Johannesburg

Die oorsprong van Johannesburg se naam is tot vandag toe omstrede. 'n Aantal mense met die naam "Johannes" was tydens die vroeë geskiedenis van die stad betrokke. Van hulle was die hoofklerk verbonde by die kantoor van die landmeter-generaal Hendrik Dercksen, Christiaan Johannes Joubert, 'n lid van die Volksraad en die republiek se mynbouhoof. 'n Ander was Stephanus Johannes Paulus Kruger (bekend as Paul Kruger), president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) tussen 1883 en 1900. Johannes Meyer, eerste regeringsamptenaar in die omgewing, is 'n ander moontlike naamgewer.

Presiese optekeninge vir die naamkeuse het verlore gegaan. Johannes Rissik en Johannes Joubert was lede van 'n afvaardiging wat na Engeland gestuur is om om mynregte vir die gebied te verkry. Ná Joubert is 'n park in die stad en ná Rissik is een van die hoofstrate genoem waar die histories belangrike maar nou vervalle Rissikstraat Poskantoor geleë is.^[9][10] Die Stadsaal is ook in Rissikstraat geleë.

Johannesburg lê in die oostelike deel van die Hoëveldplato, die sentrale plato van Suid-Afrika wat deur uitgestrekte glasvlaktes gekenmerk word, en teen die suidelike uitlopers van die Witwatersrand, 'n lae rotsige bergreeks wat deur die provinsie Gauteng loop en die waterskeiding tussen die Atlantiese en die Indiese Oseaan vorm.

Johannesburg strek van Orange Farm in die suide tot by Midrand in die noorde en grens aan twee ander metropolitaanse gebiede – Pretoria (Tshwane) in die noorde en Ekurhuleni in die ooste. Met 'n oppervlakte van 1 645 km² het Johannesburg se metrogebied uitgebrei nes dié van ander groot westerse metropole soos Sydney, Londen, New York Stad en Los Angeles.

Johannesburg is op 'n gemiddelde hoogte van 1 753 meter bo seevlak geleë – met die laagste punt op 1 740 en die hoogste punt op 1 810 meter. Dit is naas Meksikostad en Phoenix in Arizona (Verenigde State) een van min metropole wat nóg aan die see nóg teen 'n rivier of ander water lê. Kunsmatige bebossing – meer as tien miljoen bome is in die grasveldlandskap van Johannesburg geplant – maak van Suid-Afrika se ekonomiese spilpunt een van die groenste metropole op aarde.^[11]

Johannesburg het 'n subtropiese hooglandklimaat met 'n gemiddelde maksimumtemperatuur van 26 °C in Januarie en 16 °C in Junie. Die stad beleef 'n gemiddeld van agt sonskynure per dag dwarsdeur die jaar. Wintertemperature kan tot vriespunt daal, alhoewel daar gewoonlik byna geen sneeuval is nie – die stad lê in 'n somerreënstreek waar die meeste neerslae in die somermaande val, dikwels op laat namiddae tydens hewige elektriese storms. Die gemiddelde jaarlikse reënval is 713 millimeter, met 'n groot jaarlikse variasie. So ervaar die gebied ook droogteperiodes met langdurige gebrek aan neerslae.

Sneeuvlokkies het wél in die winters van 1981 en 2006 geval. Verder terug in die verlede het swaar sneeuneerslae, wat met 'n sterk en koue suidewind gepaard gegaan het, op 10 en 11 September 1936 op die Transvaalse Hoëveld voorgekom. Op 11 September van dié jaar het dit die hele dag in Johannesburg gesneeu.^[12] Die Goudstad is daarnaas, net soos ander plekke op die hoëveld, verskeie kere deur tornado's getref – soos ook in Oktober 1905, Oktober 1929 en Januarie 1951.^[12]

Die Transvaalse Hoëveld is egter ook sonder tornado's 'n gunstelingplek vir stormjagters – met gereelde donderstorms in die somermaande en indrukwekkende weerligstrale wat die nagtelike hemel oor Johannesburg verskeur. Donderstorms gaan gepaard met kort, maar hewige reënbuie, sterk winde en rollende donker wolke.^[13]

Lugbesoedeling bly 'n knelpunt, veral gedurende die wintermaande wanneer die weswaartse vloei van lugmassas vanuit die Indiese Oseaan deur termiese inversies belemmer word. Naas motoruitlaatgasse dra die gebruik van steenkool vir kookdoeleindes en verhitting tot die hoë lugbesoedelingsvlakke by wat veral in swart woonbuurte meetbaar is.

Die stad as ruimtelike verwesenliking van afsonderlike ontwikkeling

Die meeste wetenskaplike studies oor die Goudstad het Johannesburg beperk hulle tot die ruimtelike verwesenliking van ongelyke ekonomiese verhoudinge en stadsbeplanning binne die raamwerk van die beleid van afsonderlike ontwikkeling. So is die skrywers van die meeste monografieë oor Johannesburg ná apartheid behep met die groei, val en heropbou van 'n etnies gesegregeerde stad.^[16] Hulle dokumenteer en periodiseer die geskiedenis en ontwikkeling van munisipale administrasie, verstedelikingspatrone en stedelike groei vanaf die koloniale tydperk tot hede, verduidelik die oorspronge en konsolidasie van etnies verdeelde woonbuurte of "groepsgebiede" en beskryf hoe die owerheid rasgebaseerde bevoorregting onder voorwendsel van openbare gesondheid asook wetgewing aangaande stadsbeplanning en behuising vir een groep beding en ander daarvan uitgesluit het.

Stad van klassestryd

Sommige ondersoeke neem die stad se ontstaansperiode, die laaste kwart van die 19de eeu en die tydperk van ongebreidelde laissez-faire-kapitalisme, as vertrekpunt en skets 'n oënskynlik eenvormige beeld van 'n stad waar mynbou die akkumulasie van ongekende hoeveelhede kapitaal vir 'n klein groepie entrepreneurs moontlik maak, terwyl 'n kosmopolitiese werkersklas met sy klassestyd in opstand teen dié bourgeoisie kom – 'n gunstelingonderwerp in sekere strominge van moderne Suid-Afrikaanse geskiedskrywing wat vasgevang is in denkbeelde van ekonomiese ongelykhede en uitbuiting. Studies oor Johannesburg se voorstede laat die kollig op nuwe swart middelklas-elites val wie se aspirasies en waardes van persoonlike prestasie, status, gesinslewe, ruimte, veiligheid en sport bes moontlik binne die infrastruktuur van 'n omheinde voorstad vervul en uitgeleef kan word, al handhaaf hulle nog bande met die tradisionele lewe in swart woonbuurte.^[16]

'n Stad as enjinkamer vir 'n hele land

'n Ander, meer omvattende visie oor Johannesburg is dié van 'n enjinkamer – nie net van die nasionale ekonomie nie, maar van mense met uiteenlopende etniese, kulturele, godsdienstige, opvoedkundige en geografiese agtergronde wat versigtig met mekaar in aanraking kom; van nuwe leefstyle en tegnologieë. As 'n Europese stad in Afrika of Amerika in Afrika, soos dit al genoem is, kan Johannesburg nie gereduseer word tot een van die hooftonele van rasseskeiding nie. Die geskiedkundige gebeurtenisse en prosesse moet ook teen die agtergrond van 'n globale vloei van mense, idees en goedere ondersoek word.

Stad met 'n eie metropolitaanse leefstyl

Sommige navorsers wys daarop dat Johannesburg van begin af sy eie metropolitaanse leefstyl geskep het. 'n Splinternuwe verbruikerswêreld en nuwe boutegnieke het skielik op 'n voorheen verlate plato gestalte gekry. Johannesburgers het al vroeg begin eksperimenteer met die nuutste tegnologiese ontwikkelinge van die Noordelike Halfrond – voorafvervaardigde boustukke en ander elemente is vir winkelfasades gebruik, winkelarkades is van prismatiese glasdakke voorsien, straatbeligting is deur middel van gaslampe voorsien, daarna is elektriese beligting ingevoer, net soos telefoondrade geïnstalleer is om finansiële instellings met mekaar te verbind, perdetrems wat hul bestemmings in die voorstede op borde aangedui het, en vanaf 1892 treine wat die binneland in die internasionale netwerk van hawens en seeroetes ingeskakel het.

In die Goudstad se georganiseerde uitleg het handelsplekke en kommersiële strate sentraal gestaan, terwyl die stadsbeeld oorheers is deur banke en ander finansiële instellings, kantoorgeboue, klubs, en die hoofkwartiere van mynbouondernemings. Johannesburgers het noue bande gehandhaaf met metropole in die noorde – die nuutste modes uit Londen, Parys en New York was te koop in plaaslike winkels, net soos die nuutste Amerikaanse motors, juweliersware, Fin de siècle-versierings, tekstiele en muurpapiere uit Londen se West End, die nuutste produklyne van Manchester-katoen en ander goedere wat op die wêreldmark beskikbaar was.^[16]

Mense het al vir die afgelope honderd eeue in die gebied gewoon waar Johannesburg sou ontstaan. Opgrawings wat op die Melvillekoppies onderneem is, het 'n ystersmeltkroes opgelewer. Houtskool, wat daarin gevind is, is omtrent 900 jaar oud. Die skalierots wat ook op die koppie voorkom, bevat baie yster. Argeoloë het ook 'n nedersetting uit die middel-steentydperk (miskien 40 000 jaar gelede) gevind. Daar is ook klipwerktuie wat omtrent 100 000 jaar oud kan wees.^[17] Die argeoloog en ystertydperkspesialis Revil Mason, destyds direkteur van die argeologiese navorsingspan en navorsingsprofessor verbonde aan die Universiteit van die Witwatersrand se Departement Argeologie, het soortgelyke strukture by Klipriviersberg en Waterval (Corriemoor/Northcliff) gevind.

Die plaas Braamfontein sou 'n belangrike deel van Johannesburg word. Die plaas is in 1858 aan Gerrit Bezuidenhout toegeken, wat dit onmiddellik aan sy broer, F.J. Bezuidenhout, oorgedra het. Dit was omtrent 1 500 morg (3 500 hektaar) groot en is in 1862 in drie verdeel. Die suidelike deel is aan die oorspronklike eienaar, Gerrit Bezuidenhout, oorgedra. In 1886 was J.J. Lindeque die eienaar van die suidelike deel wat aan Randjeslaagte gegrens het. Die oostelike deel is aan F.J. van Dyk verkoop. Ná 'n paar tussengangers het Dirk Geldenhuys in 1886 die eienaar geword. Die westelike gedeelte is aan C.W. Bezuidenhout oorgedra. In 1887 is hierdie deel aan Frans en Louw Geldenhuys verkoop vir £4 500.^[18] Frederick Jacobus Bezuidenhout het in 1865 die eienaar van Doornfontein geword. Dit was steeds syne in 1886. Turffontein is in 1859 aan Abraham Smit toegeken. Die plaas is ook onderverdeel en in 1886 was Paul Andries Ras die eienaar van die grootste gedeelte daarvan. Langlaagte het 'n lang geskiedenis van onderverdeling, verskillende eienaars en geskille oor eienaarskap.^[19]:p.5

Sedert die 1850's het prospekteerders na goud en ander minerale in die Transvaal gesoek. Die eerste goudrif is in 1871 in die groensteengordel oos van Potgietersrus gevind. Die eerste goudmyn is dan ook daar gevestig. In 1874 is die eerste stoomaangedrewe stampmeul daar in werking gestel. Teen daardie tyd het die aandag egter na Sabie en Pelgrimsrus verskuif.^[20]:p.134 Alec (Kruiwa) Patterson het in 1873 spoelgoud in die Pelgrimsloop gevind. Dit het op die Transvaal se eerste groot stormloop van delwers uitgeloop. Elf jaar later het meeste van die delwers na Barberton vertrek, waar goud ook ontdek is.^[20]:p.108 Op die Witwatersrand was prospekteerders nogal doenig op die Wesrand. Die eerste myn was naby die huidige Magaliesberg. Daar was nog een op Kromdraai, wes van Zwartkop. Die enigste suksesvolle myn was Fred en Harry Struben se Confidence Reef, wat nog in die Kloofendal-natuurreservaat te siene is.^[20]:p.30

Johannesburg het sy ontstaan te danke aan die ontdekking van goud. Die messelaar George Harrison word beskou as die persoon wat die dagsoom van die hoofrif in Februarie 1886 op die plaas Langlaagte ontdek het toe hy besig was om stene as boumateriaal vir weduwee Oosthuizen se nuwe skuur op te grawe. Harrison, 'n boorling van Engeland wat reeds ervaring as delwer op Australiese goudvelde opgedoen het, het onmiddellik besef dat die ontdekking van 'n gouddraende rif weens die lae goudinhoud minder opspraakwekkend was as dié van alluviale goud en slegs tussen een en twee onse goud uit elke ton gemaalde erts ontgin sou kon word. Daar was dus geen goudkorrels wat maklik opgetel kon word nie.

Die Witwatersrandse goudrif, waar goud van laegraadse erts ontgin kan word, strek in 'n wye boog sowat 65 km oos van Johannesburg vir sowat 140 km in weswaartse rigting van waar dit 'n suidwestelike draai na die Vrystaat maak. Suid-Afrika se goud lê aan die strande van 'n prehistoriese see – die Witwatersrandse Geologiese Kom waar die edelmetaal later deur vulkaniese veranderings diep ondergronds begrawe is.^[21] Die gouddraende riwwe, wat sowat 2 000 miljoen jaar gelede gevorm is, varieer in dikte, van 'n tiende van 'n duim tot 100 voet, met 'n gemiddeld van slegs een voet. Behalwe vir enkele dagsome is hulle geleidelik met duisende voet se harde gesteentes bedek. Dit verg geologiese speurwerk om dié riwwe op te spoor – en groot hoeveelhede kapitaal asook ingenieursvernuf om die goud te ontgin.^[22]

Op 12 Mei 1886 het hy en George Walker 'n prospekteerkontrak met die eienaar van die plaas, G.C. Oosthuizen, aangegaan. Kort daarna is die hoofrif ook op Turffontein en Doornfontein gevind. Die proklamasie wat Langlaagte, Turffontein, Doornfontein, Randjeslaagte en ander aanliggende plase as openbare delwerye verklaar het, is op 20 September 1886 uitgereik.^[20]:p.33 Die eerste tent is reeds op 9 Julie 1886 deur J Paxton de Roi opgeslaan.^[23]

'n Magdom mense het op die gebied toegesak. Dit was nie net delwers van heinde en ver nie. Handelaars, spekulante, avonturiers, vakmanne, arbeiders en hoere het in hul spore gevolg. Een van die eerste aankomelinge was kolonel Ignatius Ferreira. Hy het sy osse uitgespan op die noordelike grens van Turffontein. Ander het by hom aangesluit. Met verdrag is die plek Ferreira se kamp genoem. Later is dit opgemeet en Ferreirasdorp genoem.^[19]:p.44 'n Groep Hollandssprekende Afrikaners het al die pad van Paarl in die Kaap gekom. Hulle het kamp opgeslaan op die plaas Langlaagte. Die gebied is opgemeet en Paarlshoop genoem. Toe 'n versoek in Oktober 1886 aan die regering gerig word om dit as 'n dorp te verklaar, het die staatsekretaris geantwoord dat hulle niks uit te waai het nie met standplase wat op privaat grond uitgemeet is.^[19]:p.44

Op 8 November 1886 is 'n delwerskomitee verkies om die mynkommissaris behulpsaam te wees.^[24]:p.94

Randjeslaagte was 'n driehoekvormige stukkie uitvalgrond (grond wat tussen plase oorgebly het nadat hulle opgemeet is) wat aan die staat behoort het. Dit kan vandag nog uitgeken word as die gebied tussen die strate Commissioner, Claim/Mooi en Diagonal/Clarendon Place. Die landmeter-generaal het opdrag gegee dat die landmeter J.E. de Villiers hierdie plaas as 'n dorpsgebied uitmeet. Aanvanklik sou daar 600 standplase wees en hulle moes 50 voet by 50 voet meet. Die eerste veiling het op 8 Desember 1886 plaasgevind.^[19]:p.17

