stadsvaders hierdie aansoek weier, het die bestaande kommissie die burgemeester onverwyld gaan spreek en op 25 Julie 1947 berig hulle dat hulle baie simpatiek deur hom ontvang is en dat hy hulle aangeraai het om die aansoek om die 30 voet wye strook grond weer eens skriftelik in te dien en te vra dat die stadsraad sy vorige besluit in hersiening neem. Toe die oggendkoerant (Mercury) 'n paar dae later berig dat die stadsraad die aansoek weer geweier het, het ds. De Klerk daardie selfde dag nog 'n onderhoud met burgemeester Boyd gehad.

Die predikant het toe die geleentheid gehad om die behoeftes van die gemeente se jong mense aan hom voor te lê: "Hy sou tog nie as burgemeester wou hê dat ons jong mense saans en met naweke op die strate en strande moes boer nie. Al wat die gemeente vra is 30 voet grond sodat ons 'n saal kan bou vir ons seuns en dogters wat van oor die hele land hierheen kom en in gevaar verkeer." Die burgemeester het sy volle steun belowe wanneer die saak weer voor die betrokke komitee dien. Hy het sy woord gestand gedoen, want op 25 Oktober 1947 is ds. De Klerk mondeling ingelig dat die aansoek om die strook grond aan te koop, goedgekeur is. Op 4 Maart 1948 is die perseel, Blok E, Umbilo, dan ook aan die gemeente afgestaan vir £130.

Nou het die gedagte ontstaan om heeltemal 'n nuwe kerk op die pasverkreë perseel te bou en om die bestaande, gedeeltelik geboude kerk dan in 'n saal te omskep. Die kerkraad het opdrag aan die Finansiële Kommissie gegee om op die saak in te gaan en in twee verslae – voorgelê op 4 November en 10 Desember 1948 (onderteken deur oudl. C.G. Venter) beveel hulle aan:

1. Die gemeente moet dit oorweeg om 'n nuwe kerkgebou op te rig en die bestaande kerk dan as 'n saal te gebruik.
2. Die plan wat argitek Dykstra van Pretoria in 1937 reeds geteken het vir 'n kerkgebou te Louis Trichardt en wat nog in ds. De Klerk se besit was, kan gebruik word as die gemeente wel besluit om 'n nuwe kerk te bou.

Op 7 Januarie 1949 is 'n gemeentevergadering gehou en benewens dié twee mededelings is die finansiering van die projek ook verduidelik: die departement liggaamlike opvoeding en dié van volwassene-onderrig het £1 000 aangebied vir die gebruik van die bestaande kerkgebou as 'n saal. Hierdie bedrag sou dan aangewend word ter bestryding van die boukoste van die nuwe kerk. Daar is ook gewys dat 'n saal 'n dringende noodsaaklikheid vir die gemeente se jong mense was. Verder is die gemeente ingelig dat die kerk se pastorie (Teigmouthweg) teen £4 050 verkoop is, dat alle kerkskuld betaal is en dat, as almal 5% van hul inkomste gereeld sou gee, daar geen ekstra laste op die gemeente gelê sou word nie.

Die gemeente was dit eens met al die aanbevelings en het die kerkraad opdrag gegee om so gou moontlik te begin met die deurvoering van die voorgestelde bouprogram. Ds. P. J. de Klerk het sy herinneringe aan die daaropvolgende gebeure as volg opgeteken: " Mnr. Dykstra het vir ons die spesifikasie opgestel van 'n verbeterde plan en dit aan ons geskenk vir (£50). Maar toe begin die moeilikheid van vooraf aan. Ons het daaraan al gewoond geraak, nl. dat mens niks in hierdie lewe sonder stryd kan verkry nie. Met 'n besoek aan Durban het die argitek tot die gevolgtrekking gekom dat die plan nie inpas by die hoë kerkgebou wat reeds daar staan nie en daarom moes die nuwe kerk nader aan die straat gebou word as die oue. Ons wou graag bouer gehad het dat gehad het dat die ou kerkgebou gesloop moes word sodat ons tegelykertyd 'n nuwe kerk en saal kon bou wat 'n eenheid vorm en wat ook verder van die straat af geleë sou wees om die geraas te verminder. Maar hier-van wou die Kerkraad nie hoor nie."

Op 25 Maart 1949 keur die kerkraad die gewysigde plan goed en gee opdrag dat die nodige permit aangevra word. Die boupermit is eindelik in November 1949 toegestaan – eers nadat ds. De Klerk op 26 Oktober weer 'n aanmaning aan die boukontroleur in Johannesburg gestuur het. Op 7 Desember 1949 besluit die kerkraad eenparig soos volg na aanleiding van die aanbeveling van die finansiële kommissie: (1) Die bou van die kerk moet voor einde Maart 1950 'n aanvang neem. (2) Die tender van mnr. P.J. du Plessis, 'n lidmaat van die gemeente, word aanvaar. Hierdie tender R17 332 het nie die koste van die preekstoel en die banke ingesluit nie. Terwyl daar nog op die boupermit gewag is, is verskillende skemas oorweeg om die boufonds by voorbaat reeds te styf. Elke lidmaat is aangemoedig om 5% van sy/haar inkomste te bly afstaan vir kerklike bydrae; op 29 Januarie 1950 besluit die gemeente – op aanbeveling van die Kerkraad – om vir die duur van daardie jaar 10% van alle verdienstes aan die kerk te oorhandig.

Op 26 Januarie 1950 benoem die kerkraad die volgende boukommissie: ds. P.J. de Klerk, brs. Z.B. Coetsee (Seckie, seun van die Kaaplandse LPR T.P.N. Coetsee, H.B. van der Walt, C.M. du Plooy (oom Corneels) en C.G. Venter (Sarel) met die eersgenoemde drie persone as die dagbestuur. Op dieselfde vergadering is berig dat Volkskas bereid was om – op sekuriteit van brs. A.J. Venter (Andries) en A.A. van Jaarsveld (Attie) – ongeveer £6 000 aan die kerk te leen. Die boufonds was toe £2 000 en oudl. B.R. Kruger (oom Ben) het ook nog £1 000 aan die gemeente geleen.

Toe daar in Maart 1950 met die bouery begin is, het die boukoste reeds weer die hoogte ingeskiet sodat die bouer se tender tot (£10 000) verhoog moes word. Die hoeksteen (marmer – afkomstig uit die distrik Zoutpansberg) is op 15 April 1950 gelê. Baie lidmate, oud en jonk, het ywerig meegehelp met die bouery en, aangesien 'n kleurfilm van hul gewerskaf geneem is, kan die nageslag nog sien hoe die Gereformeerde Kerk, Durban, deur hul vaders en moeders gebou is. (Aangesien die letters later begin verweer het, is die marmer hoeksteen in Desember 1962 deur 'n graniet hoeksteen vervang). Pas nege maande na die bouery 'n aanvang geneem het, is die gebou voltooi en is die nuwe kerkgebou op 2 Desember 1950 in gebruik geneem. "Die bouery," het ds. De Klerk later geskryf, "het ons gemeente wakker geskud, want hulle het saam gebou in die gebed, in die geloof en met hulle eie hande. Dit was hulle handewerk. Die groot eer kom hier toe aan die bouer, br. P.J. du Plessis, wat die leiding gegee het en baie tegemoetkomend was. Ons het werklik ervaar dat waar die liefde woon, daar gebied die Here sy seën. Ons het nog nooit so gelukkig gevoel as die oomblik toe ons almal onder psalmgesang die voorhowe van die Here ingegaan het, agter oom Corneels aan wat die ou Hollandse Statebybel na die preekstoel gedra het. Die Here het groot dinge aan ons gedoen en ons was bly."

Intussen moes voorsiening gemaak word vir die aankoop van 'n lang lys toebehore, byvoorbeeld:

