Miroslav Krleža (1893–1981)

Miroslav Krleža (1893-1981) wordt beschouwd als de grootste Kroatische schrijver van de twintigste eeuw, maar in Nederland is deze vroegere vriend van Tito vrijwel onbekend. Driekwart eeuw na publicatie verschijnt nu Krleža's De Glembays in Nederlandse vertaling, een verzameling verhalen over de sluwe opmars van een Kroatische familie op de maatschappelijke ladders van de Donaumonarchie.

Krleža (1893-1981) schreef een oeuvre van meer dan zestig werken bij elkaar, waaronder romans, toneelstukken, essays en poëzie. Slechts een klein gedeelte daarvan vond zijn weg naar het buitenland. In eigen land geldt de schrijver en politiek activist nog altijd als omstreden. Veel Kroaten nemen hem zijn band met de Joegoslavische dictator Tito kwalijk. Maar Krleža laat zich niet gemakkelijk categoriseren. De levensloop van de schrijver was al even wispelturig als de geschiedenis van zijn land. Als jonge officier in het Oostenrijk-Hongaarse leger liep de schrijver aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog over naar het Servische kamp. Zijn dienstverband bij de vijand was echter geen lang leven beschoren: de Serven vertrouwden de overloper niet en zetten hem het leger uit. De Oostenrijkers arresteerden Krleža, ontdeden hem van zijn rang en stuurden hem als kanonnenvoer naar de frontlinies toen Oostenrijk-Hongarije de Serven in 1914 de oorlog verklaarde.

Communist en humanist
Krleža kwam de oorlog uit als communist. Ondanks de beperkingen op zijn werk in het rechts-autoritaire Koninkrijk Joegoslavië (1918-1941) groeide Krleža in de jaren na de Eerste Wereldoorlog uit tot een gevestigd schrijver. Maar toen na de Duitse inval in 1941 de fascistische Ustaše aan de macht kwam, raakte de schrijver in een isolement. Krleža weigerde zich echter aan te sluiten bij de guerillastrijd van de Partizanen, uit angst om net als zijn vriend, de schrijver August Cesarec in handen van de fascisten te vallen en te worden geëxecuteerd. Die weigering maakte Krleža in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlg tot mikpunt van spot in het nieuwe, communistische Joegoslavië. Zijn oude kameraad Tito rehabiliteerde hem begin jaren vijftig, maar hoewel de vriendschap tussen de twee altijd hecht zou blijven, bleef de positie van Krleža als humanist en voorvechter van de inviduele vrijheid in een communistisch land tot aan zijn dood controversieel.

Zo omstreden als Krleža politiek was, zo onaantastbaar was zijn literaire positie. De schrijver torende huizenhoog uit boven zijn generatiegenoten en zijn romans sleepten vele Oost-Europese prijzen in de wacht. Krleža's literaire werk kenmerkt zich door een uitbundige, bijna barokke stijl, een scherp psychologisch inzicht en een schildersoog voor kleur en details. Zijn romans worden vaak vergeleken met romans van onder anderen Proust en Musil.