Toe die veiling van standplase aangekondig word, het dit geblyk dat die standplase nie te koop was nie. Mense sou slegs geregtig wees om die standplaas te huur vir 'n tydperk van tot 99 jaar en 'n gebou op te rig. Dit is ook bekendgemaak dat "koelies" slegs in die "arabierreservaat", waarin daar 79 standplase was, kon huur.^{[24]:pp.83–92} Die gebruik van hierdie terme behoef verduideliking. Asiërs dryf al eeue lank handel langs die ooskus van Afrika. Sommige van die groot handelaars was Goedjaratisprekende Moslems. Sommige van hierdie handelaars het familielede na die kusdorpe van Afrika gestuur om hul handel te bevorder. Plaaslike inwoners het na al hierdie handelaars as Arabiere verwys. Met verloop van tyd het hierdie handelaars ook na die binneland uitgebrei. Die mans is uitgeken aan die tulbande wat hulle gedra het.^{[25]:pp.92–93} Die term koelie is aanvanklik gebruik om na 'n ongeskoolde arbeider te verwys. Hindoe-mans van Indië is in 1860 gewerf om as arbeiders op Natal se suikerplase te werk. Sommiges het agtergebly nadat hul kontrakte verstryk het. In Johannesburg was hulle hoofsaaklik marskramers en kelners.^[25]:p.94

Teen 1887 het inwoners begin aandring op 'n dorpsraad of darem 'n gesondheidkomitee. In November daardie jaar het die president 'n "Gezondheids Comité" geproklameer. Die gebied is omskryf as die plek Johannesburg, met inbegrip van die erwe bekend as Marshalldorp (nou Marshalltown) en dit wat Ferreira se kamp (nou Ferreirasdorp) genoem word.^[24]:p.156 Die komitee se gesag het vir drie myl vanaf die markplein gestrek.^[25]:p.9 Die mynkommissaris en die distriksgeneesheer was ex officio lede van die komitee. Aanvanklik is die gebied in vyf wyke opgedeel. Vir elke wyk kon een verteenwoordiger deur die manlike meerderjarige inwoners gekies word. In 1890 is dit in ses wyke opgedeel en elke wyk het twee verteenwoordigers verkies.^[19]:p.114

Julius Jeppe en sy vennoot, ene Ford, het Jeppestown en Fordsburg laat opmeet. Fordsburg is in Mei 1887 opgeveil. Die aanbiedinge was maar laag want die grond was moerasagtig en dit was naby een van die myne.^[19]:p.45 Arbeiders het daar gaan woon. Fabrieke, kroeë en "Kafir-eatinghouses" het soos paddastoele verrys.^[19]:p.54 In Oktober 1887 het die regering die suidoostelike deel van Braamfontein gekoop. Die plan was om uit die stroom wat daarlangs gevloei het water aan die inwoners van Johannesburg te verskaf. Maar daar was ook groot neerslae kleigrond wat geskik was vir die maak van bakstene. Die regering het toe besluit om eerder steenmakerslisensies teen 5 sjieling per maand uit te reik. Lisensiehouers het sommer gereken dat hulle ook geregtig was om hul eie krot daar op te rig. Die gebied het baie werklose Hollandssprekende Afrikaners gelok, die ontstaan van die Brickfields of Burgersdorp.^[19]:p.51 Die krotbuurt het die bynaam veldskoendorp gekry.^[19]:p.52

Die gesondheidskomitee het die eerste bevolkingsopname in 1890 gemaak. Dit het getoon dat 26 303 mense in die dorp gewoon het. Name van dorpsgebiede wat opduik is Booysens, Fordsburg, Langlaagte, Koelielokasie, Braamfontein, Auckland Park, Marshallsdorp, Ferreirasdorp, Johannesburg, Veldtschoendorp, Prospect en Jeppesdorp. 'n Soortgelyke opname wat in 1892 gedoen is, het aangetoon dat meer as 41 000 mense in Johannesburg gewoon het.^[25]:p.173 Die dorp het so gegroei dat die gesondheidskomitee teen 1896 sy eie direkteur van sensus kon aanstel. Daar is besluit om op 15 Julie 1896 sensus te neem van die bevolking van die goudstad. Daar is bevind dat die bevolking 102 078 was. Daar was 50 907 Europeane (oftewel wit mense), 952 Maleiers, 4 807 Asiate en 42 533 "naturelle". Amper 29 000 van laasgenoemde het in kampongs op die myne gewoon. Slegs 2 036 van hulle was in die Transvaal gebore. Daar was 2 489 Moslems en 1 822 Hindoes. 24 500 Europeane was in Afrika gebore.^{[25]:pp. 174–5}

Gedurende 1893 het die regering begin met die opmeet van 'n lokasie vir Maleiers op hul grond noordwes van Veldskoendorp. Nie minder as 1 285 persele is uitgemeet. Intussen het die ZAR-burgers in veldskoendorp hul lot by die regering bekla. Die regering besluit toe om meer as 400 van die persele aan verarmde Afrikaners toe te ken. Die woongebied sou Vrededorp heet.^{[19]:p.52[24]:p.177} 160 standplase is ook op die steengroewe uitgemeet en aan burgers toegeken. Hierdie dorpsgebied is Burgersdorp genoem. Die regering het net verlang dat die burgers 2/6 per maand vir standplaaslisensies betaal.^[19]:p.53 Van die lokasie vir Maleiers het niks gekom nie. Die gebied is later vir die Brixtonbegraafplaas gebruik.

Aan die noordekant van die stad het die skatryk mense van die stad begin om hul huise in die nuwe voorstad, Parktown, te bou. Die eerste een was Sir Lionel Philips, wat sy herehuis "Hohenheim" in 1894 laat bou het. Ongelukkig was die huis in die pad toe die nuwe akademiese hospitaal in 1972 in Parktown gebou is en dit moes platgeslaan word. "Sunny Side Park" was ontwerp deur Frank Emley en dit was die woning van Hennen Jennings. "The View" is voltooi in 1897 en het aan Sir Thomas Cullinan behoort.^[26]

Dit was eers in 1897 wat 'n stadsraad vir Johannesburg goedgekeur is ingevolge Wet 9 van 1897. Die gebied is in 12 wyke opgedeel. Die raad sou uit 24 verkose lede bestaan en helfte van hulle moes burgers wees.^[24]:p206 Twee jaar later het die oorlog uitgebreek en vreemdelinge, insluitend swart mense, het gevlug.^[27]

Ondanks onderhandelinge tussen enkele mynbesitters en die ZAR-regering in Pretoria vir 'n vreedsame skikking en die voortsetting van mynbedrywighede in Johannesburg, het die begin van die gewapende konflik tussen die Boererepubliek en die Britse Ryk in Oktober 1899 tot die sluiting van myne en die ontruiming van die Goudstad gelei.^[28]

Drie verskillende migrasiestrome het uit die Goudstad beweeg wat sy latere ontwikkeling en bevolkingsamestelling ingrypend sou raak. Uitlanders het hulle in die Kaapkolonie en in Natal hervestig, veral in Kaapstad en Durban, en nie almal het ná die einde van die oorlog na Johannesburg teruggekeer nie. Afrikanermans het by die Boerekommandos aangesluit, terwyl swart mynwerkers, wat deur die oorlog werkloos gelaat is, na hul landelike woonplekke elders in die land getrek het.^[29]

Behalwe vir die tydelike verlies aan inkomste, waaraan sowel die mynbedryf asook mynwerkers gely het, het die oorlog min uitwerking op Johannesburg gehad. Afgesien van die Castle-brouery se voorrade aan ligte aalbier, wat blykbaar deur dorstige ZAR-burgers geplunder is, het die toepassing van aandklokreëlings deur die opeenvolgende Republikeinse en Britse militêre administrasies verseker dat verlate woonhuise en winkels nie geplunder is nie, selfs gedurende die kortstondige chaos wat ontstaan het toe Britse magte Johannesburg op 31 Mei 1900 ingeneem het.

Militêre gevegte tussen Boerekommandos en Britse troepe het sowat 21 kilometer suid van die stad plaasgevind en geëindig met die terugtog van meeste republikeinse magte na Pretoria. Die inname van die strategies belangrike spoorweg-kruising in Elandsfontein oos van Johannesburg het die Britse militêre oorwinning verseker. Boeremagte het tydens hul terugtog nog 'n poging aangewend om mynskagte met dinamiet op te blaas, maar dié plan is deur plaaslike burgers onder leiding van ZAR-amptenare in die wiele gery. Die laaste republikeinse magte, wat Johannesburg ontruim het voordat die stad op 31 Mei 1900 aan Britse troepe oorhandig is, was die Duitse Vrywilligerkorps.

Die Tweede Vryheidsoorlog het in Oktober 1899 uitgebreek. Sewe maande later was Lord Roberts in Johannesburg. Onder sy aanvoering is 'n "Imperial Government Municipality" vir Johannesburg ingestel. Lord Milner is in Mei 1901 as administrateur van die Transvaal aangestel. Hy het die Johannesburg Munisipale Proklamasie (Nr. 16 van 1901) uitgevaardig ingevolge waarvan twaalf genomineerde lede van die stadsraad Johannesburg moes bestuur. In Desember 1903 is die raad deur 30 verkose lede vervang.^[24]:p.228 Proklamasie 13 van 1902 het die grense van Johannesburg tot 79 vierkante myl uitgebrei.^[24]:p.230

Johannesburg was aanvanklik eerder 'n groot delwerskamp wat uit tente en ossewaens bestaan het. Vervolgens het dit tot 'n groot myndorp en uiteindelik tot 'n werkersklasstad gegroei. Die groeiende mynbedryf het 'n magtige stroom immigrante op die stad laat toesak, waaronder mynwerkers uit Cornwall en Australië; mynbouingenieurs en ander spesialiste uit Skotland en die Verenigde State; maar ook Franse, Italianers, Grieke en Jode uit Pole en Rusland wat weens armoede, werkloosheid en diskriminasie na Suid-Afrika geëmigreer het.

'n Minderheid Afrikaanssprekendes het 'n heenkome in Johannesburg se bou- en vervoerbedryf gevind; swart mynwerkers uit Mosambiek, Transvaal en die Kaap is as ongeskooldes deur die mynboubedryf in diens geneem, terwyl swart mense uit Natal as huisbediendes en klerewassers aangestel is. Drie jaar ná sy stigting het die bevolking op 40 000 gestaan, en in 1904 op meer as 80 000. Kort voor lank het Johannesburg Kimberley verbygesteek om die ekonomiese spilpunt van Suid-Afrika en 'n trekpleister vir Britse beleggings te word. Dit het binne vyf dekades tot 'n stad met meer as een miljoen inwoners gegroei en noue bande met internasionale finansiële sentrums soos die City of London gehandhaaf.

Moderne vervoergeriewe was 'n voorvereiste om die Goudstad by die Britse en die wêreldekonomie in te skakel. Die eerste spoorwegverbindings het Johannesburg in die 1890's bereik. Goud en ander uitvoergoedere kon binne sowat drie weke na enige bestemming wêreldwyd vervoer word. Maar die stad se vooruitgang op dié gebied is deur die destydse parlement van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), die Volksraad, en president Kruger ernstig in die wiele gery. Kruger het enige vorm van meganiese vervoermiddels as 'n bedreiging vir die Afrikaners se monopolie op vervoer beskou – en vervoer kon in die destydse ZAR net ossewaens beteken. Om desondanks die Volksraad se toestemming vir die bou van die eerste spoorlyn te verkry wat vanaf 1891 goedere en passasiers tussen Johannesburg en Boksburg vervoer het, is daarna amptelik as Randtrem verwys.

In 1892 is die hoofroete na die Kaap voltooi wat Johannesburg via Kimberley met Kaapstad verbind het. Weereens het ZAR-amptenare, onder wie se beheer spoorvervoer op Transvaalse gebied geval het, die vervoer van goedere uit die "Engelse" gebiede van Suid-Afrika probeer belemmer deur hoë tariewe daarop te hef. As 'n teenmaatreël is goedere naby die Vaalrivier van treine op ossewaens oorgelaai en só na die Goudstad vervoer.

Kruger se vergeldende reaksie hierop was om die driwwe, wat gebruik is om oor die Vaalrivier te kom, te laat sluit – in weerwil van 'n bestaande ooreenkoms wat ná die Eerste Vryheidsoorlog van 1880/81, waardeur die ZAR sy onafhanklikheid herwin het, tussen die Verenigde Koninkryk en die ZAR gesluit is. Gemoedere het hoog geloop, en daar was sprake van dreigende oorlog, maar uiteindelik is die driwwe heropen.

In 1897 het Johannesburg se myne 27 persent van alle goud opgelewer wat wêreldwyd ontgin is. Die ongekende groei van die Goudstad was aan die sakevernuf van mynboumagnate soos Cecil John Rhodes en die sogenaamde Randhere te danke, maar ewe goed aan die beskikbaarheid van goedkoop mannekrag. In 1889 het Rhodes saam met ander magnate die Kamer van Mynwese tot stand gebring wat dekades lank indiensneming, loontariewe en werksomstandighede in plaaslike myne bepaal het. In 1893 is regulasies opgestel waarvolgens nie-blankes beperk sou bly tot ongeskoolde werk – een van die hoekstene van die latere beleid van rasseskeiding. Alhoewel die stad se eie myne lank reeds gesluit is, omrede die gouderts uitgeput is en nuwe afsettings elders gevind is, staan Johannesburg steeds in Zoeloe bekend as iGoli (plek van goud).

Sauerstraat markeer die ingang tot Johannesburg se eerste rooiligdistrik wat as Frenchfontein bekend gestaan het.^[30][31] Die 19de eeuse middestad van Johannesburg was 'n digbevolkte kwartier waar die destyds oorwegend manlike bevolking dikwels in losieshuise gehuisves is, terwyl gesinne merendeels in sinkhuise gewoon het. Kroeë en eetplekke was volop. Daar was reeds 'n groter aantal indrukwekkende Victoriaanse tweeverdieping-woonhuise met kunsvolle gietysterversierings – en soms twyfelagtige reputasie. Dit was sulke statige geboue wat georganiseerde misdaadbendes as hul hoofkwartiere gekies het. Kriminele van dwarsoor die wêreld het na die Goudstad gekom om hier bordele te bedryf – naas kroeë die hoofvermaakplekke vir ongetroude manlike inwoners. Dikwels was drank en kommersiële seks onder een dak beskikbaar aangesien baie van Johannesburg se byna driehonderd drinkplekke oor agterkamers beskik het om in die behoefte van vroulike geselskap te voorsien. Hier het kroegmeisies die omset van baie kroeë opgestoot. Een van die mees berugte bordele, Green House, was in Sauerstraat geleë.

Volgens sensussyfers van 1896 was daar meer as 32 000 manlike blanke inwoners teenoor slegs 18 500 vroue. Daar is beraam dat tot 'n tiende van alle vroulike inwoners bo die ouderdom van vyftien in die seksbedryf werksaam was. Teen die middel van die 1890's is dié bedryf deur enkele honderd buitelandse kriminele oorheers. Sowel ervare prostitute asook niksvermoedende jong Europese vroue is deur georganiseerde bendes gewerf om in bordele te werk, terwyl baie van hulle as seksslawinne aangehou is. 'n Groot persentasie was van Duitse nasionaliteit, maar die meeste vroue is in Frankryk gewerf om in een van die 133 geregistreerde bordele te werk – vandaar die naam Frenchfontein vir 'n buurt in die westelike middestad tussen Anderson- en Breestraat.