1. Die preekstoel: Dit is teen 'n koste van £225 gebou volgens 'n plan wat by argitek G. Moerdyk gekry is.
2. Die orrelfront: Dit is teen 'n koste van £327 gebou volgens 'n plan wat deur SA Orrelbouers saamgestel is.
3. Die klokfonds: Hierdie fonds deur die katkisasiekinders opgebou, is gebruik om 'n klankprojektor aan te koop waarmee die elektroniese kerkklok in die toring gelui kan word.
4. Die orrel: Reeds op 4 April 1946 deel ds. De Klerk dit aan die kerkraad mee dat prof. Bonn van Pretoria, met wie hy 'n onderhoud gehad het, aangebied het om spesifikasies vir 'n orrel gratis aan ons te verskaf. Die kerkraad het met waardering kennis geneem van hierdie vriendelike aanbod. Op 23 April 1948 besluit die kerkraad om £950 aan die GS. voor te skiet vir die aankoop van 'n orrel. Dertien maande later berig die GSV dat hulle reeds 'n totaal van £840 ingevorder het ten bate van die orrelfonds en op 16 Februarie 1950 het hulle die aangekoopte Wurlitzer–orrel (£1 200) reeds kant en klaar afbetaal. Ongelukkig het die vogtige seeklimaat hierdie orrel benadeel, en op 29 Junie 1951 besluit die kerkraad om dit te verkoop indien 'n redelike prys verkry kon word. Dit het dan ook gebeur – die orrel is vir £1 400 verkoop en nou kon die kerk 'n behoorlike pyporrel probeer aanskaf. "Om 'n orrel te kry wat by ons Gereformeerde Kerk pas," skryf ds. De Klerk, "was seker een van die moeilikste take van ons lewe." Nadat 'n oorsese firma £10 000 getender het vir 'n orrel volgens die oorspronklike spesifikasies wat deur dr. P.C. Cronje opgestel is, is dit so verander dat 'n tender vir £3 250 deur die firma Cooper, Gill en Tomkins ontvang is. "Hierdie Laukhuff-orrel ('straight')," aldus ds. De Klerk, "is in Heidelberg, Duitsland, gebou en in 18 kiste na ons kerk in Durban verskeep. Die ingebruikneming het plaasgevind op Vrydagaand 3 Oktober 1952, in ’n stampvol kerk en het saamgeval met die dankseggingsfees van die dertigjarige bestaan van ons kerk (gemeente). Dieselfde naweek het ook die Klassis Natal sowel as die GSB vergader. Prof. W.J. Snyman het die feesrede gehou".
5. Die kerkbanke: Die AMF–meubelfabrikante Bethlehem het die kiaatbanke (464 sitplekke) vervaardig teen 'n bedrag van £1 600 wat £600 goedkoper was as die laagste tender in Durban. Die ywerige GSV het hierdie rekening betaal.

Die sierlike kerkgebou moes egter nog betaal word. Van die lidmate het onderneem om vir die groot vensters te betaal, en by die ingebruikneming van die kerkgebou is 'n dankoffer gevra, maar teen Maart 1951 was dit duidelik dat die maandelikse inkomste nie die verwagte £300-kerf bereik nie; daarom besluit die kerkraad om by die gemeente aan te beveel dat die maandelikse bydra van elke lidmaat opgeskuif word na een sesde van sy/haar inkomste. Die gemeente het dit so aanvaar.

Op 31 Maart 1955 is reeds £2 727 op die verbandlening afbetaal en die oorblywende £6 750 het jaar ná jaar aansienlik gekrimp. Aan die ander kant het die gemeente in hierdie jare die een projek ná die ander aangepak sodat daar nooit enige sprake van verslapping van finansiële inspanning kon wees nie: persele is op verskillende plekke in die uitgestrekte gemeente aangekoop; Durban het 'n sendende gemeente geword; twee gemeentes is afgestig en elkeen het 'n bruidskat ontvang.

Dwarsdeur hierdie tydperk van 23 jaar het mev. H.M. de Klerk, die predikantsvrou, onvermoeid aan die spits gestaan van al die bedrywighede van die susters. Soos in die verlede is daar steeds met volgehoue oorgegewenheid gearbei aan die uitbreiding van Gods Koninkryk sowel hier ter plaatse as elders. Met groot ywer is voortdurend gewerk aan die insameling van geld vir die finansiering van die een of ander onderneming: uit hul orrelfonds het hulle £1 200 vir die Wurlitzer–orrel betaal; hulle kerkbankfonds het die £1 600 betaal wat die kiaatbanke van die huidige kerk gekos het; periodiek is mildelik geskenk aan die sending, die weeshuis, die ouetehuis, die dogterstehuis, die dowes en blindes, die melaatses en in die jare ná die oorlog ook aan die noodlydendes in Duitsland. Voortdurend is ook toebehore vir die Nataliasaal aangekoop en in 1968 onderneem hulle die meubilering van die sitkamers van Mooi Hawens, die gemeente se tehuis vir bejaardes.

Die geld vir al hierdie liefdadigheidswerk is op 'n groot aantal maniere byeengebring: Die gewone sentrale funksie een keer per jaar met die doel om, benewens geld in te samel, die hele gemeente ook in staat te stel om gesellig saam te verkeer; kollektelyste; braaivleisaande; vertoning van ligbeelde (rolprente); koekverkopings; wyksfunksies (in 1957 het sewe sulke funksies byvoorbeeld £382 opgelewer); resepteboek saamgestel en verkoop; rommelverkopings, spysenering by troues. Sekere insamelingswyses het 'n tyd lank gewild gebly en is daarna deur ander vervang.

Maar nooit het die susters hul eie geestelike verryking uit die oog verloor nie. Maand ná maand is op hul vergaderings opbouende artikels uit kerklike tydskrifte aan die susters voorgelees; of iemand is gevra om hulle oor die een of ander aktuele onderwerp te kom toespreek; of demonstrasies (byvoorbeeld hoedemakery, koekversiering, voorbereiding van southappies) is gehou. En ten slotte is daar voortgegaan met die mooi gewoonte om die bejaardes elke jaar te onthaal en dan geskenkies aan hulle te oorhandig, en om siekes in hospitale en aan hul huise te besoek.

Op 19 Oktober 1927 is die Jongeliedevereniging gestig en hoewel dit al baie skraal en moeilike tye beleef het, het dit minstens tot en met die gemeente se halfeeufees bestaan. Met die jare bevat die notules van die kerkraad af en toe 'n pleidooi dat daar meer aandag aan die jong mense van die gemeente geskenk word. So het ds. P.J. de Klerk op 11 Junie 1948 'n ernstige beroep op die kerkraad gedoen om die jong mense aan te moedig om die funksies van die JV in groter getalle by te woon, want die jong mense word 'n probleem. Hierop is die volgende Aksiekomitee gevorm om die belange van die jongmense te bevorder: brs J. Pretorius, A.L. Venter, H.B. Kruger, J.C. Kruger, B. Venter, P. du Plooy en C. du Plessis.

Gedurende die eerste 23 jaar van sy bestaan het die JV geen vaste vergadersaal gehad nie. Aanvanklik is van die eredienste Sondagaande prysgegee ten einde die JV in staat te stel om vergadering te hou; later is byeenkomste in woonhuise gehou, maar so 'n rondskuiwery van huis tot huis het die groei van die vereniging erg aan bande gelê. Dit was juis die behoefte aan 'n saal vir jong mense wat die kerkraad op 11 April 1947 laat besluit het om by die stadsraad aansoek te doen om 'n tweede strook grond, 30 voet wyd, aangrensend aan die kerkperseel. Die gemeente het op 9 Januarie 1949 besluit het om 'n nuwe kerk te bou en die oue dan in 'n saal om te skep. Dis dan ook gedoen, en die saal het die naam Natalia-saal gekry. (Met ds. De Klerk se emeritering teen die einde van 1968 is die naam verander na die P. J. de Klerk-saal.)

'n Maand voor die nuwe kerkgebou in gebruik geneem is, is die Natalia-jeugklub gestig (4 November 1950). Hierdie klub sou in die Natalia-saal vergader en dit sou die werk van ons JV voortsit en uitbrei. 'n Saal moet egter gebruiksreëls kry; daarom is daar reeds by voorbaat op 24 Augustus 1950 van kerkraadsweë 'n kommissie benoem om huishoudelike reëls op te stel. Die kommissielede was ds. P.J. de Klerk, oudle. A. van Jaarsvled, J. Buys, H.B. van der Walt en C.M. du Plooy. Die uiteindelike reëling het onder meer die volgende ingesluit:

1. Die saal word toegesê aan die Beheerraad van die Natalia-jeugklub, saamgestel uit verteenwoordigers van die drie Afrikaanse Kerke, die Skakelkomitee, die departement van volwassene-onderrig en die voorsitter en sekretaris van die Natalia-jeugklub.
2. Daar sal 'n besprekingsregister ingestel word, en alle onderkomitees van die Klub moet besprekings vroegtydig maak.
3. Die kerkraad benoem elke jaar 'n Natalia-saalkommissie van vyf lede.
4. Instandhoudingskoste word verkry uit 'n heffing van 50% van die inkomste wat geleenthede in die saal oplewer.
5. Die Saalkommissie hou toesig dat in die saal nie gedans of sterk drank gebruik word nie.
6. Die klub sal die kerkraad vergoed vir enige koste wat aangegaan mag word ter verbetering van die saal, insluitende aanbou.

Die Natalia-jeugklub was 'n niekerklike organisasie wat daarop gemik was om die Afrikaanssprekende jong mense van Durban byeen te bring in 'n vereniging wat deur en deur op Christelik–Nasionale grondslag staan; trouens, dit was die enigste onveranderbare klousule in die grondwet. Die doelstellings van die klub was: (1) Die saamsnoering van alle jong mense om mekaar beter te leer ken en gesellig met mekaar te verkeer. (2) Bevordering van ontspanning en van goedgekeurde aspekte van vryetydsbesteding en van liggaamlike gesondheid. (3) Om die verstandelike ontwikkeling en sedelike peil te bevorder deur voorlesings, rolprente, besprekings–onderwerpe, debatte, ens. (4) Om die sosiale en godsdienstige lewe te verryk deur sosiale kontakte, musiek, kunsbelewing studiekringe, sang, drama, ens.