Die tydperk van openbare vervoer in die Goudstad het in Februarie 1891 begin toe die Johannesburg City and Suburban Tramway Company 'n netwerk van perdetrems in bedryf gestel het wat deur alle belangrike hoofstrate geloop het. Trems het elke twintig minute in Doornfontein, Jeppetown en Fordsburg vertrek om passasiers na die middestad te neem. Vir elke trem is twee swart werkers in diens geneem om die tremspoor skoon te hou. Die enigste alternatief tot trems was vierwielkoetse.^[32]

Johannesburg se eerste motor is op 13 Januarie 1897 deur J.P. Hess, eienaar van die dagblad The Transvaal Critic, by die Wanderers-veld vertoon. Die voertuig, 'n Benz Voiturette, het ook die groot optog van Johannesburgse burgers ter ere van koningin Victoria, wie se diamantjubileum op 23 Junie gevier is, aangevoer. Dit is later deur A.H. "Coffee" Jacobs, 'n koffiehandelaar, gekoop wat dit gebruik het om sy besigheid te adverteer.^[33]

Gedurende die 1890's is Johannesburgers ook deur 'n trein- en skeepsramp getref. Terwyl die nuus oor die mislukte Jameson-inval vroeg in 1896 bekend gemaak is, is berigte ontvang van 'n ernstige treinongeluk in Glencoe, Natal waarin sowat veertig passasiers, meestal vrouens en kinders wat weens die Jameson-inval uit Johannesburg gevlug het, dood is. In Junie van dieselfde jaar het 250 passasiers, onder wie baie Johannesburgers, verdrink toe hul skip, die Drummond Castle, op pad na Engeland voor die Franse kus vergaan het.^[34]

Terwyl Johannesburg aan 'n verskeidenheid kulturele, ekonomiese en argitektoniese invloede uit ander dele van die Britse Ryk en elders blootgestel is, het die stad gaandeweg sy eie metropolitaanse karakter en leefstyl begin ontwikkel. Een van die hooftrekke van Johannesburg se stadskarakter was die groot invloed wat handel, mynbou en nywerhede op die argitektuur van die middestad uitgeoefen het. Die hoofkwartiere van banke en mynboumaatskappye, kantoorgeboue en klubs het die stadsbeeld gevorm. Afdelingswinkels het ingevoerde verbruikersgoedere uit Europa en Noord-Amerika verkoop, en daar was min nuwe oorsese tegnologiese ontwikkelings en uitvindings wat nie op een of ander manier in die Goudstad getoets is nie – winkels wat met voorafvervaardigde bouelemente opgerig is, gaslampe en later elektriese straatligte, telefoondrade wat die kantoorgeboue van finansiële ondernemings met mekaar verbind het, perdetrems wat passasiers na voorstede vervoer het en vanaf 1892 ook spoorlyne na die kus.^[16] Die eerste elektriese trems is in 1906 in bedryf gestel.^[36]

Die ingewikkelde sosiale strukture en stadsbeplanning is vir die grootste deel van die 20ste eeu deur twee beslissende faktore oorheers: klas en velkleur. Omstreeks 1900 het Johannesburg reeds die tipiese kenmerke van 'n rasgebaseerde stedelike nedersetting in Suid-Afrika getoon. Swart werkers was verplig om passe te dra, is van sypaadjies en openbare ruimtes verban, is net in veewaens deur die Rand-trems vervoer, het geen toegang tot openbare vervoergeriewe gehad nie en was grotendeels beperk tot substandaardbehuising soos enkelgeslag-mynkoshuise en die bediendekamers van wit woonhuise. Hul toegang tot alkoholiese dranke is beperk, hulle moes lang ure fisies hard werk vir lae lone en is hoegenaamd geen politieke regte toegestaan nie. Kenmerkend genoeg is swart Suid-Afrikaners in Johannesburg tot en met 1927 onder dieselfde administrasie ('n munisipale komitee) geplaas as dieretuine.^[16]

Sosiaal-ekonomiese ongelykheid was desondanks geen kwessie van velkleur nie. Ook wit werkersklas- en laer-middelklas-gesinne, onder wie baie Afrikaanssprekende armblankes, is uit hul tradisionele woonbuurte in die middestad verdryf en in westelike voorstede hervestig. Sanitasie en openbare gesondheid is as hoofredes aangevoer wanneer krotbuurte gesloop is. In die vroeë 20ste eeu het Johannesburg reeds uit funksionele sones bestaan waarby 'n hoofroete, wat in wes-oostelike rigting geloop het, die Engels- en Afrikaanssprekende laer middelklas van mekaar geskei het. Mynbousones het as cordon sanitaire tussen die digbevolkte suidelike voorstede en die uitgestrekte welvarende wit voorstede in die noorde gefungeer. Swart, bruin en Asiatiese bewoners is in etniese woonbuurte gehuisves.

Die nugtere benaming South Western Township, verkort tot die akroniem Soweto, verduidelik dat dié uitgestrekte swart woonbuurt volgens die beleid van rasseskeiding en die beperking van burgerregte tot die bewoners van swart tuislande niks meer kon wees as 'n unplace for unpersons nie, 'n woekerende stedelike oerwoud waarvan die stedelike funksies tot dié van 'n bron van mannekrag vir die blanke Johannesburg beperk is, soos die Britse skrywer, geskiedkundige en televisie-aanbieder Keith Kyle (1925–2007) dit in 'n artikel in die London Review of Books beskryf het.^[37]

Weens die versnelde ekonomiese groei in die eerste helfte van die 1970's was daar, ongeag 'n rekordgetal immigrante (in 1976 het meer as 50 000 gekwalifiseerde wit mense hulle in Suid-Afrika gevestig), 'n groot tekort aan mannekrag wat slegs deur swart werknemers gevul kon word. So is toelatingsvereistes by swart sekondêre skole verlaag om toegang tot beroepsopleiding vir jongmense te vergemaklik. Die getalledruk op oorvol swart hoërskole was al groot toe besluit is om vir die helfte van alle skoolvakke, insluitende wiskunde, geskiedenis en geografie, voortaan Afrikaans as onderrigmedium te gebruik. Dié besluit, wat as 'n verdere bemoeiliking van swart skole se onderrigtaak beskou is (die meeste swart onderwysers was Afrikaans nie magtig nie), het in Junie 1976 tot grootskaalse jeugonluste in Soweto gelei waarin honderde dood is – onder meer omdat die polisie gebruik gemaak het van skerp ammunisie.

'n Ander belangrike aspek van sterk ekonomiese groei in die laat 1960's en 1970's was die stadsregering se veranderende benadering tot openbare ruimtes. Alhoewel ruimtes, wat toeganklik was vir die algemene publiek, uiters skaars was, is groot dele daarvan afgestaan aan eiendomsontwikelaars wat met nuwe bouprojekte in die groot vraag na kantoorruimte voorsien het. In die vroeë 21ste eeu het nog slegs 1,6 persent van die middestad se oppervlakte in die kategorie van openbare ruimtes geval.^[38]

Ná die einde van die rasseskeiding in 1990 het die middestad ten opsigte van sy sosiale en ekonomiese samestelling asook sy voorkoms ingrypende veranderings ondergaan. Dit was nie langer 'n periferiese Europese besigheidsdistrik in Afrika nie nadat groot getalle swart Suid-Afrikaners hulle hier gevestig het. Hierdie proses het ongekontroleerd plaasgevind en gepaard gegaan met sosiale verval en armoede, omgewingsagteruitgang, toenemende misdaad en geweld. Die sakewêreld – naas winkels en kantore ook die Johannesburgse Effektebeurs – het homself in die noordelike voorstad Sandton hervestig. Die stadsregering en privaat-ondernemings stel nogtans belang in die hernuwing van die middestad.

Newtown, 'n uitgestrekte stadsdeel in die middestad wat deur spoorweglyne in die noorde, die M2-snelweg in die suide en in die ooste en weste deur respektiewelik West- en Quinnstraat begrens word, staan sentraal in hierdie pogings. Die nuwe Nelson Mandelabrug, wat Newtown met Braamfontein verbind en sowat 3 000 motors per uur kan dra, dien as 'n maklike toegangspoort na die herontwikkelde stadsdeel. Newtown is tans 'n gebied met gemengde gebruik wat danksy sy kulturele lewe 'n besondere karakter het. Hier is die befaamde Markteater (Market Theatre) geleë wat sedert 1974 as 'n skouburg vir nie-rassige toneelkuns bekendheid verwerf het. Die teater, wat in 'n verlate Edwardiaanse markgebou ontstaan het, het tot 'n eersterangse instelling gegroei waar sommige van Suid-Afrika se voorste akteurs en toneelskrywers 'n platform verkry het.

Vandag huisves die kompleks drie teaters en twee kunsgalerye. Op Saterdae word 'n weeklikse vlooimark by die teater gehou. Vlakby die kompleks lok Oriental Plaza met talle winkels besoekers.

Johannesburg is steeds besig om uit te brei en nuwe aankomelinge te lok, alhoewel ook hierdie proses met onsekerhede en konflikte gepaard gaan. Op 11 Mei 2008 is buitelandse immigrante uit buurlande soos Zimbabwe en Mosambiek in die swart woonbuurt Alexandra deur 'n woedende skare aangerand. Geweldpleging het in die volgende dae ook na die middestad en ander swart woonbuurte versprei en altesaam meer as vyftig menselewens geëis. Buitelanders word daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaners van skaars werkgeleenthede, behuising en voordele ontneem en word daarnaas geblameer vir baie voorvalle van misdaad.^[39] Vroeg in September 2019 het wydverspreide onluste in Johannesburg en ander dele van Gauteng sewe menselewens geëis, onder wie buitelanders.^[40]

'n Tweede kenmerk van Johannesburg se sosiale ontwikkeling sedert 1994 is die ontstaan van omheinde woonbuurte en kantoorkomplekse. So is 'n groot aantal werksgeleenthede in diensgebaseerde kantoorgeboue in die noordelike voorstede geskep. Opvallend is die toenemende polarisering van inwoners volgens inkomste en beroep, terwyl velkleur as derde faktor 'n steeds minder belangrike rol speel namate 'n nuwe swart middelklas tot stand kom. Na hierdie ekonomiese en demografiese prosesse, wat aan die stad 'n sterk polisentriese karakter gee, verwys navorsers as "sitadelisering" (citadelization).^[16]

Ná die einde van rasseskeiding is anti-apartheidaktiviste en ou comrades, toe die verantwoordelikheid vir die administrasie van 'n snelgroeiende metropool met baie onopgeloste moeilikhede in hul hande gelê is, aan die onaangename werklikhede van 'n verdeelde stad blootgestel.

Versnellende verstedeliking, ongekontroleerde immigrasie van arm swart mense en grootskaalse emigrasie van gekwalifiseerde wit mense, asook stadige ekonomiese groei het die herstrukturering van Johannesburg verder bemoeilik. Nadat dekades van rasseskeiding met 'n kunsmatige etniese hiërargie die sosiale ongelykhede binne die tradisionele rasgroepe oordek en versluier het, wys sosioloë op die noodsaaklikheid om die ou retoriek van rassestryd te laat vaar en die veranderende strukturele oorsake vir sosiale ongelykhede binne die stadsbevolking te analiseer.^[41]

Johannesburg het voor dieselfde uitdagings te staan gekom soos ander metropole in die vroeë 21ste eeu. Al moet 'n groot persentasie van die stadsbevolking as arm gekategoriseer word, is daar nogtans 'n sterk middel- en hoërmiddelklas met al die kwalifikasies wat nodig is om in 'n geglobaliseerde ekonomie mee te ding en met die nodige inkomste om hulself by internasionale stedelike verbruiks- en leefstylpatrone aan te pas. Hul aspirasies en verwagtinge word weerspieël in die stadsregering se nogal gewaagde aanspraak op die status van 'n wêreldklasstad op die vasteland van Afrika, maar kontrasteer en bots met die belange van benadeelde stadsbewoners. Plaaslike besigheidselites sal moontlik nie bereid wees om onbeperk by te dra tot die bestryding van armoede nie.^[41]

Die ingrypende verandering, wat die Goudstad se ekonomiese basis ondergaan, strek verder as die agteruitgang van tradisionele bedrywe soos mynbou en nywerhede sedert die middel van die 1970's en die daaropvolgende doelgerigte ekonomiese herstrukturering waartydens die beleid van invoervervanging laat vaar is ten gunste van uitvoerbevordering. Tans word die klemtoon gelê op die ontwikkeling van Johannesburg as 'n spilpunt van hoëtegnologie vir markte suid van die Sahara. Die oorgang tot 'n groeigerigte ekonomie en die toepassing van neoliberale hervormings is in Suid-Afrika sonder druk van buite en regstreekse intervensie van die Internasionale Monetêre Fonds en die Wêreldbank bewerkstellig.^[41]

'n Ander, nie-doelgerigte en onbeplande aspek van ekonomiese oorgang is die groei van ekonomiese informaliteit. So word die bestuur en integrasie van die informele sektor, waarin 'n groot persentasie van die arm bevolking 'n heenkome moet vind, as 'n nuwe uitdaging vir beleidmakers beskou.^[41]

Terwyl die privaat- en openbare sektor nog besig is om hul verhouding nuut te onderhandel, beweeg sake reeds in die rigting van privatisering, waarby dié proses nie beperk bly tot infrastruktuur en diensverskaffing nie, maar raak dit ook ander terreine soos regulasies vir grondontwikkeling, boukodes en maatskaplike dienste. Kwessies soos die impak van privatisering op Johannesburg se arm inwoners, waaronder veranderende werksomstandighede, die bekostigbaarheid van behuising en algemene sosiale geregtigheid, word nuwe uitdagings vir 'n demokratiesverkose administrasie.^[41]

Een van Johannesburg se binnestedelike buurte, Maboneng (die naam beteken "Plek van Lig" in Sotho), het danksy die inisiatief van 'n privaat onderneming 'n merkwaardige hergeboorte beleef.^[42]

Nog in die vroeë 21ste eeu, toe die buurt merendeels uit leegstaande stoorhuise bestaan het en net soos ander dele van Johannesburg se historiese middestad deur misdaad geteister is (fotograwe van die nuusblad The Star kon foto's van motorkapings maklik vanuit hul kantoorvensters neem^[43]), is Maboneng deur die meeste stadsbewoners vermy.

In 2008 het die Suid-Afrikaanse entrepreneur Jonathan Liebmann, wat een jaar tevore die eiendomsontwikkelingsonderneming Propertuity gestig en homself in die buurt gevestig het, die eerste gebou in Maboneng gekoop. Intussen is 'n veertigtal eiendomme in die buurt herontwikkel. Kuns staan sentraal in Liebmann se wenresep vir die herontwikkeling van Maboneng. So het hy 'n reusemuurskildery – 'n portret van Nelson Mandela wat oor tien verdiepings strek – in opdrag gegee om die buurt ook visueel aantrekliker te maak.

Grense is geleidelik verskuif en nuwe uitdagings aangepak soos die Work & Art Building en Maboneng se vlagskip-verblyfplek en hotelprojek, Hallmark House. 'n Groot verskeidenheid besighede het hulle in die buurt gevestig, waaronder restaurante en vermaakplekke, winkels en kunsgalerye, en The Bioscope, Suid-Afrika se enigste onafhanklike rolprentteater. Daarnaas het ook nuwe kantoorruimtes en geriewe vir ligte nywerhede ontstaan.^[44]

Kritici voer aan dat Liebmann met sy ontwikkelingsprojekte gentrifikasie bevorder en huisvesting in Maboneng onbekostigbaar vir plaaslike inwoners maak, maar die entrepreneur wys daarop dat sy projekte van Maboneng 'n gemengde inkomstebuurt gemaak het wat sowel residensieel van aard is asook nuwe besighede lok. Maboneng het intussen sy eie webtuiste en nuusbrief geskep.^[45]

Dekades ná die einde van stelselmatige rasseskeiding steek Johannesburg se stadstrukture en woonpatrone nog vas in die verlede. Die gebrek aan openbare vervoergeriewe bemoeilik die alledaagse lewe van stadsbewoners wat nie hul eie voertuig kan bekostig nie. So word as deel van die konsep van 'n "transformasie van ruimtes" nuwe sneltrein- en busroetes beplan, terwyl stadsbeplanners langs dié nuwe "korridors van vryheid" ook die stad se behuisingsvraagstuk probeer verlig deur residensiële verdigting toe te pas, dit wil sê die bou van woonstelgeboue in plaas van enkelgesinshuise te bevorder. Daarnaas word hele nuwe stadsbuurte beplan wat volgens ekologiese konsepte ontwikkel word en waar sake- en woongebiede dig bymekaar geleë sal wees.^[46]

73% van die stad se bevolking is swart mense, 16% is wit mense, 6% bruin mense en 4% Asiërs. 42% van die inwoners is jonger as 24 jaar, en 6% is ouer as 60 jaar. 37% van die Johannesburgers is werkloos (97% van die werkloses is swart). Vroue maak 43% van die werkende bevolking uit.