As die klub sou ontbind, sou al die bates daarvan die eiendom word van die eienaars van die saal. "Die gedagte agter dit alles," het ds. De Klerk later geskryf, "was evangelisasie. Onder die kranige voorsitter, P.D. van der Walt, later professor aan die PU vir CHO, en die ywerige sekretaris, Isak Wust, asook 'n vooruitstrewende bestuur, het die Natalia-jeugklub die Afrikaanse jong mense in Durban bymekaargebring. Party aande – veral met radio–uitsendings – was die saal vol. Met behulp van die departement onderwys, kuns en wetenskap (afdeling volwassene–onderrig) is 'n verhoog in die saal gebou en later ook 'n klavier aangekoop. Baie leersame en interessante lesings is deur vooraanstaande persone gelewer en honderde rolprente, onder meer van die filmdiens van die departement Unie-onderwys, is vertoon met die projektor wat aangekoop is.

"Die onderkomitees het die jong mense in verskillende aktiwiteite saamgegroepeer sodat elkeen hom kon uitleef in die sake waarin hy belang stel. Die sukses van so 'n vereniging hang af van die kragtige invloed van die bestuur. Jong mense het gekom en gaan, en eindelik was 'n gebrek aan besielde leierskap die oorsaak van die verval van die Natalia-jeugklub. Die JV het toe weer die werk voortgesit."

Met die koms van ds. De Klerk het die afstigting van die noordelike deel van die gemeente ernstige aandag begin geniet. En met die oog op nog onderverdeling in die toekoms is die aandag veral toegespits op twee gebiede, Noord-Durban en Empangeni.

Noord-Durban

Op 17 Augustus 1946 benoem die kerkraad 'n kommissie om "met die oog op die toekomstige uitbreiding van ons kerk in die noordelike streke van die stad die aankoop van 'n eiendom aldaar te ondersoek." Die lede van hierdie Kommissie was: ds. P.J. de Klerk, oudle. H.B. Kruger (Hendrik, skriba van die kerkraad), A.L. Venter (Lodewyk), P. Olivier (Flippie) en br. S.L.C. van der Walt. 'n Paar maande later (22 November) besluit die kerkraad formeel dat "'n beleid van afstigting van die 'noorde' gevolg gaan word".

Op aanbeveling van die hierdie kommissie is op 1 Februarie 1947 besluit om die huis, geleë op die hoek van Montpelierweg en Agtste Laan (tewete Montpelierweg 112) aan te koop, mits die gemeente daarmee akkoord gaan. Op 9 Maart word die beleid ten opsigte van afstigting van die 'noorde' en die aanbeveling ten opsigte van die aankoop van die erf eenparig goedgekeur deur die gemeente. £2 500 is vir die eiendom in Montpelierweg betaal.

Empangeni

Op 1 Desember 1945 doen ds. De Klerk verslag aan die kerkraad van sy besoek aan Mtubatuba en Empangeni waar hy die heilige Nagmaal bedien het. Hy meld ook dat hy die lidmate van Empangeni gevra het om te begin dink aan die oprigting van 'n eie saal. Die kerkraad was dit hiermee eens en 'n klompie maande later (11 Mei 1946) is 'n kommissie van drie lede (ds. De Klerk en brs. Doors Meyer en P. Lourens van Zululand) benoem om 'n perseel te soek waarop 'n kerkgebou opgerig sou kan word.

Intussen is van kerkraadsweë aansoek gedoen by die provinsiale administrasie om 'n perseel vir 'n kerk aan te koop indien daar enige grond beskikbaar sou wees (17 Augustus 1946), 'n skrywe wat blykbaar die gevolg was van 'n aanbeveling van die betrokke kommissie. Hiervan het egter niks tereg gekom nie en oudl. Lourens van Empangeni kry toe die opdrag om met die dorpsraad daar te onderhandel ten opsigte van die verkryging van 'n perseel (21 Junie 1947).

Op 14 Augustus 1948 deel ds. De Klerk die kerkraad mee dat die kommissie aansoek by die dorpsraad van Empangeni gedoen het om die aankoop van "twee goed geleë erwe bo-op die bult, nie ver van die skool af nie". Op 4 November 1948 is berig dat die dorpsraad die persele nie aan die gemeente wil verkoop nie, en ds. De Klerk onderneem om die dorpsraad tydens sy eersvolgende besoek aan Empangeni persoonlik te gaan spreek.

Intussen (10 Desember 1948) besluit die kerkraad dat Empangeni voortaan 'n buitegemeente van Durban sal wees, 'n besluit wat beteken dat kerkraadsvergaderings aldaar gehou sal kan word. Op 8 Augustus 1952 is die grense van hierdie buitegemeente so verskuif dat dit die hele Zoeloeland sou insluit.

Op 25 Maart 1949 is slegs een erf, naamlik nr. 180 aan die gemeente te koop aangebied teen £75, en hierdie bedrag is onmiddellik aangestuur. Die dorpsraad het die tjek egter teruggestuur onder voorwendsel dat hulle moet wag op die goedkeuring van die administrateur van Natal. Later (22 Julie) het hulle die kerkraad in kennis gestel dat hulle besluit het om die perseel nie meer te verkoop nie. Sowel die provinsiale sekretaris as mnr. Grantham LUK kon tot hul spyt niks doen om die dorpsraad tot ander insigte te bring nie, en ten einde raad het ds. De Klerk hom gewend tot prokureur C.N. Venter. Hierdie set het geluk en op 28 April 1950 kon berig word dat die dorpsraad ingewillig het om die perseel te verkoop teen £75.

Afstigting

Nadat die beroep van 'n tweede leraar van Julie 1951 af die aandag geniet het, is 'n kommissie op 14 Maart 1952 benoem om op die saak van die afstigting van 'n tweede gemeente in te gaan. Hierdie Kommissie het bestaan uit: ds. De Klerk, oudle. Andries Venter, Attie van Jaarsveld, Barnie Venter, H.B. Kruger, B.R. Kruger (oom Ben) en br. Jac van Heerden. Na aanleiding van 'n verslag van hierdie kommissie besluit die kerkraad op 18 Junie 1952 eenparig om – as die lidmate wat daarby betrokke is hulle ten gunste van afstigting sou uitspreek – oor te gaan tot die afstigting van die noordelike gedeelte van die gemeente tot 'n selfstandige gemeente.

Gedurende die volgende maande het sake vinnig en vlot verloop: Die opname wat gemaak is, het getoon dat die lidmate wel ten gunste van afstigting was; die Partikuliere Sinode het te kenne gegee dat hulle £300 sou bydra as daar tot afstigting oorgegaan word; die Afstigtingskommissie het die Afstigtingsakte reeds op 8 September afgehandel en op 4 Oktober 1952 is dit deur die Klassis Natal goedgekeur.

Die Afstigtingsakte bevat onder meer die volgende besonderhede:

1. Grense van die nuwe gemeente: Beginnende by "45th Cutting", Jan Smutshoofweg, Bereaweg en Weststraat as die suidergrens sou dit dan die hele kusgebied insluit tot aan die Pongola.
2. Die aantal lidmate is op 200 geraam.
3. Geraamde inkomste is £100 per maand.
4. Die nuwe gemeente sal die huis te Montpelierweg 112 en die perseel op Empangeni as bruidskat ontvang.

Op sy vergadering van 17 Oktober besluit die kerkraad dat daar op 23 November 1952 tot afstigting oorgegaan sa1 word. Dit het dan ook so gebeur en totdat ds. (later dr.) E.J.G. Norval vroeg in 1953 hier bevestig is, het die twee gemeentes gesamentlik dienste gehou in die Durbanse kerkgebou.

Woodlands

Aangesien die vermoede bestaan het dat lidmate in aansienlike getalle in Woodlands ('n suidelike voorstad van Durban) sou gaan woon, het die kerkraad ook daar na 'n perseel begin soek. Die kommissie wat besig was om 'n erf in Noord-Durban te soek, kry toe die opdrag om ook in Woodlands navraag te doen.

Aan die stadsraad is geskrywe en op 21 Junie 1947 behandel die kerkraad hulle antwoord waarin 'n perseel, ongeveer 'n half akker groot, die gemeente te koop aangebied is. Die kerkraad was ten gunste hiervan en op 29 Junie keur die gemeente dit ook goed. Die perseel is aangekoop. Teen 1954 het dit duidelik begin word dat Woodlands nie 'n gewilde woonbuurt vir lidmate was nie; daarom besluit die kerkraad op 26 Maart 1954 om die perseel maar weer aan die stadsraad terug te verkoop. Voor die koop afgehandel is, het die kerkraad dit gekanselleer aangesien die Baptistekerk gevra het dat die verkoop van die perseel ses maande lank uitgestel word. Toe daardie voorgenome transaksie deur die mat geval het, is besluit om liewer 'n huis te bou (25 Julie 1957). Hierdie voorneme is ook nie deurgevoer nie, en op 24 Maart 1961 besluit die kerkraad om die perseel aan die stadsraad te verkoop.