34% van Johannesburg se inwoners praat Nguni-tale as hulle huistaal, 26% Sotho-tale, 19% Engels en 8% Afrikaans. 29% van die volwassenes het matriek, 14% 'n tersiêre opleiding (universiteit of technikon), 15% het 'n basiese skoolopleiding en 7% van die bevolking is ongeletterd.

Sedert 1994 het munisipale Johannesburg uitgebrei om as Unicity elf gebiede in te sluit wat voorheen onafhanklike plaaslike owerhede gehad het, naamlik:

• Diepsloot, Kya Sand
• Ivory Park, Midrand
• Bryanston, Randburg, Sandton
• Northcliff, Parktown, Rosebank
• Constantiakloof, Northgate, Roodepoort
• Dobsonville, Doornkop, Protea Glen, Soweto
• Alexandra, Bruma, Wynberg
• Johannesburg (Sentrale sakegebied)
• Aeroton, City Deep, Johannesburg-Suid, Southgate
• Diepkloof, Meadowlands
• Ennerdale, Lenasia, Orange Farm

Die Kerk van Sciëntologie het diep wortels in Suid-Afrika. Reeds in 1957 is die eerste kerk in Johannesburg gevestig. In 2003 het die plaaslike Sciëntologiese gemeenskap die eerste geword wat die titel Ideal Org mag dra. Die Kerk van Sciëntologie se sendingwerk en ander aktiwiteite op die Afrikavasteland word vanuit Johannesburg bestuur. Die Kyalami-kasteel, Suid-Afrikaanse Sciëntoloë se spirituele sentrum, is op 1 Januarie 2019 plegtig ingewy.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Islam in Suid-Afrika.

Sowat 3% van Johannesburg se bevolking is Moslems. Vandag bly sowat 10 000 Kaapse Maleiers rondom Johannesburg. Fordsburg vorm 'n sentrum van Indiese en Pakistani-kultuur. Die Nizamiye Masjid in Midrand is in 2012 voltooi en word as een van die grootste moskees in die Suidelike Halfrond beskou.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Jode in Suid-Afrika.

Nege jaar ná die stigting van die Goudstad het die stad reeds 9 000 Joodse inwoners gehad. Sowat 120 jaar later is die stad se Joodse gemeenskap van sowat 50 000 siele amper drie keer groter as die naasgrootste, dié van Kaapstad; trouens, twee uit elke drie Suid-Afrikaanse Jode woon in die Goudstad. Joodse immigrante het uit Brittanje, Duitsland en Oos-Europa gekom, veral uit die Baltiese lande (Estland, Letland en Litaue), en Rusland. Baie het hierheen gekom op soek na rykdom uit die goudveld. Die Witwatersrandse Goudveldse Joodse Vereniging en die Witwatersrandse Ou Hebreeuse Gemeente is albei in 1887 gestig, ’n jaar ná die stad. Eersgenoemde het twee standplase vir die bou van die eerste sinagoge in Transvaal gekoop, wat later sou bekendstaan as die Presidentstraat-sinagoge. Mendelssohn was die gemeente se eerste president, sowel as die voorsitter by verskeie geleenthede. Hy het op Sondag, 10 Julie 1887, 'n vergadering belê om die moontlikheid van die stigting van 'n Hebreeuse gemeente te bespreek. Die vergaderplek was Barnet Wainstein se kroeg op die hoek van Mark- en Harrisonstraat, oorkant Markplein. Die 88 mense wat dit bygewoon het, was almal mans.

Vier jaar later het pres. Paul Kruger, lidmaat van die Gereformeerde Kerk, die Park-sinagoge van die Witwatersrandse Ou Hebreeuse Gemeente ingewy. Nog ’n sinagoge, die Groot Sinagoge, is in 1914 geopen. Dit is geskoei op die Aya Sophia in Istanboel. Die Mooistraat-sinagoge, gestig deur immigrante uit Litaue, is in die jongste jare tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar.

In die laat 19de en vroeë 20ste eeu is baie van Johannesburg se Joodse instellings gestig. Liefdadigheidsorganisasies, soos die Hevra Kadisha (begrafnisgenootskap), ’n Joodse sopkombuis, Joodse ambulanskorps, Bikkur Holim-genootskap en Joodse Damesliefdadigheidsvereniging, is gestig om om te sien na nuwe immigrante en die onvermoënde lede van die gemeenskap. ’n Joodse hospitaal is in 1896 opgerig om Ortodokse Jode te versorg wat aangedring het op kosjerkos en wat gemakliker gevoel het met Joodse dokters en verpleegsters. Die Joodse Hospitaal het eindelik deel van die Johannesburgse Algemene Hospitaal geword en sit vandag nog kosjermaaltye voor.

Sosiale klubs is ook in dié tydperk gestig, soos die Joodse Toneelvereniging en die Joodse Gilde. Johannesburg se eerste Joodse skool het in 1898 geopen en het gedien as voorloper van die Joodse Dagskool-beweging. Met die jare het Joodse onderwys ontwikkel en word nou nog net uiters selde uitgevoer deur die tradisionele cheders (eenvertrekklasse). Joodse opvoeding in Johannesburg is tradisioneel toegespits op die Hebreeuse taal en die bestudering van die Torah. Alle Joodse onderwys staan onder toesig van die Suid-Afrikaanse Joodse Raad van Afgevaardigdes. Na raming ontvang sowat 60% van Joodse kinders van skoolgaande ouderdom in Johannesburg Joodse onderwys. Na raming het die stad 18 kleuterskole wat dagsorg en vroeë onderwys bied. Die Goudstad het talle Haredi-seunskole en yeshivot, asook ’n Beis Yaakov vir meisies. In die voorstede is agt King David-skole: In Linksfield is ’n preprimêre (170 leerders in 2017), junior primêre (410), senior primêre (444) en sekondêre skool (763), in Sandton ’n primêre skool (398) en in Victory Park ’n preprimêre (132), primêre (343) en sekondêre skool (375). Yeshiva College of South Africa is in die middel 1950’s gestig en bestaan uit ’n kleuter- (193), laer- (394) en ’n hoërskool (291). Die kollege se kampus is in die noordoostelike tradisioneel Joodse voorstad Glenhazel.^[50][51]

Johannesburg is die tuiste van talle Joodse instellings, soos die Joodse Raad van Afgevaardigdes,^[52] ’n Joodse biblioteek en die Joodse museum, wat interessante artefakte van die Suid-Afrikaanse Joodse gemeenskap bevat.

Tydens die apartheidsera het ’n opwelling in boubedrywighede gelei tot die oprigting van ’n magdom goedkoop geboude woonstelle en arm swart mense wat uit die voorstede na die stad gekom het op soek na werk. Hierdie mense is uitgebuit deur huisbase en het uit frustrasie onwettig in die meer gegoede dele van die stad gaan woon, wat gelei het tot ’n uittog van wit inwoners wat daar gaan woon het in die 1960’s en 1970’s. Dié uittog het die meeste van Johannesburg se middestedelike Joodse bevolking ingesluit, wat gelei het tot die sluiting van baie van die stad se geskiedkundige sinagoges of die verhuising na waar hul gemeentelede hulle verder van die middestad en onmiddellike omgewing gaan vestig het. Die Groot Sinagoge in die middestad het 6 km van sy oorspronklike plek verhuis en in 1994 gesluit. Dit dien nou as ’n kerk, maar daar is nog oorblyfsels van die Joodse tyd soos die Davidster op die gebou se koepel en ’n boodskap op ’n gebou oorkant die straat wat lui: “Hebrew High School.”

Tempel Israel (Hervormd) in Hillbrow en die Leeue-shul (Ortodoks) in Doornfontein word nog weekliks vir gebede geopen, hoewel hul lidmaattal skerp afgeneem het en hulle noustrop trek. Tempel Israel kan nie meer sy eie voltydse rabbi bekostig nie en dis vir die meeste gemeentelede ’n ongerieflike ligging aangesien die tempel op sy ou perseel in Paul Nelstraat gebly het, terwyl die meeste lidmate saam met die wit uittog van die 1980’s en 1990’s verhuis het. Doornfontein se sinagoge in Siemertweg staan ook bekend as die Leeue-shul en is die oudste sinagoge in Johannesburg wat nog in werking is. Dis in 1905 voltooi en het sy naam gekry van die twee leeustandbeelde by die voorste ingang. Geeneen van die lidmate woon meer in die onmiddellike omgewing nie sodat selfs die Ortodokse lidmate na die sinagoge ry vir Sabbatsdienste.

In die voorstede is die Bet Din- en Etz Chayim-sinagoge wat ’n Holocaust-gedenkteken huisves. Nog ’n Holocaust-verwante perseel is die beeldhouwerk by die ingang na die Wespark-begraafplaas. Dis geskep deur die kunstenaar Herman Wald en stel drie hande voor wat elkeen ’n sjofar vashou wat al drie na binne gedraai is.

Die amp van uitvoerende burgemeester van Johannesburg is tot in Januarie 2023 beklee deur Mpho Phalatse, die eerste vrou in dié pos. Sy is 'n lid van die Demokratiese Alliansie vir wie die hoogste waarde in die vryheid van die individu gesetel is en tydens die stadsraad se eerste vergadering op 22 November 2021 met hulp van kleiner partye as burgemeester verkies. Die DA het 'n koalisieregering gevorm met die ActionSA, Afrika Christen Demokratiese Party, Inkatha-Vryheidsparty en die Vryheidsfront Plus.^[53] Op 30 September 2022 is Phalatse deur 'n mosie van wantroue uit haar pos verwyder en die Hoogste Hof van Appèl het haar saak van die rol geskrap. Die ANC se Dada Morero is as nuwe burgemeester verkies.^[54] Op 25 Oktober 2022 het die Hooggeregshof beslis dat die raadsspeaker se besluit om 'n mosie van wantroue teen Phalatse te plaas onwettig, ongrondwetlik en ongeldig was.^[55] Op 26 Januarie 2023 is Phalatse weer uit haar kussings gelig deur 'n tweede mosie van wantroue^[56] en een dag later is Thapelo Amad met ondersteuning van die ANC as die nuwe burgemeester verkies.^[57] Amad het egter op 24 April dieselfde jaar bedank, waarna hy deur sy partygenoot Kabelo Gwamanda opgevolg is.^[58] Gwamanda moes egter na druk deur die Al Jama-ah se koalisievennoot die ANC op 13 Augustus 2024 bedank en hy is op 16 Augustus deur Dada Morero opgevolg.^[59]

Johannesburg is die ekonomiese en finansiële sentrum van Suid-Afrika waar die hoofkwartiere van sowat driekwart van die land se groot maatskappye gesetel is. Die Goudstad genereer 16% van die bruto nasionale produk en dra sowat 40% tot Gauteng se ekonomie by.

Die Johannesburgse Effektebeurs is met 'n kapitalisering van sowat 182 miljard VS-$ die grootste in Afrika.^[60] Van die Johannesburgse beroepsbevolking is sowat 5 persent in die mynbou, 16 persent in die nywerheid, 33 persent in dienste en administrasie, 21 persent in die handel, 13 persent in die finansiële sektor en 6 persent in die vervoerbedryf werksaam.

Ná die ontdekking van goud in die Witwatersrandgebied in 1886 het Johannesburg in 'n relatief kort tydperk tot die industriële, finansiële en kommersiële spilpunt van Suider-Afrika ontwikkel. Binne 'n dekade het die delwerskamp tot 'n moderne stad volgens westerse standaarde met kantoorgeboue langs die strate van sy middestad gegroei. In 1896 was daar spoorverbindings na Kaapstad, Durban en Lourenço Marques, en Johannesburg het gaandeweg tot die ekonomiese middelpunt van Suid-Afrika ontwikkel.

In die 1920's het dit Kaapstad verbygesteek as die grootste stedelike nedersetting in Suid-Afrika. In 1936 is na Johannesburg ter geleentheid van die Britse Rykstentoonstelling as die grootste en digbevolkste Europese stad in Afrika verwys.^[61]

Vanweë die destydse beleid van rasseskeiding en die stryd daarteen het die internasionale waarneming vanaf die 1970's steeds meer op die etniese en politieke verdeling gefokus. Terselfdertyd het meer swart bewoners begin om vanuit die voorstede na die middestad te migreer. Maar vanaf die laat 1980's het 'n veranderende wêreldekonomie net soos ekonomiese sanksies en groeiende politieke druk van opposisiegroepe, wat onder meer stakings georganiseer het, hul tol geëis. Die gepaardgaande agteruitgang het daartoe gelei dat Johannesburg se ekonomie nie meer in staat was om vir alle bewoners 'n heenkome te bied nie.

Die eerste dekades ná die vrye verkiesing van 1994 was deur ingrypende strukturele veranderings gekenmerk. Terwyl in 1951 nog 'n derde van alle plaaslike werknemers in diens van die mynboubedryf was, het hierdie sektor vanaf die 1990's 'n steeds kleiner rol in die plaaslike ekonomie begin speel. Alhoewel die bedryf in absolute terme nog belangrik genoeg is om sowat 18 persent tot die metropool se bruto geografiese produk (BGP) by te dra, word Johannesburg se ekonomiese lewe intussen deur ander sektore soos handel (20 persent) en finansiële en sakedienste (byna 30 persent) oorheers. Vervoer, kommunikasie en die openbare sektor lewer tien persent van die BGP op.

Die informele sektor het die mees dinamiese groei getoon nadat alle sakegebiede vir swart mense toeganklik geword het. Die groot stroom nuwe bewoners uit swart woongebiede na die middestad het egter met fisiese verval, verskuiwing van sakebedrywighede na die noordelike voorstede en rasgebaseerde stereotipering gepaard gegaan. Die stadsregering het dus stappe onderneem om die sakekern te herontwikkel en Johannesburg se posisie as 'n vooruitstrewende Afrika-metropool en deel van die globale hoofstroomekonomie te verseker.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: JSE.

Die Johannesburgse Effektebeurs (JEB/JSE) was in 2018 die 19de grootste ter wêreld volgens markkapitalisasie (VS-$995,12 miljard in Maart 2017 volgens 'n aangepaste wisselkoers; die meerderheid aandele word in ZAR verhandel^[62]) en is tans die grootste en belangrikste effektebeurs op die vasteland van Afrika.^[63] Sy daaglikse omset is hoër as die gesamentlike omset van alle ander effektebeurse in Afrika oor 'n tydperk van meerdere maande.^[64]

Die JEB het sy ontstaan aan die eerste Suid-Afrikaanse goudstormloop in 1886 te danke. Nog in die volgende jaar het 'n Londense sakeman, Benjamin Minors Woollan, die Johannesburg Exchange & Chambers Company gestig om in die behoeftes van mynbouondernemings en finansiële instellings te voorsien. Hieruit het die JEB voortgespruit wat op 8 November 1887 amptelik gevestig is. Die eerste onderneming wat genoteer is, was Woollan se Johannesburg Chambers and Company.^[65]

Die effektebeurs is aanvanklik in 'n gebou op die hoek van Commissioner- en Simmondsstraat gevestig wat reeds ná drie jaar te klein geraak het en uitgebrei moes word. Later is effekte selfs op straat verhandel nadat 'n deel van Commissionerstraat met kettings afgesper is. In 1903 het die JEB in 'n nuwe gebou in Hollardstraat ingetrek wat 'n hele straatblok beslaan het. Ná die Tweede Wêreldoorlog het 'n nuwe gebou op dieselfde erf ontstaan wat sy deure in Februarie 1961 geopen het. Die laaste JEB-hoofkwartier in Johannesburg se middestad is in 1978 in Diagonaalstraat 17 geopen voordat die JEB in September 2000 na sy huidige gebou in die voorstad Sandton verskuif is.^[65]

Ná die afkondiging van die eerste wetgewing oor finansiële markte in 1947 het die JEB in 1963 tot die Wêreldfederasie van Effektebeurse (World Federation of Exchanges) toegetree en in die vroeë 1990's oorgeskakel na 'n elektroniese handelstelsel. In 2001 is 'n ooreenkoms met die Londense Effektebeurs (LEB) aangegaan wat wedersydse handel vergemaklik het en gelyktydig oorgeskakel na die LEB se handelstelsel. Ná die invoering van 'n nuwe regsvorm in 2005 het die JEB sy eie aandele op 5 Junie 2006 begin noteer.^[65]

In die vroeë 21ste eeu het die JEB sy bedrywighede uitgebrei met die skepping van 'n alternatiewe handelsplatform vir klein en middelgroot ondernemings, AltX, en Yield X vir rente- en buitelandse valuta-instrumente, en die oorname van twee bykomende handelsplatforms, die South African Futures Exchange (SAFEX) en die Bond Exchange of South Africa (BESA) in respektiewelik 2001 en 2009. Tans is daar vyf finansiële handelsplatforms vir effekte en derivate.^[65]

Straatblokke in Sentraal-Johannesburg, die historiese sakekern wat tot in die 20ste eeu as Suid-Afrika se ekonomiese en finansiële hart gedien het voordat die besighede tydens die "wit vlug" vanaf die 1980's en 1990's na die noordelike voorstede verskuif is, is in 'n reëlmatige reghoekige roosterpatroon aangelê wat ook meer as honderd jaar, nadat die grond in 1886 vir die eerste keer opgemeet is, onveranderd gebly het. Wolkekrabbers gooi skaduwees oor die Goudstad se nou strate en skep 'n tonnelagtige atmosfeer. As Kaapstad in Suider-Afrika as die ideaal van 'n stad met stylvolle binnenshuise ontwerpe geag mag word en Maputo as die prototipe van 'n koloniale stadsontwerp, val Johannesburg in 'n derde kategorie – dié van 'n woelige moderne metropool waar boukuns en stadsbeplanning meestal ondergeskik bly aan ekonomiese behoeftes en nugtere saaklikheid.