Aan die verre Suidkus, van Kelso af suidwaarts, het die Gereformeerdes van omstreeks 1950 af op ’n selfstandige gemeente begin afstuur; die deel nader aan Durban is deurgaans as een van die Durbanse wyke behandel. Al verskil was dat hier (onder meer te Warnerstrand) Sondae apart katkisasie gehou is danksy die bemoeienisse van oudl. Andries Venter in die vyftigerjare.

Aan die begin van 1950 het die lidmate op Port Shepstone reeds gevra dat 'n perseel daar aangekoop word vir kerkdoeleindes. Op 28 Julie 1950 besluit die kerkraad om aan die dorpsraad van Port Shepstone in hierdie verband te skryf en verder om twee ouderlinge wat in daardie geweste rond woon vir die verre Suidkus te kies. Later in die jaar is 'n vergadering van lidmate op Port Shepstone gehou en op 23 November is aan die kerkraad verslag gedoen dat br. N. Smit verkies is as oudl. vir die gebied van Port Shepstone of suidwaarts, en br. C.P. van der Walt vir die gebied van Port Shepstone af noordwaarts tot by Umkomaas. Die kerkraadsnotule maak egter nie weer melding van die perseel op Port Shepstone.

Op 29 April 1951 behandel die kerkraad 'n versoek van die lidmate van Margate om 'n perseel aldaar aan te koop. Op hierdie saak word ingegaan en op 8 Augustus 1952 word daar verneem dat daar wel 'n perseel beskikbaar is vir £750. Hierop word die saak, volgens gewone prosedure, na die finansiële kommissie verwys. Op dieselfde vergadering van 8 Augustus besluit die kerkraad om die Suidkus tot 'n wyksgemeente te verklaar en dat dit bekend sal staan as die wyksgemeente Port Shepstone. Die mate waarin die ontwikkeling aan die Suidkus ooreenstem met dié aan die Noordkus is opvallend: Albei gebiede is verklaar as wyksgemeentes; by albei word die dorp wat aanvanklik as middelpunt gedien het, later vervang deur 'n dorp verder suidwaarts geleë: Mtubatuba deur Empangeni en Port Shepstone deur Margate.

Maar ná 1952 belewe die Suidkus vier maer jare: die kerkraadslede wat daar was, is weg; van die aankoop van persele op Port Shepstone of Margate word niks verneem nie; op kerkraadsvergaderings (onder meer op 25 Maart 1955) word gekla dat toestande daar veel te wense oorlaat. Op 24 Mei 1957 dra die kerkraad dit aan ds. De Klerk op om die aankoop van grond op Margate te ondersoek tydens sy volgende besoek aan daardie geweste. 'n Paar maande later, op 6 September doen die dominee as volg verslag: 'n Perseel, 'n half akker groot is in Margate verkrygbaar teen £1050. Die kerkraad besluit hierop om die perseel dadelik aan te koop en dit het dan ook gebeur.

In die geval van die Noordkus is daar kwartaalliks Nagmaal bedien tot die afstigting van Noord-Durban; in die geval van die Suidkus het dit gebeur tot die afstigting van Durban-Wes. Hierdie afstigting het die einde beteken van maandelikse eredienste op Pinetown sodat die Suidkus van toe af hierdie voorreg gekry het.

Met verloop van jare het die gemeente dermate aangewas dat die kerkraad op 23 September 1963 'n kommissie (di. De Klerk en D. C. Coetsee, oudle. G. E. Heystek, Cor. Venter en br. H. B. Kruger) benoem het om onder meer weë en middele te ondersoek tot meerdere bediening van die gemeente. Op 18 Oktober 1963 lewer die kommissie sy verslag. Daar word aanbeveel dat, mits die finansies dit toelaat, 'n tweede predikant beroep word as 'n eerste stap in die rigting van afstigting. Die aangeleentheid is toe na die finansiële kommissie verwys om deeglik na te gaan of die gemeente in staat sou wees om 'n tweede predikant eervol te versorg. Op 22 November 1963 beveel hierdie kommissie aan dat 'n kommissie (ds. De Klerk, 'n lid van die finansiële kommissie en die betrokke wyksouderling) elke wyk deurgaan en by elke lidmaat moes vasstel wat hy/sy bereid sou wees om bykomend by te dra met die oog op die beroeping van 'n tweede predikant.

Hierna besluit die kerkraad dat die saak so dringend is dat dit voor die gemeente gelê moes word. Op 23 Februarie 1964 besluit die gemeente dat, voor tot beroeping oorgegaan kon word, die aanbeveling van die finansiële kommissie eers uitgevoer moes word. Dwarsdeur die jare 1964 en 1965 is die wyke toe deurgegaan en aantekening gemaak van hoeveel elke lidmaat maandeliks addisioneel sou kon bydra ingeval die kerkraad 'n tweede predikant sou beroep. Op 24 September 1965 word verslag gedoen dat 15 wyke deurgegaan is en dat 'n totale maandelikse addisionele bydrae van R147,15 belowe is.

Die jaar 1966 het die hele idee van 'n tweede leraar egter die nek ingeslaan. Eers (25 Maart) is die beroeping van 'n tweede leraar uitgestel tot na die begroting opgestel is en toe (23 April) om dit te laat oorstaan tot die ondersoek en aanbevelings van die Klassis in verband met 'n herindeling van gemeentes ontvang is. Op 20 Mei 1966 is deputate benoem (ds. De Klerk, oudle. A.S. Brookes, A.J.W. Monnik, Johann Buys en P. van den Burg) om 'n herindeling van die twee gemeentes met Noord-Durban te bespreek. Aan Noord-Durban wat toe vakant was, sou die geleentheid gebied word om met Durban te kombineer sodat die gemeentes weer een sou word. 'n Tweede leraar sou dan beroep word en, ná 'n herindeling van die gemeente, weer tot afstigting oorgegaan word. Noord-Durban het egter verkies om selfstandig te bly voortbestaan en het Durban aan sy belofte van 30 Julie 1965 herinner, naamlik dat hy Noord-Durban R100 per maand vir ses maande sou skenk sodra hulle (Noord-Durban) weer 'n predikant kry.

Vir Durban was daar nou net een oplossing: die gemeente moes in twee aparte gemeentes ingedeel word. Op 17 Maart 1967 word die besluit van 18 Oktober 1963 om 'n tweede predikant te beroep herroep, want die kerkraad was toe al druk besig om die moontlikheid van 'n verdeling van die gemeente te ondersoek.

Op 19 Mei 1967 word die aangeleentheid van die gemeente na die volgende kommissie verwys: oudle. W. ,Potgieter (saamroeper), Joe Pretorius, P. van den Burg en Ben J.A. Vorster met ds. De Klerk as adviseur. Ná 'n hele paar verdelingsplanne oorweeg is, het die kommissie op 16 Junie 1967 aanbeveel dat die volgende 12 wyke saamgevoeg word in 'n nuwe selfstandige gemeente: Rossburgh, Sea View, Bellair, Hillary, Malvern, Escombe, Pinetown-Noord, Pinetown-Suid, Montclair, Woodlands-Suid, Woodlands-Noord en Reunion; die restante 16 wyke (die hele stad Durban, Westville, die hele Bluff en die hele Suidkus) sou dan bly voortbestaan as die Gereformeerde kerk Durban. Die nuwe gemeente sou 291 belydende lidmate hê, die oue 336, en albei se jaarlikse inkomste is heelwat meer as die R6 770 wat as 'n minimum bereken is.

Hierdie deurtastende verslag is op 21 Julie 1967 deur die kerkraad goedgekeur en op 6 Augustus deur die gemeente. Ook die Klassis se goedkeuring is verkry en op 4 Februarie 1968 is die nuwe gemeente, die Gereformeerde kerk Durban-Wes, afgestig. As bruidskat het die nuwe gemeente die volgende ontvang: R15 000 aan kontant en die Amajuba-saal op Pinetown. (Op 17 Desember 1954 is die perseel in Pinetown aangekoop en op 8 Junie 1956 is die Amajuba-saal in gebruik geneem. Van toe af is daar elke Sondag katkisasie en die laaste Sondag van die maand 'n diens gehou; die susters het ook gereeld daar vergadering gehou en saamtrekke gereël, skryf ds. De Klerk.)

Daar is besluit dat die twee gemeentes voorlopig nog gesamentlik eredienste sou hou in die kerkgebou in Umbiloweg en die preekbeurte sou deur die twee kerkrade onderling gereël word. Op 28 April 1968 is ds. G.B.C. Bester bevestig as herder en leraar van die gemeente Durban-Wes, en gesamentlike dienste is nog gehou tot en met 2 Junie 1968. Daarna het die nuwe gemeente hul eredienste in 'n saal in Bellair begin hou.

Aangesien die perseel wat langs die noordelike grens van die kerkeiendom geleë is en wat tot aan Francoisweg strek, baie waardevol sou wees vir die gemeente se toekomstige bedrywighede, het die kerkraad die gedagte om dit van die stadsraad te bekom nooit laat vaar nie. Op 14 Augustus 1953 kry die skriba opdrag om by die stadsraad uit te vind aan watter verkoopsvoorwaardes hierdie strook grond onderhewig is. Hieruit het geen verwikkelinge gevloei nie en daarom kry die skriba op 18 Februarie 1955 weer die opdrag om 'n skrywe aan die stadsraad te rig en te meld dat die perseel benodig word vir 'n tehuis vir jongmense. Die stadsraad het egter bly weier om perseel te verkoop.

Op 17 September 1959 doen die kerkraad aansoek om die perseel as parkeerterrein te gebruik en hulle was aangenaam verras toe die stadsraad hiertoe instem teen 'n nominale huur (10 sent per jaar). Die perseel is toe omhein en 'n klompie struike is aangeplant. Dwarsdeur die jare 1961 en 1962 het die kerkraad steeds op 'n geleentheid gewag om die perseel aan te koop en op 26 Junie 1963 word 'n memorandum in hierdie verband aan die stadsraad voorgelê. As vernaamste beweegredes vir die nuwe aansoek om die perseel aan te koop word genoem dat die gemeente intussen so toegeneem het in getalle dat: (1) voorsiening dringend gemaak moet word vir addisionele klaskamers vir ons katkisasiekinders en (2) die gemeente verplig gaan word om af te stig en die een kerkgebou dan vir die twee gemeentes te gebruik.

Nadat die stadsraad op hul versoek ook die sketsplanne van die beoogde klaskamers ter insae gehad het, het hulle die kerkraad op 11 Desember 1963 in kennis gestel dat die gemeente die perseel kon aankoop, onderhewig aan die voorwaarde dat Durban binne twee jaar vanaf die datum van aankoop geboue ter waarde van R8 000 daarop bou. Hulle het verklaar dat, hoewel die perseel teen R17 000 gewaardeer is, hulle bereid was om dit aan ons te verkoop vir R8 500. Op 10 Januarie 1964 besluit die kerkraad om die perseel aan te koop mits die gemeente daartoe instem. Op 23 Februarie 1964 besluit die gemeente dan ook eenparig om dit aan te koop teen 'n deposito van R2 000 en vyf gelyke jaarlikse paaiemente daarna.

In die loop van die jare 1964 en 1965 het die gedagte hom na vore gedring om twee tehuise op te rig: een vir jongmense en een vir bejaardes. Tussen die twee gebouekomplekse sou 'n gemeenskaplike eetsaal gebou word. Hiervoor sou die onlangs verkreë perseel onvoldoende wees; daarom het die kerkraad hom gewend tot die twee eiendomme direk agter die kerk geleë. Op 14 Oktober 1965 meld die finansiële kommissie in sy verslag dat die een erf (met ’n huis daarop) reeds aangekoop is vir R11 900. Op die ander een is 'n opsie geneem. Op 15 Oktober bekragtig die kerkraad hierdie aankoop en dra dit verder aan die finansiële kommissie op om die geld te vind waarmee die perseel langs die kerk afbetaal kan word. Verder besluit die kerkraad om aan te sluit by die Gereformeerde Stigting vir die Versorging van die Oues van Dae en die Jeug, en dat ds. P. J. de Klerk en brs. J. C. Snyman en Johann Buijs ons verteenwoordigers op die bestuur van die Stigting sal wees.

Op 19 November 1965 is besluit om 'n lening by die Administratiewe Buro te maak sodat die gemeente onder meer in staat sou wees om ons skuld van R3 500 ten opsigte van die perseel langs die kerk af te betaal. Omstreeks hierdie tyd het dit duidelik geword dat die stadsraad hoegenaamd nie te vinde was daarvoor dat 'n Jeugsentrum opgerig word op die twee persele agter die kerk nie en aangesien 'n ouetehuis op die perseel langs die kerk onvoldoende ruimte sou laat vir die parkering van motors, is hierdie hele projek laat vaar. (Die tehuis vir bejaardes is wel later op Winklespruit opgerig.)

Intussen is die kerkraad egter nog gebind deur die verkoopsbepaling dat 'n gebou (of geboue) ter waarde van R8 000 binne twee jaar op die perseel opgerig moet word. Die stadsraad is genader met die versoek dat al drie die persele van die kerk (die een waarop die saal staan, die een waarop die kerk staan en die parkeerterrein) as een geheel beskou word sodat die vereiste van 'n perseel op elke gebou sal verval en die onbeboude erf (lot 57) dan in sy geheel as parkeerterrein beskikbaar sou word. Ook is die stadsraad verwittig dat transport van die perseel geneem sou word sodra die kerk se regte betiteling op alle aktes met die Registrateur van Aktes uitgestryk is. Hierdie aangeleentheid is eers teen die einde van 1969 finaal afgehandel, ná ds. De Klerk se vertrek.

“Reeds in die vyftigerjare,” sou ds. De Klerk later skryf, “het ons op 'n diakonale konferensie op Ladysmith die ideaal voorgestel om te werk vir die oprigting van 'n ouetehuis aan die Natalse Suidkus.” Die saak is glo met geesdrif aangepak en £1 000 is ingesamel. Ongelukkig is daar geen verdere vordering gemaak nie.

In 1965 begin die gedagte aan 'n ouetehuis weer op die voorgrond tree. Die finansiële kommissie het vroeg in daardie jaar opdrag gekry om na te gaan of dit wel moontlik sou wees om 'n ouetehuis op die perseel langs die kerk op te rig. Op 30 Julie 1965 rapporteer die finansiële kommissie aan die kerkraad dat slegs geboue vir kerklike gebruik en godsdienstige onderrig en onderwys op hierdie perseel opgerig mag word. Verder beveel die kommissie aan dat die aangeleentheid verwys word na die Gereformeerde Stigting vir die Versorging van die Oues van Dae en die Jeug en dat, indien moontlik, die twee persele agter die kerk aangekoop word. Hierop word 'n ouetehuiskommissie benoem om die saak op te volg en dan verslag te doen.

Op 15 Oktober 1965 behandel die kerkraad die volgende verslag van die bg. ouetehuiskommissie:

1. Soek na geskikte persele: (a) die twee persele direk agter die kerk is ideaal geleë vir 'n ouetehuis. Een van hierdie persele was in die mark en, aangesien die saak baie spoedeisend was, is dit sommer dadelik deur die kommissie teen R11 900 aangekoop. Op die ander perseel is 'n opsie geneem. Hulle is gesamentlik egter ietwat klein vir 'n ouetehuis en, aangesien hulle afgebaken is as private woonpersele, sal die stadsraad om spesiale toestemming in hierdie verband genader moet word. (b) Op die perseel direk langs die kerk sou 'n veelverdiepinggebou wel opgerig kon word aangesien dit as algemene woongebied afgebaken is. Die perseel is egter teen 'n spesiale prys (naamlik R8 500) aan die gemeente afgestaan en was onderhewig aan sekere beperkings wat op die een of ander wyse opgehef sou moes word voor die perseel aan die stigting oorgedra sou kon word. Ook in hierdie verband sou met die stadsraad onderhandel moes word. Destyds het die kerkraad die volgende beoog het: Die oprigting, agter die kerkperseel, van 'n tehuis vir ekonomies afhanklike oues van dae; 'n jeugsentrum langs die kerkperseel; 'n gemeenskaplike eetsaal tussen hierdie twee geboue; 'n tehuis aan die Suidkus vir ekonomies onafhanklike oues van dae. (c) Aan die Suidkus (op Winklespruit) is 'n besonder geskikte perseel gevind vir die doeleindes van die stigting. Dit was een acre groot en het R10 000 gekos. Moontlik kon nog 'n acre aangrensend verkry word.
2. Die Stigting: Die kommissie het die Akte van Oprigting van die stigting bestudeer en beveel aan dat die gemeente 'n meewerkende kerkraad daarvan word en dat drie persone benoem word om in die bestuur daarvan te dien. Na aanleiding van hierdie verslag besluit die kerkraad om die aankoop van die perseel agter die kerk te bekragtig; om 'n meewerkende kerkraad van die stigting te word en dat ds. De Klerk en brs. Johann Buys en J. C. (Snowy) Snyman in die bestuur daarvan sou dien; om die geld te vind om die perseel langs die kerk af te betaal. Hiervoor is op 19 November 1965 'n lening by die Administratiewe Buro gemaak.

Die ouetehuiskommissie het nie op hom laat wag nie, en twee maande later was die planne reeds in die hande van die stadsraad. Ongelukkig moes die kerkraad op 18 Februarie 1966 verneem dat die stadsraad die bou van 'n ouetehuis agter die kerk afgekeur het. Brs. Johann Buys, Gawie Heystek, Sydney Brooks en J. Vorster is benoem om die saak weer met die stadsraad te bespreek.

Op Winklespruit is die twee persele toe teen R24 000 aangekoop en op 25 Maart 1966 verneem die kerkraad dat 'n gebou vir 130 inwoners en 'n kerkgebou met ongeveer 130 sitplekke aldaar beplan word. Vir die kerkgebou sal uit eie fondse betaal moes word. Met dieselfde geleentheid (25 Maart) verneem die kerkraad ook van die ouetehuiskommissie dat die skema vir die terrein langs die kerk goedgekeur is, maar dat 'n wetstegniese probleem ten opsigte van die terrein agter die kerk opgeduik het. Daar het egter goeie hoop bestaan dat die probleem wel opgelos sou kon word. Op hierdie datum, 25 Maart 1966, is ook begin met die poging om die drie persele onder een titel gekonsolideer te kry. Dié saak sou eers op 21 November 1969 suksesvol beëindig word.