Die huidige stadsbeeld weerspieël dan ook 'n geskiedenis met dekades van snelle groei waartydens dikwels weggedoen is met die argitektoniese erfenis van weleer, met 'n mengelmoes van boustyle. As 'n mens die stad volgens argitektoniese style probeer klassifiseer, was en is daar vier Johannesburgs: die oorspronklike laat 19de eeuse mynkamp met sy tente en kleihutte; die Victoriaanse stad met sy statige gewelhuise en voortreflike versierings wat vanaf die 1890's soos elders in die Britse Ryk ontstaan het; die Edwardiaanse sakestad wat daarop gevolg het; en die moderne metropool met sy modernistiese glas-, staal- en betonstrukture. Die eerste Johannesburg het heeltemal verdwyn; die volgende twee het enkele spore gelaat; en die vierde bestaan steeds.

Met groeiende ekonomiese welvaart teen die begin van die 20ste eeu was die stad oop vir 'n verskeidenheid argitektoniese style en strominge. Die stad se nuwe status as buitepos van die Britse Ryk is weerspieël in grootskaalse Beaux Arts-strukture soos die Hooggeregsgehof en die Johannesburgse Kunsmuseum. Maar argitekte het verder begin uitkyk as net na die Moederland. Die groeiende invloed van moderne Amerikaanse boustyle en -tegnologieë word sigbaar in die kantoorgeboue van mynbou-ondernemings soos Corner House, 'n massiewe ontwerp waarvoor gewapende beton gebruik is. Eweneens ontleen aan die vormtaal van Amerikaanse modernisme is Johannesburg se groei tot 'n vertikale stad, met steeds meer wolkekrabbers wat vanaf die 1930's opgerig is soos die ESKOM-gebou van 1937, 'n Art Deco-toring wat Johannesburg se ekonomiese dinamiek ook op argitektoniese gebied gelykgestel het aan dié van Amerikaanse metropole soos New York of Chicago, maar net soos baie ander historiese bakens in 1983 plek moes maak vir nuwe projekte.

Boomaanplantings speel 'n belangrike rol by omgewingsbewaring in verstedelikde Suid-Afrika. Naas hul versierende effek dra bome ook daartoe by om die kweekhuiseffek onder bedwang te bring en verminder ook geraasvlakke. Wanneer warm lug vanaf teerpaaie opstyg, dien bome as 'n natuurlike verkoelingsmiddel in digbeboude stedelike omgewings. Daarnaas absorbeer hulle koolstofdioksied wat deur motors vrygestel word, en skakel dit om na suurstof. So kan 'n oppervlak van een akker, wat bebos is, 'n gemiddeld van 2,6 ton koolstof per jaar stoor en daagliks genoeg suurstof vir 18 mense verskaf. 'n Volgroeide boom met blare verskaf binne slegs een seisoen dieselfde hoeveelheid suurstof wat tien mense in 'n hele jaar inasem.^[66]

In stedelike omgewings sonder bosbedekking gaar geplaveide oppervlakke soos strate en parkeerterreine genoeg sonwarmte op om die lugtemperatuur tot 35 °C te laat styg. Sulke "hitte-eilande" dra daartoe by dat die kwik in beboude stedelike gebiede vyf tot agt grade hoër styg as in die omgewing.^[66]

Met meer as tien miljoene bome lyk die Goudstad op satelliet-opnames soos 'n uitgestrekte reënwoud. So maak Johannesburg met trots daarop aanspraak dat dit lankal tot die wêreld se grootste stedelike bosgebied gegroei het. Daar is meer as vier miljoen bome in privaat tuine dwarsoor die voorstede en 'n bykomende 2,5 miljoen in parke, op begraafplase, in natuurreservate, bewaringsgebiede, langs paaie en op sypaadjies. Hul waarde is reeds in 2004 op sowat ZAR13 miljard beraam.^[66]

Sommige van Johannesburg se bome is al in die vroeë 1900's geplant toe die destydse munisipale afdeling vir parke begin het om sypaadjies met bome te versier. Boomaanplantings was aanvanklik beperk tot wit woonbuurte, en eers in die 1950's is daarmee begin om ook die lewensgehalte van Soweto se inwoners deur bomaanplantings op sypaadjies te verbeter. Tans geniet die bebossing van voorheen benadeelde woonbuurte voorkeur. So het City Parks in 2006/7 21 653 bome geplant, teenoor net 3 578 in die vorige jaar.^[66]

Die Greening Soweto-projek, wat in 2006 met die aanplanting van 6 000 bome geloods is, word as Johannesburg se grootste "groen rewolusie" beskou. Daar word beoog om die Goudstad se grootste swart voorstad deur die aanplanting van 200 000 bome in 'n stedelike bos te omskep.^[66]

Vir die ontginning van goud en uraan aan die Witwatersrand is soms twyfelagtige metodes soos byvoorbeeld suurmyndreinering gebruik – ondergrondse water, wat met sure en swaar metale besoedel en soms radioaktief is, is uit die myne gepomp en in groot bekkens gestoor. Daagliks word miljoene liter giftige onbehandelde en ongefiltreerde water vrygestel.^[67]

Groot hoeveelhede suurwater was in Augustus 2010 nog sowat 600 meter benede die oppervlak, maar het op hierdie tydstip reeds met tussen 0,6 en 0,9 meter per dag boontoe gestyg. Dit hou 'n bedreiging vir die sentrale sakekern van Johannesburg en die Witwatersrand se watervoorraad in.^[68]

Johannesburg word deur verskeie lughawens bedien, maar slegs een van hulle is binne die stad se munisipale grense. Die grootste een, O.R. Tambo Internasionale Lughawe, is digby Kemptonpark in die Ekurhuleni Metropolitaanse Munisipaliteit. Lanseria Lughawe is noord van Johannesburg en geleë in die Wesrand-distriksmunisipaliteit. Die Randse Lughawe is in Germiston, ook in Ekurhuleni. Grand Central Lughawe is in Midrand in Johannesburg.

Johannesburg is baie goed met die res van Suid-Afrika verbind. Die N1, N3, N12, N14 en N17 nasionale paaie is verbind met die stad se paaie; die meeste met die Ringpad. Die Ringpad is 'n snelweg reg rondom Johannesburg en bestaan uit die Westelike Verbypad, die Oostelike Verbypad en die Suidelike Verbypad.

Johannesburg se Parkstasie, die grootste in Afrika, dien as die Goudstad se hoofstasie. Die stasie is in die middestad net noord van die sakekern tussen Braamfontein en Newtown geleë, op 'n straatblok wat deur Rissik-, Wolmarans-, Wanderers- en Noordstraat begrens word. Die stasie, waar sowel plaaslike pendelaars- asook langafstandtreine aandoen, word deur PRASA bedryf en is langs die Witwatersrand se hoofspoorroete geleë wat in oos-westelike rigting vanaf Krugersdorp tot Germiston loop. 'n Afsonderlike ondergrondse stasie dien daarnaas as die suidelike terminus van die Gautreindiens.

Die oorspronklike stasiegebou – destyds nog Park Halt genoem – het vanaf 1895 in opdrag van die ZAR-regering ontstaan en is deur die Nederlandse argitek Jacob Klinkhammer ontwerp. Die stasie se staaldak is tussen 1896 en 1897 in Rotterdam vervaardig. In 1995 is dit verskuif na die Nelson Mandela-brug in Newtown. In 1930 het 'n nuwe stasiegebou volgens 'n ontwerp van die argitek Gordon Leith ontstaan. Maar eers tussen 1948 en 1965 het die stasie sy huidige gestalte gekry toe dit volledig omgebou is.

Tans is treine die goedkoopste openbare vervoermiddel in Johannesburg se stadsgebied en omliggende gebiede in Gauteng, alhoewel die stedelike spoornetwerk hoofsaaklik beperk is tot stadsdele suid van die middestad. Stasies oos van Parkstasie is Doornfontein, Ellispark en Jeppe. Stasies in die weste sluit Braamfontein, Mayfair, Grosvenor en Langlaagte in, terwyl Faraday, Westgate, Booysens, Crown en Village Main suid van Parkstasie geleë is.

Metrorail Gauteng verskaf vervoer aan pendelaars vanaf en na Vereeniging in die suide, Nigel in die ooste, Randfontein en Oberholzer in die weste en Olifantsfontein in die noorde. Daarnaas word roetes na Pretoria bedien.

Shosholoza Meyl se langafstandtreindienste verbind die Goudstad met Kaapstad, Durban, Port Elizabeth, Oos-Londen en Bloemfontein.

Alhoewel Suid-Afrikaanse stede toenemend vir motors gebou word,^[69] beskik net 'n minderheid Suid-Afrikaanse huishoudings oor hul eie voertuig sodat 'n groot persentasie werknemers op openbare vervoer aangewese is. Minibusse, die belangrikste informele openbare vervoermiddel in Johannesburg wat elke hoek van die Goudstad dek, bied busdienste op klein skaal sonder vaste tydroosters of bushaltes aan en is die goedkoopste manier vir honderdduisende swart pendelaars uit die voorstede om hul werkplekke te bereik. Passasiers wys die gewenste bestemming met 'n reeks handtekens. Die slegte toestand van baie minibusse en gevaarlike bestuurpraktyke hou egter 'n gevaar vir passasiers en ander padgebruikers in.

Die openbare busdiens Metrobus is in 2000 gestig en word deur die Stad Johannesburg besit. Met 'n vloot van 532 busse wat dienste op 80 geskeduleerde roetes en 130 skoolroetes verskaf, is Metrobus die tweede grootste munisipale busdiens in die land. Ses busse voorsien in die besondere behoeftes van rolstoelpassasiers.

Metrobus vevoer daagliks sowat 90 000 passasiers. Een van sy besondere doelwitte is die verskaffing van busdienste vir besoekers van groot gebeurtenisse soos sportwedstryde.

Johannesburg se openbare biblioteke is 'n spilpunt van opleiding aangesien hulle vir die publiek nie net toegang tot boeke, tydskrifte en oudio-visuele materiaal bied nie, maar ook lesings, uitstallings, onderhoude, programme vir jeugdiges en bejaardes en geletterdheidsklasse aanbied. 'n Tagtigtal stasionêre biblioteke in Johannesburg se sewe streke (met enkele nuwes in aanbou) word aangevul deur mobiele satelliet-biblioteke wat dienste aan die bevolking van afgeleë gebiede verskaf.^[70] Hoewel die getal Johannesburgers, wat biblioteekgeriewe gebruik, aan die toeneem is, gebruik kinders en jongmense dit meestal om te studeer, navorsing te doen of vir internettoegang wat in 2015 deur 67 van altesaam 87 biblioteke in die Goudstad verskaf is.^[71]

Die Biblioteek Johannesburg, wat in Markstraat in die middestad geleë is, dien as die Goudstad se hoofbiblioteek, met 'n kwartmiljoen lede en meer as 1,5 miljoen boeke, tydskrifte, oudio-visuele en ander materiaal in sy versameling. Sy sentrale afdeling huisves Africana in die Harold Strange-versameling (insluitende navorsingsmateriaal oor die geskiedenis van Johannesburg en mynbou in Suid-Afrika), die Michaelis-kunsversameling, die versameling vir uitvoerende kunste, die dagblad- en beeldversameling en die kinderboekeversameling.

Die huidige biblioteek, wat vanaf 1931 volgens 'n ontwerp van die Kaapstadse argitek John Perry (1875–1943) in die Italianate-boustyl ontstaan het, het sy deure in 1935 as opvolger van twee ouer geboue geopen – die Ou Kerkgebou wat die biblioteek tussen 1893 en 1898 gehuisves het (met die doel om vir jong mans 'n alternatief tot kroegbesoeke te bied) en die Kerkstraatbiblioteek wat in 1898 opgerig is. Sy versameling was destyds net vir lede toeganklik wat op die biblioteek ingeteken en lidgeld betaal het. Ondanks die ferm opposisie van sommige lede het 'n biblioteeksvergadering in 1923 besluit om die biblioteek aan die stadsrad oor te dra. Vervolgens is dit as een van Suid-Afrika se eerste groot uitleenbiblioteke bedryf.^[72] In 1974 het dit nog eens geskiedenis geskryf as die eerste openbare biblioteek in Suid-Afrika wat sy deure vir alle belangstellendes, ongeag hul velkleur, geopen het.^[73]

Die Johannesburgse Kunsmuseum (Johannesburg Art Gallery, dikwels kort JAG genoem), wat in die sentrale stadsdeel Joubertpark op die hoek van Klein en Koning George-straat geleë is, is die grootste van sy soort in Suider-Afrika, met kunswerke van wêreldfaam en versamelings wat omvangryker is as dié van die Suid-Afrikaanse Nasionale Kunsgalery in Kaapstad – so omvangryk dat slegs sowat 'n tiende daarvan tegelykertyd in die galery se vyftien vertoonsale en beeldhoutuine vertoon kan word. Die museumgebou is deur die befaamde Britse argitek en boumeester van Nieu-Delhi in Indië, Edwin Lutyens, ontwerp.

Kunswerke, wat in die JAG vertoon word, sluit skilderye van 17de-eeuse Nederlandse meesterskilders, 18de- en 19de-eeuse Britse en vastelandse Europese kuns (met werke van Rodin, Dante, Gabriel Rossetti, Pablo Picasso, Claude Monet, Camille Pissarro, Edgar Degas en Henry Moore), 19de-eeuse Suid-Afrikaanse kunswerke, 'n groot versameling van plaaslike en internasionale 20ste-eeuse kuns, en 'n prentkabinet met werke vanaf die 15de eeu tot hede in. Die Suid-Afrikaanse versameling behels werke van onder meer Gerard Sekoto, Alexis Preller, Maud Sumner, Sydney Kumalo en Ezrom Legae.

Die oorspronklike kunsversameling is deur sir Hugh Lane saamgestel en in 1910 in Londen vertoon voordat dit na Suid-Afrika geneem is. Florence Lady Phillips, 'n kunsversamelaar en die eggenote van die mynboumagnaat Lionel Phillips, het die eerste plaaslike versameling vir die kunsgalery met fondse saamgestel wat deur haar eggenoot geskenk is. Terwyl Lady Phillips haar kantwerk-versameling aan die galery geskenk het, het sy haar eggenoot oorreed om sewe olieskilderye en een Rodin-beeldhouwerk beskikbaar te stel.