Hoewel die aanduidings in April 1966 was dat die projekte agter en langs die kerk goed vorder, moes die ouetehuiskommissie op 20 Mei 1966 tog rapporteer dat die stadsraad nie die oprigting van 'n ouetehuis kan goedkeur nie alvorens die hele Berea-plan vir woonbuurtes nie gefinaliseer is nie. Indien die projek agter die kerk misluk, sou aandag aan 'n kleiner projek langs die kerk geskenk word. Verder meld die kommissie (nog op 20 Mei) dat die planne vir die projek aan die Suidkus goed vorder.

'n Maand later (17 Junie) word verneem dat die Stigting voornemens is om met albei projekte, dié in Durban en op Winklespruit, voort te gaan, hoewel die onderhandelings met die Durbanse stadsraad nog aan die gang was. Weens die hardnekkige weiering van die stadsraad om die twee erwe agter die kerk af te sonder vir 'n algemene (pleks van 'n residensiële) woonbuurt, besluit die kerkraad op 15 Julie 1966 noodgedwonge om af te sien van die voorneme om 'n ouetehuis daar te bou en word die woonhuis aan diaken J. Vorster verkoop.

Hierdie standpunt van die stadsraad, tesame met die feit dat die oprigting van 'n jeugsentrum langs die kerk onvoldoende ruimte vir die parkering van motors sou laat, het die kerkraad laat afsien van sy voorneme om die betrokke perseel vir daardie doel aan die Stigting oor te dra. Van toe af is 'n stryd gevoer om al drie die persele wat aan Umbiloweg front onder een titel gekonsolideer te kry sodat die voorwaarde, naamlik dat 'n gebou op hierdie betrokke perseel opgerig word, kon verval. (Nadat die stryd eindelik op 21 November 1969 suksesvol beëindig is, het die perseel die kerk se parkeerterrein geword.)

Op 18 November 1966 berig die ouetehuiskommissie dat die projek op Winklespruit goed vorder: grondtoetse vir die fondamente van die voorgestelde gebou is reeds gemaak, en die finale plan is aan die stadsraad van Kingsburgh voorgelê. Maar van toe af was die vorderingspad letterlik besaai met dorings en distels. Eerstens moes die teësin van die stadsraad van Kingsburgh vermurwe word. Hulle wou graag gehad het dat 'n groot hotel op daardie perseel gebou word en nou wil 'n Afrikaanse kerk 'n ouetehuis daar oprig; hulle wou ook nie ’n ouetehuis daar hê nie, maar was wel te vinde vir 'n tehuis vir bejaardes. Dit is dan ook die rede waarom die projek van 13 Januarie 1967 af bekend staan as die Tehuis vir Bejaardes.

Ds. De Klerk skryf: “Briewe is geskryf, kommissies is gestuur, maar alles tevergeefs. Toe alles hopeloos gelyk het, het die Here weer uitkoms gegee. Ons het eindelik uitgekom by die burgemeester, kol. Boulton, wat self 'n bejaarde van oor die 70 jaar was. Ons het in Durban saam tee gedrink en deur die genade van die Here sover gekom dat die stadsraad die plan goedgekeur het.”

Maar goedkeuring deur die stadsraad van Kingsburgh was slegs 'n eerste stap: alvorens die staat die gelde vir die deurvoer van so 'n projek sou bewillig, moes die departement gemeenskapsbou ook nog hul goedkeuring heg aan sowel die planne as die lening. “Vir die departement (gemeenskapsbou) was die prys van die grond te hoog,” skryf ds. De Klerk. “Ons het die waardeerder in Amanzimtoti genader om die grond te waardeer. Die grond wat ons teen R24 000 aangekoop het, het hy teen R30 000 gewaardeer.”

So is die eerste struikelblok uit die weg geruim, maar die departement gemeenskapsbou het maande lank gesloer met die goedkeuring van die planne. “Ná 'n taamlike kwaai onderhoud,” skryf ds. De Klerk, “het die deurbraak gekom,” en is die planne na die Stigting aangestuur.

Van die begin af was dit die voorneme om benewens die tehuis self ook nog 'n kerkgebou op die perseel op te rig. “Ons het dit so gestel,” skryf ds. De Klerk, “bejaardes het minder maag maar meer siel! Maar wat was dit vir ons 'n ontnugtering om met 'n vergadering van die Stigting in Pretoria te moes verneem dat, aangesien die plan van die tehuis die hele perseel beslaan, daar geen ruimte meer oor was vir 'n kerkgebou nie!” Aangesien die kerkraad met 'n tehuis sonder 'n kerk niks te make wou hê nie, is besluit om dan maar voorsiening te maak vir 'n gemeenskapsaal onder die tehuis.

Dit het 'n verandering aan die reeds goedgekeurde plan noodsaaklik gemaak, en nou moes die hele prosedure vir goedkeuring herhaal word. Die stadsraad van Kingsburgh se standpunt was dat hulle slegs goedkeuring sou verleen as niemand in die buurt enige beswaar teen so 'n saal sou aanteken nie. Hiervoor was nodig kennisgewings teen bome op die perseel en advertensies in koerante. Toe niemand enige beswaar aanteken teen die insluiting van 'n saal onder in die tehuis nie, het ds. De Klerk en oudl. Johann Buijs weer met sowel die stadsklerk as burgemeester Watkins onderhandel.

Die stadsraad het toe daarop aangedring dat die gebou heelwat verklein moes word sodat daar bykomstige parkeerplek vir nog 20 motors beskikbaar sou wees. Afgesien van die kerkgedeelte is die planne reeds in April 1968 goedgekeur en in Junie is tenders aangevra. En toe kom die oponthoud as gevolg van die besluit om 'n saal onder die tehuis te bou. Eers op 12 Desember 1968 het die burgemeester in 'n persoonlike onderhoud met ds. De Klerk onderneem om die stadsraad te beweeg om die eise om 'n kleiner gebou drasties in te kort, en dit 'n week nadat 'n begin al gemaak is met die grondwerk. Intussen het die tehuis sy naam gekry, Mooi Hawen, die naam van die hawe waarin die skip van Paulus veiligheid gaan soek het, en is sowat R3 000 ontvang danksy omsendbriewe wat ds. De Klerk uitgestuur het en van artikels wat hy in Die Kerkblad geskryf het.

In Augustus 1968 het nog 'n skok gewag: Weens die sagtheid van die grond moes die fondamente op betonkolomme rus, en dit het die tenders verder die hoogte laat inskiet. Die laagste tender, dié van Norvo Construction (R478 800), is aangeneem. In hierdie stadium emeriteer ds. P. J. de Klerk wat hom so onvermoeid beywer het vir die oprigting van hierdie tehuis vir bejaardes.

Nadat ds. P.J. de Klerk geëmeriteer het, was die gemeente sowat 15 maande lank vakant. Benewens bediening deur die konsulent, eers ds. P.B. de Klerk en later ds. G.B.C. Bester, en die sendingleraar, ds. D.C. Coetsee, is predikante van ander gemeentes gereeld uitgenooi om die Woord hier te kom bedien. Die bedieningskommissie (oudle. A.S. Brooks en T. Heyns) het predikante wat met vakansie in die omgewing was, ook nie met rus gelaat nie. Behalwe die gewone bedrywighede wat deur die onderskeie kommissies behartig is, is die kerkraad se aandag in hierdie maande deur veral vier sake in beslag geneem: die konsolidasie van die drie persele van die kerk onder een titel; die oprigting van Mooi Hawens-tehuis vir bejaardes; die vertrek van ds. D.C. Coetsee, die sendingleraar; die beroep van sowel 'n herder en leraar as ’n sendingleraar.

Die konsolidasie van die persele

Nadat die kerk se regte betiteling eindelik op alle aktes aangebring iss, is weer met die stadsraad onderhandel ten opsigte van die konsolidering van die drie persele. 'n Kommissie bestaande uit oudle. J. Buijs, A.J.W. Monnik en G.E. Heystek, het die burgemeester en vier van sy departementshoofde op 21 November 1969 ontmoet en aan hulle verduidelik dat, aangesien 'n nuwe gemeente afgestig is, die noodsaaklikheid om op lot 57 te bou verval het, dat die kerkraad graag al drie die persele onder een titel gekonsolideer wou hê en dat hulle lot 57 dan as parkeerterrein sou bly gebruik. Op 9 Februarie 1970 ontvang die kerkraad berig dat al die bogenoemde sake gunstig oorweeg is deur die stadsraad en dat daar op die parkeerterrein voorsiening vir 50 motors gewaarborg moet word. Nog twee jaar sou verloop voor al die dokumente en registrasie finaal afgehandel is.

Mooi Hawens

Op 16 Januarie 1969 verneem die kerkraad dat die bouaannemer, Norvo Construction, reeds op die perseel doenig is en dat dit wil voorkom of die stadsraad van Kingsburgh die insluiting van die saal by die projek wil goedkeur. 'n Maand later is die amptelike toestemming in dié verband dan ook ontvang. In hierdie stadium het die kerkraad gevoel dat as saamwerkende kerkraad van die Stigting, hy graag meer duidelikheid wou hê oor sy verhouding tot daardie liggaam. Dit was veral sy verpligtinge (finansieel en ook andersins) ten opsigte van Mooi Hawens wat nie duidelik genoeg omlyn was nie. Daar is dus besluit dat die kerkraad voortaan op alle vergaderings van die Stigting verteenwoordig sou word. Oudl. Johann Buijs wat namens die kerkraad in die bestuur van die Stigting gedien het, het dan ook vanaf 3 Maart 1969 die vergaderings in Pretoria begin bywoon.

Op 10 Maart dien 'n verslag voor die kerkraad, naamlik dat die aard en omvang van sy verpligtinge tog nog nie duidelik was nie. Die kerkraadslede wat in die bestuur van die Stigting dien, kry hierop opdrag om die aangeleentheid te bestudeer en dan 'n verslag uit te bring, met spesiale verwysing na die gemeente se finansiële aanspreeklikheid ten opsigte van die boukoste van die gemeenskapsaal. Op 9 Mei 1969 rapporteer hierdie kommissie (by monde van oudl. Johann Buijs) soos volg na aanleiding van bogenoemde opdrag: (1) Die Stigting neem die leiding en aanvaar die verantwoordelikheid in verband met die verkryging van die nodige lenings, die oprigting en bestuur van tehuise of sentrums en die terugbetaling van gelde wat geleen is; daar word van 'n saamwerkende kerkraad verwag om binne sy ressort toesig te hou oor die belange van die Stigting deur middel van 'n plaaslike uitvoerende komitee wat vir hierdie doel aangewys word. (2) 'n Saamwerkende kerkraad besit die reg om persone te benoem om in die bestuur van die Stigting te dien. (3) Die Stigting het onderneem om die helfte van die boukoste (R30 000) van die saal te betaal en die kerkraad is versoek om verantwoordelikheid te aanvaar vir die ander helfte. (4) Die saal sal die eiendom van die Stigting wees, maar die plaaslike uitvoerende komitee sal dit beheer en gebruik. (5) Durban se kerkraad moet die sitkamers en die saal meubileer; die inwoners moet sover moontlik die slaapkamers meubileer; die Stigting sal die toerusting vir die eetsaal en die kombuis voorsien.

Die kerkraad aanvaar die verslag, maar besluit tog dat die Stigting gevra sal word om by die departement gemeenskapsbou daarop aan te dring dat die koste van die saal by die boulening gevoeg sal word. Verder benoem die kerkraad oudle. Johann Buijs en J.M. Hattingh en diaken C. Maré om in die Stigtingsbestuur te dien; en die volgende persone om die plaaslike uitvoerende komitee te vorm: oudle. Johann Buijs, J.M. Hattingh, L.J. Openshaw; diakens H.J. Kilian, F.A. Kroukamp; susters A. Hattingh, Openshaw, H. Venter, di. G.B.C. Bester en P.B. de Klerk. Op 11 Julie blyk dit dat –danksy ds. P.J. de Klerk se bedrywighede – reeds sowat R 7 500 byeengebring is ten opsigte van die gemeente se deel van die boukoste van die saal, en nou besluit die kerkraad dat hy tog die volle verantwoordelikheid vir die benodigde R15 000 sal kan aanvaar.

Op versoek van die Stigting benoem die kerkraad op 8 Desember 1969 'n kommissie (naamlik oudle. Sarel Smith, Johann Buijs en J. M. Hattingh) om toesig te hou oor die afwerking van die tehuis.

Die GSO

Gedurende hierdie tydperk het suster Lucea van der Walt as voorsitster opgetree en het die GSO net soos in die verlede, voortgegaan met al hul gewone bedrywighede: rommel is versamel en verkoop; koekverkopings en die jaarlikse gemeentelike funksie is gehou; in medewerking met Noord-Durban is 'n verskeidenheidskonsert op die planke gebring; met 'n troue is gespyseneer en allerlei gebak is voorsien met die afskeidsgeselligheid van die sendingleraar en sy gesin (ds. D.C. Coetsee). 'n Bedrag van R550 is aan die kerkraad oorhandig, die helfte daarvan ter delging van die skuld ten opsigte van die nuwe kombuis en die ander helfte vir die sending. En elke maand is iemand uitgenooi om die susters op hul vergadering oor die een of ander aktuele onderwerp toe te spreek.

Ons Sendingleraar vertrek

Op 24 Oktober 1969 deel ds. D. C. Coetsee, die gemeente se sendingleraar, die kerkraad mee dat hy besluit het om die beroep na die Gereformeerde kerk Pongola, op te volg en dat hy DV graag gedurende Januarie 1970 aldaar bevestig sou wou word as predikant en sendingleraar. Die gevolg was dat die gemeente – reeds vakant sedert einde 1968 – nou ook sonder 'n sendingleraar was. Hierdie toestand het egter nie lank voortgeduur nie, want op 21 Februarie 1970 is prop. K.A.J. van Rensburg hier bevestig as sendingleraar.

Ná die verloop van sowat 15 maande het prop. A. Le R. du Plooy die beroep as herder en leraar opgevolg. Sy bevestiging op 21 Februarie 1970 het dan ook saamgeval met dié van prop Van Rensburg. In die geskiedenis van die gemeente is hierdie dag 'n belangrike dag. Op Vrydagaand 20 Februarie 1970 is proponente Du Plooy en Van Rensburg verwelkom tydens 'n gesellige byeenkoms in die saal van die Hoërskool Port Natal en die volgende dag is hulle bevestig, onderskeidelik as herder en leraar en sendingleraar. Met hierdie geleentheid is die erediens gelei deur ds. J.F. du Plooy, van Stilfontein, vader van prop. Du Plooy.

Op Sondag 22 Februarie het hulle hul intreepreke gelewer. Aangesien die vorige predikant en sendingleraar elkeen sy eie pastorie besit het, moes die kerkraad nou naarstiglik soek na geskikte wonings vir di. Du Plooy en Van Rensburg. 'n Pastorie is betreklik gou in Westville aangekoop vir ds. Van Rensburg, maar ds. Du Plooy moes geruime tyd wag voor hy die pastorie te Carrington Heights kon betrek.

Die twee nuwe predikante het sommer dadelik koers gekry, en met toegewyde ywer het elkeen op sy eie terrein momentum verleen aan ons gemeentelike bedrywighede, in besonder die voltooiing en ingebruikneming van Mooi Hawens, afstigting van die vyf wyke aan die verre Suidkus in 'n afsonderlike gemeente en vernuwing en die gemeentelike organisasie.

Mooi Hawens

Op 20 Maart 1970 is dr. K.S. Van Wyk de Vries, voorsitter van die Stigting, teenwoordig op 'n vergadering van die kerkraad. Die volgende sake wat hy onder meer genoem het, het heelwat lig gewerp op die kerkraad verhouding met die Stigting en aanspreeklikheid ten opsigte van Mooi Hawens: (a) Die kerkraad is een van die vier saamwerkende kerkrade van die Stigting. Daar is ook vier semi–saamwerkende kerkrade. (b) Alhoewel die kerkraad die plaaslike bestuur van Mooi Hawens aanwys, moet hierdie liggaam aan die Stigting verslag doen en nie aan die kerkraad nie. (c) Ingeval die tehuis bankrot sou raak, sal die kerkraad nie vir die skulde aanspreeklik wees nie. (d) Die boukoste van die saal is nou by die res van die gebou ingesluit. Dit beteken dat die finansiële las op die kerkraad heelwat minder as R10 000 behoort te wees. Die grootste gedeelte van hierdie bedrag was in 1970 reeds beskikbaar. (e) Die plaaslike bestuur sal die aanstelling van personeel aan die tehuis behartig. (f) 'n Bedrag van R10 000 sal deur die Stigting aan die plaaslike bestuur beskikbaargestel word vir die aankoop van toerusting. (g) Die Stigting sal nie die sitplekke in die saal voorsien nie. (h) Teen Augustus 1970 sou daar met sekerheid gesê kon word wanneer die gebou in gebruik geneem sal kan word. Sy edele, minister Connie Mulder, is toe reeds gevra om die amptelike opening waar te neem.

Op 18 September 1970 verneem die kerkraad dat voornemende inwoners reeds in kennis gestel is dat hulle op 1 Maart 1971 hul intrek in Mooi Hawens sou kon neem. In hierdie stadium was di. Du Plooy en P.J. de Klerk en oudl. Johann Buijs die kerkraad se verteenwoordigers in die bestuur van die Stigting. Hulle het ook in die plaaslike bestuur gedien wat vergroot is met die toevoeging van susters H.M. de Klerk, H. du Plooy, S.A. van der Walt en E.R. Dorlandt.