Die kunsversameling is vanaf 1910 vertoon, nog voordat die museumgebou opgerig is, en tydelik in geboue van die Universiteit van die Witwatersrand gehuisves. Die latere museumgebou is van 'n ingang by die suidfasade voorsien, maar anders as deur die argitek beplan is geen voorsiening gemaak vir natuurlike beligting van die vertoonsale deur sonlig nie. Die kunsgalery het sy deure in 1915, kort ná die uitbreek van die Groot Oorlog, sonder enige plegtigheid vir die publiek geopen. Dit is later, in die veertigerjare, uitgebrei met oos-westelike vleuels langs die suidelike galerye, soos deur Lutyens beplan. Die huidige noordfasade met sy galrye het tydens die uitbreiding in 1986/1987 ontstaan.

Die huidige versamelings is so omvangryk dat slegs sowat tien persent daarvan op 'n gegewe tydstip vertoon kan word, terwyl die res gestoor word. Danksy skenkings van groot ondernemings en die Stad Johannesburg, asook 'n aansienlike eie fondse, word die versamelings voortdurend deur die aankoop van nuwe werke uitgebrei.

Meer onlangs het die galery begin om meer werke van eietydse Suid-Afrikaanse kunstenaars te vertoon, insluitende tradisionele Afrikakuns, maar ook kunswerke wat van stene, hout, motorbande, draad, sement, klei, keramiek, brons en ander metale gemaak is.^[74]

Die Bensusan-museum vir Fotografie behandel die geskiedenis van fotografie, maar ook dié van Suid-Afrika soos dit met foto's gedokumenteer is. Sy versameling, wat op die boonste verdieping van Museum Afrika in Newtown se Breëstraat vertoon word, sluit historiese fototoerusting (waaronder 'n verskeidenheid kameras en drukplate), foto's en boeke in wat tot 1860 terugdateer, terwyl sy fotogalery hoofsaaklik uit moderne fotokuns bestaan.

Die Bensusan-museum is een van slegs drie fotografiese museums wêreldwyd en genoem na sy stigter, dr. Arthur Bensusan, 'n voormalige burgemeester van Johannesburg en geesdriftige amateurfotograaf.^[75] In 1968 het Bensusan sy privaat versameling van 400 historiese kameras, 5 000 foto's en 2 000 boeke oor fotografie, wat hy oor 'n tydperk van drie dekades saamgestel het, aan die museum geskenk.

Hoogtepunte van Bensusan se versameling is 'n kamera wat vroeër aan Winston Churchill behoort het; een van die eerste dokumentêre oorlogsfoto's wat in 1854 gedurende die Krimoorlog geneem is; 19de-eeuse kameras wat vir spioenasiedoeleindes gebruik en as horlosies, boeke en verkykers gekamoefleer is; en die eerste fotonegatief wat ooit gemaak is. Die fotograaf was William Henry Fox Talbot (1800–1877) wat algemeen as die uitvinder van fotografie beskou word. Die negatief, wat enkele sentimeter groot is, beeld 'n venster in die Lacock-abdy in Engeland uit. Die negatief is in Oktober 1970 vir R860 deur die Stad Johannesburg van Bensusan gekoop.

Die negatief is een van slegs vier wat bewaar gebly het. Die ander drie maak deel uit van versamelings in onderskeidelik die Verenigde Koninkryk (twee) en Rusland (een).

Die James Hall-vervoermuseum huisves die grootste en omvattendste versameling van landvoertuie in Suid-Afrika. Die museum is in Februarie 1964 deur wyle Jimmie Hall in samewerking met die Stad Johannesburg gestig en behandel die geskiedenis van landvervoer vanaf die 19de eeu tot hede.

In die museum se vertoonsale kan besoekers na honderde geskiedkundige voertuie kyk, waaronder 19de eeuse koetse; kakebeenwaens wat gedurende die Groot Trek tussen 1835 en 1845 gebruik is; 'n riksja wat in 1893 deur Japanse immigrante ingevoer is; die befaamde Ford Model T van 1908; die eerste township-taxi, 'n Valiant, wat teen 1968 'n bekende gesig op Suid-Afrikaanse paaie was; naas motorfietse, ou brandweerwaens, dubbeldekbusse en klassieke motors soos die Alfa Romeo Spider.

Daar is ook seldsame skatte soos 'n houtslee wat Afrika-stamme in die 17de eeu gebruik het om goedere soos mielies te vervoer.^[76]

Die Ditsong Nasionale Museum van Militêre Geskiedenis is langs die Johannesburgse Dieretuin in Saxonwold geleë. Dit word deur die nasionale Departement van Kuns en Kultuur bestuur. Genl. Jan Smuts, toentertyd die eerste minister, het die Suid-Afrikaanse Nasionale Oorlogsmuseum geopen op 29 Augustus 1947.

In die opelug is daar 'n versameling kanonne van een soortgelyk aan "de oude Grietje" tot by 'n G6. Die vliegtuie strek van dubbelvlerk De Havilland Tiger Moth tipe tuie tot 'n North American F-86 Sabre, Blackburn Buccaneer en Mirage. Die eerste spuitaangedrewe vegvliegtuig, die Messerschmitt Me 262 is ook daar te sien. Mens kan selfs by 'n tweemanduikboot inloer. Die versameling handwapens begin by die oudste voorlaaiers. Verder is daar ook duisende uniforms en medaljes.

Die biblioteek bevat duisende boeke oor oorlogvoering. Daar is selfs meer foto's in hul argief. Die museum huisves die kantore van die SA Legioen asook die redaksie van die Military History Journal, wat deur die museum uitgegee word. Verskeie militêre belanggroepe vergader by die museum, waar daar soms praatjies gehou word. In 2016 is daar 'n uitstalling van Springbokrugbyspelers wat ook soldate was.

Vrededorp was jare lank 'n mengelmoes van rasse en klasse. Meer gegoede Afrikaners van die noordelike voorstede het die arm wit mense van Vrededorp fietas genoem. Die Etimologiewoordeboek verklaar die woord in geselstaal as 'n agterlike, slordige persoon. Met verloop van tyd is Vrededorp sommer Fietas genoem. Maar Fietas het ook die winkels van vooraanstaande handelaars soos die Surtee-familie gehuisves. Hierdie winkels was veral in Veertiendestraat gehuisves. Dames van Aasvoëlkop tot Yeoville het hul Crimplene en dies meer daar gaan koop. In die sewentigerjare van die twintigste eeu het die regering besluit om 'n einde te maak aan hierdie saamwonery. Die plan was om die Indiërs na Lenasia te stuur en wie weet waar die ander. Die buurt sou platgeslaan word om subekonomiese huise vir wit mense te bou, maar dié plan het ook nie gewerk nie.

Die Fietas-museum herdenk die gloriedae van Veertiendestraat se winkels. Die museum het 'n goeie versameling foto's deur die bekroonde David Goldblatt.

Die Geologie-museum met sy meer as 17 000 rots-en mineralemonsters is ook deel van die Museum Afrika.

In 1895 het Johannesburg mediageskiedenis geskryf as die eerste stad in Suid-Afrika (en die hele vasteland van Afrika) waar 'n rolprent vertoon is. Nadat okkerneute en wyn aan 'n privaat Engelssprekende gehoor voorgesit is, het hulle in die Grand National-hotel 'n hanegeveg, 'n toneel met Buffalo Bill tydens 'n Wilde Weste-skietgeveg en 'n rokdans, wat deur die Spaanse danseres Carmencita uitgevoer is, op die silwerdoek gekyk.^[77]:p.39

Saam met die stroom Europese immigrante het in die laat 1890's ook die nuutste rolprenttegnologie uit die Verenigde State en Europa ingang by stedelike Suid-Afrikaanse gehore gevind. Dit was veral rondtrekkende buitelandse rolprentvertoners waardeur belangstellendes in groot stede soos Johannesburg en Kaapstad in aanraking gekom het met nuwe rolprentproduksies uit oorsese lande.

Die sosiaal-politieke werklikhede van die Suid-Afrikaanse samelewing het diep ingegryp op die verdere ontwikkeling van filmkuns in die land. Terwyl dit enersyds net die moderne voortsetting van bestaande vermaakgenres soos rondtrekkende teatergeselskappe, sirkusse, marionetteaters, waspop- en towenaarvertonings en tableaux vivant (lewende prente) was, het die toenemende politieke spanninge tussen Boere en Britte, wat in 1899 uiteindelik op die Tweede Vryheidsoorlog sou uitloop, die nuwe medium se potensiaal vir politieke en ideologiese mobilisering getoon. Die Britse oorlogsverslaggewers, wat na Suid-Afrika gestroom het (onder wie Winston Churchill), het die militêre gebeure met geskrewe verslae, foto's en rolprentopnames gedokumenteer.

Die Boere se guerilla-taktiek in die laaste fase van die oorlog het realistiese opnames vir gehore in die Verenigde Koninkryk bemoeilik, en so het rolprentvervaardigers begin om gevegstonele op 'n onrealistiese en oordrewe manier uit te beeld.

'n Tweede ontwikkelingslyn was sogenaamde "koloniale filmspanne" wat rolprente vir inheemse swart gehore vervaardig het, ter wille van opvoeding of vir propaganda-doeleindes. So het eerwaarde Ray Phillips as lid van die Amerikaanse Board of Missions in 1919/20 'n filmspan in Johannesburg gevestig wat 'n reeks van rolprente in sterk gesensureerde vorm aan gehore van swart mynwerkers vertoon het. Die Kamer van Mynwese en die munisipale Departement van Naturellesake het sulke vertonings verwelkom aangesien hulle, soos destyds geglo is, "potensiële misdaadtendense" sou voorkom, swart werkers uit politieke aktiwiteite in hul vrye tyd sou weghou en hulle sou opvoed.^[77]:p.41

Rolprente was veral aan sensuur onderworpe om geweldtonele daaruit te verwyder – daar is immers geglo dat swart gehore enige geweldpleging op die silwerdoek moontlik sou naboots. So is daar ook veronderstel dat hulle nie in staat sou wees om tussen die gebeure op die silwerdoek en die realiteit te onderskei nie. Wit gehore het egter self byvoorbeeld uit hul sitplekke gespring wanneer 'n trein in die gewilde rolprent Blue Diamond Express genader het.

Terwyl in die 1920's enkele permanente rolprentteaters vir verstedelikte swart gehore in Johannesburg geopen is, was lae loonvlakke en wit mense se besorgdheid oor moontlike kriminaliserende effekte van rolprentvertonings remskoene wat die toegang tot rolprente vir swart stadsbewoners bemoeilik het.

Interessant genoeg het die Britse koloniale owerheid, ongeag die aandag wat aan rolprente as politieke medium gedurende die Anglo-Boereoorlog geskenk is, die rolprentbedryf, net soos ander kulturele instellings, nie as deel van die kolonialiseringsproses beskou nie en hulle beperk tot politieke en ekonomiese oorheersing. So het ook die Suid-Afrikaanse regerings in die laaste dekades voor die regeringsoorname deur die Nasionale Party in 1948 ruimte gelaat vir 'n onafhanklike swart stroming in die filmbedryf.

Dit was Solomon T. Plaatje (1876–1932) wat in die 1920's as swart rolprentmaker 'n nuwe rigting ingeslaan het wat as voorloper van moderne Suid-Afrikaanse filmkuns beskou kan word. Sy tradisie van filmkuns, die Nuwe Afrikabeweging, het die modernisering van die swart kulturele lewe ten doel gehad en swart Suid-Afrikaners bewus gemaak van hul gelykwaardige rol in die samelewing, veral teen die agtergrond van die Afrikaners se politieke bemagtigingsproses.^[77]:p.43

Grondwetheuwel in die stadsdeel Braamfontein, naby die westelike wyke van Hillbrow, het 'n wisselvallige en dramatiese geskiedenis wat terugstrek tot 1892 toe die Zuid-Afrikaansche Republiek hier die Ou Fort laat oprig het. Behalwe vir 'n kort periode gedurende die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) het die Fort egter geen militêre funksie vervul nie, maar as gevangenis gedien. Dit is verskeie kere uitgebrei, so in die laat 19de en vroeë 20ste eeu toe die sogenaamde afdeling vir inboorlinge en isolasieselle waarin swart oortreders opgesluit is (bekend as Seksies Vier en Vyf), 'n vrouegevangenis (1907) en 'n gebou waar oortreders voor hul hofverskyning aangehou is (1920's).

"Die Fort" was die versamelnaam vir al dié geboue – en 'n sinoniem vir een van Suid-Afrika se mees berugte tronke. Aangehoudenes het nie net kriminele ingesluit nie, maar ook honderdduisende gewone Suid-Afrikaners wat een of ander koloniale of apartheidwet oortree het – byvoorbeeld omdat hulle geen belasting op hul hutte betaal het nie (huttebelasting is in Transvaal in 1895 ingestel), onwettig bier gebrou, hul passe nie gedra het (soos vir swart Suid-Afrikaners voorgeskryf in die sogenaamde paswette) of die Groepsgebiedewet oortree het.

Dikwels is politieke gevangenes in die Fort aangehou, soos militêre Boereleiers gedurende die Tweede Vryheidsoorlog of Indiërs (insluitende Mahatma Gandhi) wat in 1906 en 1913 passiewe weerstand teen diskriminerende wetgewing gebied het, of wit mynwerkers wat aan die groot stakings van 1907 en 1913 en die Randse Opstand van 1922 deelgeneem het.

Toe die Nasionale Party ná sy oorwinning in die algemene verkiesing van 1948 die beleid van rasseskeiding stelselmatig met nuwe wetgewing begin toepas het, is golwe oortreders van apartheidswette hier aangehou: Suid-Afrikaners wat betrokke was by die weerstandveldtog van 1952, die 157 beskuldigdes (onder wie Nelson Mandela) wat in Desember 1956 aangekla is van hoogverraad en sameswering om die regering met geweld omver te werp, en persone wat ná onluste en geweldpleging aangehou is soos die Sharpeville-slagting in 1961, die Soweto-opstand van 1976 en die Noodtoestande wat teen die middel van die 1980's afgekondig is.

Die Fort was 'n soort oorgangstronk waar honderdduisende aangehou is voordat hulle gevonnis en na ander gevangenisse oorgeplaas is. Die 19de eeuse Ou Fort is in 1964 tot nasionale monument verklaar, alhoewel dit tot en met 1987 nog as gevangenis gedien het. Daarna het die kompleks in verval geraak.

Teen die middel van die 1990's is die kompleks gekies as setel van die nuwe demokratiese Suid-Afrika se Konstitusionele Hof. Naas dié hof se nuwe gebou is ook die Vrouegevangenismuseum, die Nommer Vier-museum en die Ou Fortmuseum hier geleë.

Johannesburg is die hoofstad van Suid-Afrika se mediabedryf. Die stad het sewe dagblaaie: The Star, The Sowetan, Beeld, The Citizen, Business Day, The New Age en Daily Sun, twee meer as Kaapstad en vier meer as Durban. Daily Sun is die land se grootste dagblad en Beeld die naasgrootste Afrikaanse dagblad. Van die dagblaaie wat vroeër in Johannesburg uitgegee maar gestaak is, is Die Transvaler, Die Vaderland, Rand Daily Mail en Daily Mail.

Ook wat die uitgee van nasionale weekblaaie betref, is Johannesburg Suid-Afrika se onbetwiste leier. Die land se grootste Sondagblad, die Sunday Times, asook die grootste Afrikaanse Sondagblad, Rapport, word hier uitgegee. Nog drie Sondagkoerante, City Press, Sunday World en The Sunday Independent, word in die Goudstad gepubliseer, asook die invloedryke Mail & Guardian en Financial Mail. Net ten opsigte van tydskrifte oortref Kaapstad vir Johannesburg omdat Media24, wat die land se tydskrifbedryf oorheers, se hoofkantoor in die Moederstad is, hoewel die meeste van sy groot tydskrifte ook ’n kantoor in Johannesburg het.

Al die groot TV-uitsaaimaatskappye, soos e.tv, M-Net en MultiChoice, is hier gesetel sowel as die SAUK, wie se Uitsaaisentrum op ’n heuwel in Auckland Park een van die stad se bekendste bakens is. In die omgewing rondom die SAUK-hoofkwartier het met die jare talle produksiemaatskappye ontstaan. Johannesburg is ook die hoofstad van die land se radiowese. Meer as 30 stasies saai van hier uit of kan in die stad en omgewing gehoor word. Talle daarvan behoort aan die SAUK, maar groot onafhanklike rolspelers, soos Primedia met sy Radio 702 en Highveld Stereo, is ook hier gesetel.^[78]

Johannesburg is daarnaas ook die spilpunt van Suid-Afrika se telekommunikasie-, inligtings- en internetbedryf. Die vier grootste selfoonnetwerk-ondernemings het hul hoofkwartiere in die Goudstad, terwyl ook driekwart van die land se vernaamste internetdiensverskaffers hier gesetel is.^[79]

Die stad het min besienswaardighede en staan nie as 'n gewilde reisbestemming bekend nie. Danksy die internasionale lughawe is dit egter die aankoms- en vertrekpunt vir 'n groot aantal toeriste en sakepersone uit die buiteland. Besoekers uit ander Afrikalande bestee jaarliks sowat 1,5 miljard VSA-dollar in Johannesburg se winkelsentrums. Die mees besoekte besienswaardighede sluit in:

• Apartheidsmuseum
• Goudrifstad
• Johannesburgse Botaniese Tuin
• Lesedi kultuurdorpie
• Leeupark buite Krugersdorp
• Sterkfonteingrotte
• Walter Sisulu Nasionale Botaniese Tuin in Roodepoort.

Die broers Louw en Frans Geldenhuys was die eienaars van 'n gedeelte van die plaas Braamfontein. Op 11 Desember 1896 skryf Louw aan die superintendent van onderwys dat 'n nuwe skool te Braamfontein, distrik Heidelberg, geopen is.

Die stryd om Afrikaans naas Nederlands en Engels as openbare taal te vestig, is veral in skole beslis, en nêrens was dié stryd feller as in Johannesburg en ander nedersettings aan die Witwatersrand nie waar verskeie laerskole gestig is. Hulle het nogtans gesukkel om te bestaan, terwyl sekondêre skole Engels as enigste voertaal gebruik het.^[80] Daar was 'n hele paar skole in Johannesburg voor die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog wat in die behoeftes van Afrikanerleerlinge voorsien het.

In die twee dekades ná die Tweede Vryheidsoorlog het die stroom verarmde Afrikaners, wat vanuit die platteland na die Witwatersrand toe getrek het, gegroei sonder dat die getal Afrikaanssprekendes 'n noemenswaardige styging getoon het, soos blyk uit die feit dat die gemeentes van Afrikaanse Kerke in Johannesburg byna geen groei getoon het nie. Dat 'n hele geslag Afrikaners aan die Rand in dié tyd verlore gegaan en verengels het, was onder meer aan die gebrek aan Afrikaanse onderwysinstellings te wyte.^[81]

Die prentjie het eers vanaf die 1920's en veral in die tyd van die Groot Depressie begin verander toe die eerste Afrikaanse hoërskole aan die Rand geopen het – die Hoërskool Voortrekker in Boksburg in Januarie 1920 en Helpmekaar-Hoërskool in Johannesburg en Hoërskool Monument op Krugersdorp in 1921. Kort ná die Tweede Wêreldoorlog was daar aan die Witwatersrand net ses Afrikaansmedium- vergeleke met 26 Engelsmedium-hoërskole, benewens 19 tegniese en handelskole waar albei landstale as onderrigmedium gebruik is.

Die groei van Afrikaansmedium-hoërskole het geleidelik aan die bevolkingsaanwas van Afrikaanssprekendes begin weerspieël. So het die getal Afrikaners aan die Rand tussen 1936 en 1960 met 167 persent gegroei, teenoor 60 persent in Suid-Afrika as geheel. Teen die begin van die 1980's was sowat 'n vyfde van die land se Afrikanerbevolking (ongeveer 450 000) aan die Rand saamgetrek.

In vergelyking met Engelssprekende Suid-Afrikaners is die intellektuele potensiaal van dié groot bevolkingskonsentrasie egter om maatskaplike en ekonomiese redes onderbenut. In Suid-Afrika as geheel was die persentasie Engelssprekendes, wat gematrikuleer het of 'n akademiese graad verwerf het, twee maal so groot as die persentasie Afrikaanssprekendes. Aan die Rand was die Afrikaners se agterstand in dié opsig selfs nog groter aangesien baie Afrikaanse leerlinge die skool verlaat het voordat hulle matriek kon verwerf, terwyl baie matrikulante dit nie kon bekostig om akademiese opleiding aan 'n universiteit te volg nie.

Vir Afrikanerleiers het dit in die 1950's duidelik geword dat hoëronderwysinstellings binne makliker bereik van Randse Afrikaanssprekendes opgerig moes word om nauurse studie vir studente, wat reeds 'n beroep uitgeoefen het, en voltydse studie vir studente, wat nog in hul ouerhuis kon inwoon, moontlik te maak.

Die lang veldtog vir 'n Afrikaanse onderwyskollege of universiteit is teen die middel van die 1960's uiteindelik met sukses bekroon.

Op 4 Augustus 1965 het die destydse minister van onderwys, sen. Jan de Klerk, bekendgemaak dat die kabinet sy toestemming verleen tot die voorgestelde stigting van 'n onafhanklike Afrikaansmedium-universiteit vir die Witwatersrand met sy setel in Johannesburg wat as Randse Afrikaanse Universiteit (RAU) sou bekendstaan. In 1966 het die kabinet besluit op 'n terrein in Auckland Park vir die oprigting van universiteitsgeboue. Aanvanklik is die nuwe universiteit egter nog in 'n voormalige brouerygebou in Braamfontein gehuisves.

Die eerste studente het op 3 Februarie 1966 vir registrasie aangemeld, en op 24 Februarie van dié jaar het die amptelike opening van die Randse Afrikaanse Universiteit (RAU) en die inhuldiging van sy eerste kanselier (en latere derde Staatspresident van die Republiek van Suid-Afrika), dr. N. Diederichs, plaasgevind. Die nuwe kampus en geboue in Auckland Park is amptelik op 24 Mei 1975 in gebruik geneem.

Johannesburg se moderne hoëronderwysstelsel spog met vier instansies: die Universiteit van die Witwatersrand, die Universiteit van Johannesburg, Monash Universiteit ('n satellietkampus van die bekende tersiêre instelling in Melbourne, Australië) en Midrand Universiteit.

Johannesburg is die tuiste van die krieketspan Highveld Lions, die rugbyspan Goue Leeus, die Superrugbyspan Lions, en ten minste vyf vooraanstaande sokkerspanne, naamlik Moroka Swallows, Wits University FC, Jomo Cosmos, Kaizer Chiefs en Orlando Pirates FC. Die twee laasgenoemde beslis sedert 1970 twee keer per jaar die Soweto Derby.^[82] Ellispark-stadion is 'n bekende sportstadion waar die Rugbywêreldbeker 1995-eindstryd en sommige wedstryde van die Sokkerkonfederasiebeker 2009 en die Sokkerwêreldbeker 2010 gespeel is. Die Johannesburgstadion word gebruik vir internasionale atletiek. Wanderersstadion is 'n toetskrieketstadion en huisves gereeld internasionale krieketwedstryde van die Proteas, Suid-Afrika se nasionale krieketspan. Byvoorbeeld is wedstryde tydens die Krieketwêreldbeker 2003, T20I-wêreldbeker 2007 en Kampioenetrofee 2009 hier gehou. Die Suid-Afrikaanse Sokkervereniging is in die Johannesburgse voorstad Nasrec naby die ENB-stadion gesetel. Krieket Suid-Afrika en die Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee is ook in Johannesburg gesetel.

Soccer City, ook bekend as First National Bank Stadium of kort FNB Stadium, is oorspronklik in 1987 opgerig, maar dekades later herbou en aansienlik uitgebrei ter geleentheid van die Sokkerwêreldbekertoernooi van 2010 wat in Suid-Afrika gehou is. Dit is ook tydens die Afrikanasiesbeker 1996 en die Afrikanasiesbeker 2013 ingespan. Die inspirasie vir die nuwe argitektoniese styl was die kalbas, die harde, gedroogde en uitgeholde dop van die kalbasplant (Legenaria vulgaris) se ryp vrug waarin swart Afrikane vroeër vloeistowwe soos water, melk en bier bewaar het.

Vir die kenmerkende fasade is 40 000 staal- en betonpanele in agt kleure en twee verskillende teksture gebruik wat met optiese vesels versterk is. Tien grys bande, wat die buitefasade en die binneruimte versier, versinnebeeld die nege ander Suid-Afrikaanse gasheerstede van die Sokkerwêreldkampioenskap asook Berlyn, een van die gasheerstede van die vorige toernooi.^[83]

Vir die stadion se beligting is altesaam 540 ligte langs die dakrand aangebring. Die stadion beskik oor twee reuse-LED-skerms met 'n oppervlak van 86 m² elk bo-oor die twee doelpale en op die middelvlak van staanplekke.

Tans bied Soccer City sitplek vir 94 700 toeskouers asook 230 privaatruimtes en 184 suites. Daar is 4 000 ondergrondse en 15 000 openbare parkeerplekke in die nabye omgewing.

Naas sy rol as sportstadion het Soccer City geskiedenis gemaak toe Nelson Mandela in 1990 sy eerste groot openbare toespraak ná sy vrylating hier gehou het. Tydens die Sokkerwêreldbekertoernooi se eindstryd op 11 Julie 2010 het hy hier sy laaste openbare optrede gehou. Die openbare roudiens ná sy dood op 10 Desember 2013 is ook hier gehou.

Twee jaar nadat Johannesburg as 'n delwerskamp gestig is, is die eerste begraafplaas in Braamfontein en kort daarna ook Joubertpark as ontspanningsterrein geopen. Reeds in 1903 was daar tien parke en een begraafplaas in die stadsgebied wat almal deur die destydse stadsingenieur bestuur is.

Meer as 'n eeu later het Johannesburg tot 'n stedelike bosgebied met tien miljoen bome en meer as 2 000 parke en openbare tuine gegroei. Een hiervan, die Walter Sisulu Nasionale Botaniese Tuin in Roodepoort in die noordweste van Johannesburg, word as 'n eersterangse tuin vir Suid-Afrikaanse flora beskou en het veral op naweke tot 'n gewilde trekpleister vir Johannesburgers en besoekers ontwikkel.

Sien Johannesburgse Botaniese Tuin

As deel van die grootskaalse opgraderingsprogram vir Johannesburg se middestad is parke en groentes ruimtes in Streek F herontwikkel.

Die gewilde Joubertpark is 'n trekpleister en ontspanningsgebied vir duisende bewoners van woonstelgeboue in sy onmiddellike omgewing. Openbare toiletgeriewe is skoongemaak en herstel en van drie nuwe chemiese toilette voorsien, terwyl die park se gras tans onder besproeiing is. Die sentrale fontein is opgeknap en 'n uitgestrekte roostuin is nuut aangelê.

Donald MacKay-park in Berea is een van die oudste parke in Johannesburg en genoem na 'n vroeëre burgemeester. Dit behels verskillende vlakke en aantreklike steenmure. Die park is van nuwe speelterreine, opelugskaakborde en sokkervelde voorsien. Nuwe beligting is langs die parke se oos-westelike pad geïnstalleer wat nou as wandellaan dien.

Die drie parke in Endstraat, Doornfontein is vir maklike onderhoud geoptimaliseer en van harde oppervlakke soos klipstene voorsien. Daar is speelterreine, terwyl die park in die middel nie meer oor 'n straattoegang beskik nie en net vir kinders toeganklik is.

JL de Villierspark in Berea was vroeër 'n gewilde uithangplek vir dronkaarde, maar is intussen opgeknap met klein heuweltjies tussen geplaveide lane, 'n klein sokker- en 'n korfbalveld, 'n omheinde speelterrein en steenkoeëls wat as versiering dien. Vanweë hul blou kleur word na die park ook as "Bloupark" verwys. Die park se blombeddings is ook deur grasperke vervang.

Mitchellpark in Berea het 'n tyd lank as uithangplek vir kriminele gedien, maar is intussen opgeknap en staan nou as "Geelpark" bekend vanweë die plaaslike speelgrond wat met 'n heldergeel muur omhein is. Korfbal- en sokkervelde het nuwe trekpleisters vir parkbesoekers geword, net soos nuwe opelugskaakborde. Mitchellpark se wandelpaaie bied maklike toegang vir rolstoelgebruikers. Bome verleen skadu vir kinders op die speelgrond en aan besoekers wat gebruik maak van die park se braaigeriewe.

Edith Cavell-park in Hillbrow, wat in 'n driehoekvorm aangelê is, is omhein en slegs toeganklik vir kinders. Wemmerpan en Pionierpark is herontwikkel en weer van 'n musiekfontein voorsien.

Johannesburg se begraafplase is nie net waardige en rustige plekke waar oorledenes herdenk kan word nie, maar dien ook as groen ruimtes in digbeboude gebiede en as belangrike habitatte vir kleindierspesies. Tans val altesaam 35 begraafplase en twee krematoria onder die beheer van Johannesburg City Parks. Net soos in baie ander snelgroeiende Suid-Afrikaanse munisipaliteite het die plek vir nuwe grafte skaars geraak (in 2007 is 27 van Johannesburg se begraafplase as "passief" gekategoriseer, dit wil sê daar is geen plek meer vir nuwe grafte nie, selfs indien tweede en derde begrafnisse in een graf ná 'n tydperk van twaalf jaar toegelaat word) en was die stad genoodsaak om nuwe begraafplase te ontwikkel. Ander opsies is verassing, gedenkmure en -tuine en die herbegrafnis van sterflike oorskot in kleiner doodkiste ná 'n bepaalde tydperk.

Toe die Waterval-begraafplaas in Midrand in 2006 geopen het, was dit die eerste nuwe begraafplaas in die Goudstad in byna 'n kwarteeu. Die begraafplaas bied met 'n oppervlak van 200 hektaar plek vir 720 000 nuwe grafte en sal vir 'n tydperk van sowat vyftig jaar in gebruik wees.

'n Tweede nuwe begraafplaas – Diepsloot Memorial Park met plek vir 120 000 grafte naby die gelyknamige swart woonbuurt – is in April 2007 ingewy. Sy uitleg en konsep volg nie meer die Eurosentriese modelle van die verlede nie, maar voorsien in die behoeftes van Suid-Afrikaners as mense van uiteenlopende kulturele en godsdienstige agtergronde. As 'n habitat vir inheemse flora en fauna vervul dit ook die rol van 'n natuurbewaringsgebied.

Enkele van Johannesburg se begraafplase vervul 'n derde rol. 'n Mens wat 'n besoek aan hulle bring, onderneem 'n reis na die Goudstad se verlede. Die eerste begraafplaas is reeds in 1886 in die driehoek tussen Diagonaal-, Bree- en Harrisonstraat uitgelê toe die goudstormloop aan die Witwatersrand nog in volle swang was. Terwyl die Victoriaanse stad vinnig uitgebrei het, is ook dié plek vir die lewendes benodig. Grond is in Braamfontein aangekoop om daar 'n nuwe begraafplaas te vestig. Die eerste begrafnisse hier het in 1888 plaasgevind, maar enkele jare later is lyke op dié begraafplaas geëkshumeer en op Braamfontein herbegrawe.

Die privaat begraafplase, wat op verskillende plase rondom die vroeë stad geleë was (en waarvan die meeste nog bestaan), soos Albertsplaas noordwes van die Goudstad, Bezuidenhoutvallei in die ooste en Klipriviersberg in die suide, was in dié tyd moontlik rustiger rusplekke. Naas plase het ook myne, hospitale en kerkgemeentes hul eie begraafplase ingerig. Nie-konformiste en ongebonde inwoners het dikwels moeite ondervind om hul oorledenes op kerkgebonde dodeakkers ter ruste te lê. Na hulle behoeftes het die munisipale owerheid omgesien.

Nog voor die Eerste Wêreldoorlog is 'n nuwe begraafplaas net een kilometer wes van Braamfontein s'n geopen, Brixton. Albei dodeakkers weerspieël die Goudstad se woelige vroeë geskiedenis met die laaste rusplekke van Randlords, mynwerkers, ingenieurs, soldate, geoloë en burgemeesters. Rouendes het in dié tyd vir afsonderlike afdelings volgens hul godsdienstige rituele gevra, en so het onder meer 'n Joodse afdeling naas 'n Islamitiese ontstaan.