En so het dit dan ook gebeur: op Maandag 1 Maart 1971 het Mooi Hawens sy eerste inwoners ontvang. Dit verdien ook gemeld te word dat die heel eerste erediens te Mooi Hawens (Sondag 7 Maart 1971) gelei is deur ds. P.J. de Klerk, die gemeente se emeritus-predikant, die persoon wat hom baie jare lank met hart en siel beywer het vir die daarstelling van die tehuis. Voorlopig sou daar egter net met vakansietye eredienste in Mooi Hawens gehou word, en die Gereformeerde inwoners daar sou dan op ander Sondae na die kerk in Durban vervoer word. Ses maande later het die lidmaattal daar reeds so aangewas dat daar vanaf September 1971 elke Sondagmiddag 'n erediens in die saal van Mooi Hawens gehou is, 'n gesamentlike onderneming van die drie Durbanse gemeentes. Vanaf 21 Mei 1972 is die heilige Nagmaal ook te Mooi Hawens bedien.

Die verre Suidkus is in 1952 tot wyksgemeente verklaar en van toe af is Nagmaal kwartaalliks daar bedien. Dit was steeds die amptelike reëling toe ds. A. De R. du Plooy hier bevestig is. Vanaf die heel eerste vergadering ná ds. Du Plooy se bevestiging hier geniet die verre Suidkus die besonderse aandag van die kerkraad: op 9 Februarie 1970 is besluit dat die predikant een erediens per maand op Margate sal hou; op 20 Maart 1970 dat die bevestiging van nuwe kerkraadslede vir die betrokke wyke voortaan ook op Margate sou geskied.

Op 21 Augustus van dieselfde jaar gee oudl. J. Venter (verre Suidkus) kennis dat met die volgende vergadering van die kerkraad bespreek sal word: "Die toekomstige totstandkoming van 'n gemeente op Port Shepstone-Margate.” Op daardie vergadering (18 September) is die Suidkus–aangeleentheid behandel by wyse van 'n verslag deur ds. Du Plooy. Hy het die verre Suidkus intussen besoek en op 'n vergadering van lidmate daar is onder meer ook die kwessie van moontlike afstigting in die toekoms bespreek. Aan hulle is verduidelik dat die omstandighede onmiskenbaar daarop dui dat afstigting van daardie deel van die gemeente in 'n afsonderlike gemeente wel vroeër of later sou moes plaasvind, maar so 'n stap kon net dán gedoen word wanneer die gemeente wat gestig gaan, word alle laste – insluitende die finansiële – sou kon dra. Die lidmate is verder daarop gewys dat in hul besonderse geval hul finansiële verpligtinge, byvoorbeeld ook dié ten opsigte van die sending – sou moes bly voortbestaan.

Die kerkraad was dit hiermee eens en besluit verder dat, aangesien die perseel wat in 1957 reeds op Margate aangekoop is, nie geskik blyk te wees vir 'n kerkgebou nie, die kerkraadslede in die betrokke vyf wyke by die stadsraad van Margate ondersoek sou instel of 'n ander perseel verkrygbaar was. Aangesien die betrokke wyke 'n stewige boufonds gehad het, is oorweging ook geskenk aan die bou van 'n saal op Margate. Toe dit blyk dat nóg die stadsraad van Margate nóg die Natalse provinsiale administrasie persele vir kerkdoeleindes beskikbaar het, is 'n kommissie op 22 Januarie 1971 benoem om in samewerking met die finansiële en eiendomskommissie van die kerkraad nie slegs 'n standplaas vir 'n kerk en pastorie te probeer bekom nie, maar ook op die hele aangeleentheid van afstigting in te gaan. Lede van dié kommissie was oudle. J.R.L. Venter, A. van Tonder en J.H. van Wyk, en brs C.F. Hoogendijk en Vermeulen.

Nadat die verslag wat deur hierdie kommissie opgestel is, op 19 Februarie 1971 breedvoerig deur die kerkraad bespreek is, is besluit dat aangesien daar nog nie voldoende sekerheid bestaan het ten opsigte van al die implikasies van afstigting nie, die kommissie: (a) moet voortgaan, (b) met twee lede, oudl. G.E. Heystek en ds. K.A.J. van Rensburg, vergroot word, (c) sal voortgaan met die soektog na 'n perseel, (d) 'n verslag sal opstel wat vroegtydig aan kerkraadslede beskikbaargestel sou word sodat hulle dit nog voor die eersvolgende vergadering van die kerkraad sou kon bestudeer.

Op 16 April 1971 lewer ds. Du Plooy verslag oor die benoemde kommissie se beraadslaginge en daarop besluit die kerkraad om: (a) te begin afstuur op afstigting van die wyke aan die verre Suidkus; (b) die aangeleentheid verder te laat ondersoek deur die volgende kommissie: ds A. Le R. du Plooy, oudle. G.P. Venter, A. van Tonder en H J. van Wyk. Hierdie kommissie moes ook uitvind of die Gereformeerde kerk Pietermaritzburg gewillig sou wees om sy afgeleë suidelike deel by die beoogde nuwe gemeente te laat inlyf; (c) by die stadsraad van Margate aansoek te doen om die stadsaal Sondae vir twee dienste tot Durban se beskikking te stel. (Hierdie versoek is toegestaan.)

'n Belangrike stap in die rigting van afstigting is op 18 Junie 1971 gedoen. Ná aanleiding van die samesprekinge wat bogenoemde kommissie met 'n kommissie van die Gereformeerde kerk Pietermaritzburg gevoer het, besluit die kerkraad om die volgende grensreëling aan laasgenoemde gemeente ter goedkeuring voor te lê: tot by die samevloei van die Umzimkulu– en die Bisi–Bisirivier bly die bestaande grenslyn tussen die twee gemeentes (naamlik 30 myl wes van die kus af en ewewydig daarmee) gehandhaaf, maar van daardie punt af sou dit dan in 'n noordwestelike rigting swenk en so 'n deel van die gebied van die Gereformeerde kerk Pietermaritzburg insluit. Harding sou onder meer ook in hierdie gebied val. Die kerkraad van Pietermaritzburg het hierdie voorstel aanvaar.

Op hierdie selfde vergadering van 18 Junie verneem die kerkraad met dank dat br. Vermeulen twee persele op Margate vir kerkdoeleindes aldaar aangebied het – een daarvan gratis en die ander teen 'n koopsom van R4 000. Hierop besluit die kerkraad om die perseel wat hy reeds daar besit het, te laat waardeer en dit dan van die hand te sit sodra die eiendomsmark verbeter.

Die beslissende stap ten opsigte van afstigting is eindelik op 17 September 1971 deur die kerkraad gedoen. Daar is formeel besluit dat 'n gedeelte van die gemeente, naamlik die vyf wyke aan die verre Suidkus, vanaf die Umtwalumrivier suidwaarts, sou afstig as kerk in kombinasie met die Gereformeerde kerk Durban. ’n Kommissie, bestaande uit ds. Du Plooy, oudle. J. Buijs, G.P. Venter, C.J. Smith, H.J. van Wyk, A. van Tonder en P.J. de Bruyn (later vervang deur oudl. C. F. Hoogendijk) – en met ds. K.A.J. van Rensburg as adviseur, is benoem om: (i) die nodige aktes op te stel in verband met sowel afstigting as kombinasievorming; (ii) die hele aangeleentheid op 26 September 1971 met die Suidkus–lidmate op Margate te bespreek en op 17 Oktober met dié van Durban. Op 18 Februarie 1972 is die twee Aktes deur die kerkraad behandel, en nadat sekere wysigings aangebring is, het die bogenoemde kommissie opdrag gekry om alle stukke – insluitende die motivering vir afstigting – vir die eerskomende vergadering van die Klassis Natal in gereedheid te bring.

1. Van den Berg, Jacobus Petrus, 1930–1936 (kombinasie)
2. Vorster, Johannes Lodewikus, 1939–1942
3. Kruger, Herculaas Frederik Venter, 1942–1945
4. De Klerk, Petrus Jacobus, 1945–1968
5. Coetsee, Daniël Christiaan, 1960–1969 (sendingleraar)
6. Du Plooy, dr. Andries Le Roux, 1970–1975
7. Janse van Rensburg, Karel Anton, 1970–1976 (sendingleraar)
8. Kruger, Gerrit Hendrik Jacobus, 1977–1989
9. Coetzee, Hendrik Bernardus, 1990 – 27 Julie 1990 (oorgekom ná die ontbinding van Durban-Wes; oorlede in die amp)
10. Van der Walt, Jan Pelser, 1991–1998
11. Lartz, dr. Deon, 1998–2002
12. Aucamp, dr. Marius, 2003–2008 (aanvaar sy emeritaat)
13. Mulder, Johan Frederik Kelber (in kombinasie met Amanzimtoti)

• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Schalekamp, ds. M.E. (voorsitter: redaksiekommissie). 2001. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2002. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter: deputate almanak). 1997. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1998. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1957. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1958. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1958. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2014. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2015. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

• (en) Die kerkperseel, soos te sien op Google Maps, met die ou kerkie (nou die saal) op die voorgrond en die kerk op die agtergrond. URL besoek op 28 November 2015.