Ander afdelings het gevolg – vir Chinese inwoners, swart mense, weermaglede, brandweer- en polisielede, en bykomende godsdienste. Danksy 'n inisiatief van Mahatma Gandhi is in 1918 'n houtvuur-krematorium vir Hindoe-begrafnisse op Brixton gevestig. Die uitleg van destydse begraafplase het Europese voorbeelde gevolg, met lang reekse grafte aan weerskante van reguit lane.

Sommige grafte van bekende persoonlikhede het in vergetelheid geraak. Die laaste rusplek van Enoch Mankayi Sontonga, die komponis van die gebedlied Nkosi Sikelel' iAfrika waarvan 'n deel in 1996 by die Suid-Afrikaanse volkslied ingesluit is, is eers ná jare se soektog herontdek. Ter ere van Sontonga is 'n granietkubusmonument opgerig. Die Kliprivierberg-begraafplaas is die laaste rusplek van 700 Afrikaners wat gedurende die Anglo-Boereoorlog in konsentrasiekampe aan honger en siektes beswyk het.

Toe die Nasionale Party ná hul oorwinning in die algemene verkiesing van 1948 begin het om die bestaande rasseskeiding met steeds meer wetgewing te volmaak, kon oor oorledenes nie meer aan dié beleid ontsnap nie. Nuwe begraafplase of afdelings daarvan is nou byna uitsluitlik volgens raslyne ingerig – vir Asiërs en bruin Suid-Afrikaners in Newclare, Brixton en Lenasia, terwyl swart stadsbewoners beperk was tot begraafplase in Alexandra en Soweto.

In die suidweste is 108 akkers grond aangekoop vir 'n nuwe dodeakker met afdelings vir Asiërs, Euro-Afrikane en swart Suid-Arikaners, Newclare. Hier is bekende swart anti-apartheid-oudstryders soos Walter en Albertina Sisulu ter ruste gelê en die Walter Sisulu-gedenktuin ingerig.

In 1972 is 'n nuwe begraafplaas vir swart mense suid van die middestad gevestig, Avalon, met 'n oppervlak van 172 hektaar die tweede grootste en ook steeds die besigste in die stadsgebied. Ook hier is bekendes begrawe soos Joe Slovo, die vroeëre sekretaris-generaal van Suid-Afrika se Kommunistiese Party en kommandeur van Umkhonto we Sizwe en die vrouestryders teen apartheid Helen Joseph en Lillian Ngoyi.

Braamfontein is die oudste van Johannesburg se drie historiese begraafplase wat nou verweef is met die geskiedenis van die stad. Dit is deur landdros Carl von Brandis ingerig toe die Goudstad se eerste begraafplaas weens stygende sterftesyfers geen nuwe begrafnisse meer kon hanteer nie. Sy tradisionele uitleg met skaduryke bome langs rustige lane is 'n waardige rusplek vir bekende Johannesburgse families soos die Cullinans en die Jeppes. Ook von Brandis lê hier begrawe, net soos Eleanor Clare Helier (Clare) Wallace (* 1902), die dogter en eerste kind van die Britse skrywer Edgar Wallace en sy vrou Ivy Maude Caldecott wat in 1903 in die ouderdom van agt maande aan meningitis oorlede is.^[84]

Daarnaas word hier die grafte van die slagoffers van die dinamietontploffing van 1896 in Braamfontein, net soos dié van baie slagoffers van die Spaanse Griepepidemie van 1918, wat die Unie van Suid-Afrika soos 'n vloedgolf getref en landwyd duisende menselewens geëis het, en van gesneuweldes van die Randse staking van 1922 aangetref.

In die Joodse afdeling het Max Langermann (1859–1919), 'n Duitse immigrant en stigter van die voorstad Kensington, Ikey Sonnenberg en tenminste 'n deel van die sterflike oorskot van Wolf Joel, die bekende magnaat wat na bewering deur "baron" Ludwig Kurtze von Veltheim vermoor is (ander liggaamsdele lê in Willesden, Londen begrawe), hul laaste rusplekke gevind.

Wolf Joel was 'n neef van die Randheer Barney Barnato wat dié se fortuin en ryk geërf het, maar sy nuwe rykdom slegs nege maande lank kon geniet. Op 14 Maart 1898 is die miljoenêr in die Johannesburgse kantoor van die Barnato-broers deur Von Veltheim, 'n valse Duitse baron, dobbelaar en swendelaar, genader om mee te werk aan 'n geheime plan – die ontvoering van ZAR-president Paul Kruger. Von Veltheim was van voorneme om 'n hoë losgeld vir die staatshoof te eis. Joel het egter geweier om enigiets te doen te hê met só 'n onsinnige plan en is in 'n skietgeveg, wat gevolg het, dood.

Die moord het groot opspraak in Johannesburg verwek. Tot die uiterste verontwaardiging van die Goudstadse publiek is Von Veltheim ná sy uitsonderlike verhoor vrygespreek op aanklag van moord aangesien die enigste ooggetuie onder 'n tafel in geduik het toe die skote geklap het. Op Goudstadse strate was daar sprake daarvan om Von Veltheim te hang, maar die ZAR se polisie, die ZARP's, het hom geleide gedoen oor die grens van Portugees-Oos-Afrika. Twintig jaar later is Von Veltheim se lyk uit die Londense Teems gehaal.

Johannesburg se Wespark-begraafplaas is noord van die Melvillekoppies in die voorstad Montgomery Park geleë. Dit behels die grootste gedeelte met Joodse grafte van alle Johannesburgse begraafplase met 'n Holocaust-monument wat in 1959 opgerig is, die Suid-Afrikaanse Nasionale Joodse Oorlogsmonument asook gedeeltes vir Sjinese en Islamitiese begrafnisse en verskeie oorlogsmonumente en -grafte.^[85] Naas mausoleums is ook gedenkmure en -tuine aangelê. Jakarandabome aan weerskante van Wespark se wandellane dra by tot die aantreklike atmosfeer van die begraafplaas, veral tydens blomtyd.

Die terrein van die begraafplaas het oorspronklik deel uitgemaak van een van Johannesburg se historiese plase, Waterval, wat in 1887 deur die Gebroeders Geldenhuys gekoop is. Later het Louw Geldenhuys veterane van die Anglo-Boereoorlog in diens geneem om die Emmarentiadam op die plaas te laat bou. In 1933 is 13 hektaar grond aan die Stad Johannesburg oorgedra om as openbare ontspanningsterrein te dien. Dié grond is later, saam met ander terrein, ontwikkel as Johannesburg se Botaniese Tuin, die Marks Park-sportklub en die Wespark-begraafplaas wat in 1942 geopen is.

Gedurende die Tweede Wêreldoorlog is 'n groot militêre vleuel in Johannesburg se Algemene Hospitaal ingerig, terwyl ook Baragwanath en Cottesloe militêre afdelings gekry het. 'n Groot aantal beseerdes uit die Midde-Ooste is in die Baragwanath-hospitaal behandel. 617 begrafnisse van Gemenebes-soldate het op Wespark plaasgevind. Daar is ook 21 oorlogsgrafte van soldate met 'n ander burgerskap en sewe nie-militêre grafte wat deur die Gemenebes se Oorlogsgraftekommissie (Commonwealth War Graves Commission) versorg word.^[86] Met die Kremasie-gedenkteken op Wespark word 69 manlike en vroulike weermagslede herdenk wat gedurende die oorlog op die Braamfontein-begraafplaas veras is.

Bekende persoonlikhede, wat hul laaste rusplek in Wespark gevind het, sluit die skrywer Herman Charles Bosman (1905–1951), die anti-apartheidstryders Alfred Nzo en Joe Modise en die bekende VIGS-kinderaktivis Nkosi Johnson in wat in 2001 in die ouderdom van twaalf oorlede is. Ook 35 van die 42 skoolkinders, wat in 1985 slagoffers van die Westdenedam-busramp geword het, lê in die begraafplaas se heldeakker begrawe.^[87]

Die Brixton-begraafplaas is onder meer 'n laaste getuienis van die groot aantal Joodse immigrante vir wie Johannesburg dikwels 'n veilige toevlugsoord was. Hulle het met min besittings hier aangekom, uit 'n Joodse leefwêreld in Rusland, Pole en Litaue waar hulle in ellende verkeer het en deur pogroms bedreig is. Met harde werk het sommige van hulle 'n beter lewe vir hulself en hul nageslagte verseker. Ander het minder goed gevaar.

Een van hulle was Annie Slovo, die moeder van die anti-apartheidstryder Joe Slovo. Die Slovos was deel van 'n klein stroom arm Joodse immigrante uit Litaue en het hulle oorspronklik in Doornfontein gevestig toe Joe tien jaar oud was. Hulle het 'n tyd lank goed gevaar nadat Annie 'n groentewinkel naby 'n besige tremhalte in Yeoville geopen het. Haar ontydige dood in die kraambed in 1938 het die gesin in ellende gedompel. Die winkel het bankrot gespeel, en Wolfus, Joe se pa, moes 'n bestaan as vrugtesmous op Johannesburg se strate maak. Terwyl die baba in 'n weeshuis geplaas is, was Joe en sy suster genoodsaak om hul skoolloopbaan voortydig te staak en werk te soek.^[88]

• Die Alhambra-teater wat in 1977 in Doornfontein geopen het.
• Die Alexander-teater wat in 1951 in Braamfontein geopen het.
• Die Brenthurst-biblioteek is 'n privaat versameling van Africana in Parktown.
• Die Carlton-sentrum is 'n 50-verdieping hoë wolkekrabber van 223 meter en een van die hoogste geboue in Afrika.
• Die Corner House is hoofkantoor van een van die grootste myngroepe in Suid-Afrika.
• Die Hector Pieterson-museum in Orlando, Soweto.
• Die Hillbrow-toring is met 270 meter een van die hoogste geboue in Afrika en behoort aan Telkom.
• Die Johannesburgse stadsbiblioteek wat 1,5 miljoen boeke en items versamel.
• Die Johannesburgse stadsaal, setel van die Gautengse provinsiale regering.
• Die Konstitusieheuwel, setel van Suid-Afrika se Konstitusionele Hof.
• Die Nelson Mandelabrug wat Braamfontein en Newtown verbind, is in 2003 voltooi en 284 meter lank.
• Die Nizamiye Masjid, een van die grootste moskees in die Suidelike Halfrond.
• Die Pan-Afrikaparlement in Midrand, 'n orgaan van die Afrika-unie.
• Die Ponte-toringgebou in Berea is 'n 54-verdieping hoë wolkekrabber van 173 meter.
• Die Satyagraha Huis is museum en gastehuis, waar Mahatma Gandhi 1908/09 gewoon het.
• Die Schlesinger-gebou is 'n wolkekrabber van 110 meter.
• Die Sentech-toring in Brixton is met 240 meter een van die hoogste geboue in Afrika en behoort aan Sentech.
• Die Tygerberg-gebou is 'n 29-verdieping hoë wolkekrabber van 113 meter.
• Die Villa Arcadia in Parktown, statige ou herehuis by Oxfordstraat 22, opgerig deur Lionel Phillips.

'n Reeks uiteenlopende persoonlikhede het in die vroeë jare van Johannesburg aan die Rand gewoon en gewerk. Die prokureur Mohandas Gandhi het, lank voordat hy bekendheid verwerf het as kampvegter vir Natalse Indiërs en as menseregte- en vryheidsvegter onder die naam Mahatma, tussen 1893 en 1915 in die Goudstad gewoon.

Met Rudyard Kipling en Edgar Wallace (1875–1932) het twee Britse literêre persoonlikhede van wêreldfaam in Johannesburg gebly. Terwyl Kipling die Goudstad gehaat en dit met skokkende woorde beskryf het, het Wallace in dié tyd nog geen enkele spanningsverhaal geskryf nie, maar eerder nugtere verslae en dagbladartikels, aanvanklik as oorlogskorrespondent en later as die eerste redakteur van die Rand Daily Mail.

Nie net Winston Churchill het tydelik hier gebly nadat hy kort tevore uit 'n Boere-krygsgevangenekamp ontsnap het nie, maar ook sy vader, lord Randolph Churchill; en Joseph Chamberlain, die Britse koloniale sekretaris wat saam met Cecil Rhodes as die vernaamste aanstoker van die Tweede Vryheids- of Anglo-Boereoorlog (1899–1902) beskou word.

Twee wenners van die Nobelprys vir Vrede was in Soweto woonagtig. Nelson Mandela, Suid-Afrika se eerste swart president, het eers in Soweto en later in Houghton gewoon, terwyl die afgetrede Anglikaanse aartsbiskop Desmond Tutu se huis in Soweto geleë is. Dit is intussen tot nasionale monument verklaar.

Eddy Grant se anti-apartheid-lied Gimme Hope Jo'anna van 1988 handel oor die Johannesburgers se weerstand in Soweto teen die apartheidstelsel, die luukse Sun City in Noordwes en aartsbiskop Desmond Tutu. Die lied is deur die destydse Suid-Afrikaanse regering verban toe dit vrygestel is, maar desondanks wyd in Suid-Afrika gespeel.^[89]

Neill Blomkamp se District 9 handel oor 'n uitheemse skip wat in 1982 oor die stadshorison van Johannesburg verskyn. Die siek en ondervoede insekagtige vreemdelinge (neerhalend shrimps genoem) word deur die Suid-Afrikaanse regering in hul eie township verplaas, die District 9. Jare later, tydens die regering se verplasing van die vreemdelinge in 'n ander kamp, probeer een van die beperkte vreemdelinge, Christopher Johnson, saam met sy seun te ontsnap en terug te keer na sy tuiste, maar raak aan die burokraat Wikus van der Merwe, wat vir die Suid-Afrikaanse regeringsdiens Multi National United (MNU) werk. Die titel en agtergrond van District 9 is deur die ontruiming en afbreek van Distrik Ses, Kaapstad, tydens die apartheidsera geïnspireer.^[90]

• Eloffstraat
• Lys van dorpe in Suid-Afrika
• Gereformeerde kerk Johannesburg
• NG gemeente Johannesburg

• (en) "Johannesburg". Encyclopædia Britannica. Besoek op 23 Mei 2024.
• (en) Meiring, Hannes: Early Johannesburg, Its Buildings and People. Human & Rousseau. 1986. 143 bladsye. ISBN 0-7981-1456-8
• (en) Rosenthal, Eric: Gold! Gold! Gold! The Johannesburg Gold Rush. AD. Donker, 1970, ISBN 0-949937-64-9
• (en) Nuttal, Sarah: Johannesburg: The Elusive Metropolis. Duke University Press. 9 Januarie 2005. 210 bladsye. ISBN 0-8223-6610-X
• (en) Cartwright, Alan Patrick: The Corner House: The Early History of Johannesburg. MacDonald. 1965. 293 bladsye
• (en) Stewart, K.R.: Over Johannesburg's rooftops. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 3, Maart 1966
• (en) van der Waal, G.M.: Skoonheid om 'n stadsplein. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 26, nr. 2, Desember 1976

Amptelike webtuistes

• (en) Johannesburg se Amptelike webwerf

Tydskrif- en aanlynartikels

• (en) "Johannesburg". Encyclopædia Britannica. Besoek op 23 Mei 2024.
• (en) National Geographic Magazine: 48 Hours in Jo'burg

Argitektuur

• (en) Skyscraperpage.com: Johannesburg Skyscraper Diagram
• (en) Johannesburg Heritage Foundation: Parktown Heritage
• (en) CNN Style – Johannesburg: City of skyscrapers
• (de) Die Zeit, 24 Junie 2016: Architektur – Afrika von oben

Reis en vermaak

• (en) Toerisme-inligting oor Johannesburg op Wikivoyage
• (en) Amptelike webwerf van Toerismebestuur Johannesburg Geargiveer 18 Junie 2009 op Wayback Machine
• (en) The Guardian, Manchester, VK: The alternative city guide to Johannesburg, South Africa

Fotokuns en ander beeldmateriaal

• (en) Caters News Agency: Incredible pictures of Johannesburg lit up in dramatic electrical storm / 'n Elektriese storm woed oor Oakdene, Johannesburg
• (en) Paul Saad se fotokuns op flickr.com: Johannesburg