Gipernova Yulduz

Gipernova Yulduz — oʻta massali yulduzning portlashi (20 dan ortiq quyosh massasi) yadrosi qulagandan keyin; yadro qulashi termoyadro reaksiyalarini qoʻllab-quvvatlash uchun yoqilgʻi tugashi bilan sodir boʻladi^[1]. Yaʼni, bu juda katta (oʻta kuchli) oʻta yangi yulduz^[2].

1990-yillarning boshidan beri yulduzlarning shunday kuchli portlashlari kuzatilganki, har bir portlashning kuchi oddiy oʻta yangi yulduz portlashi kuchidan taxminan 10 baravar oshib ketgan va portlash energiyasi 10 ⁴⁵ jouldan oshgan. Bundan tashqari, ushbu portlashlarning koʻpchiligi uzoq gamma-nurlari portlashlari bilan birga boʻlgan^[3]. Bugungi kunda „gipernova“ termini 100-150 yoki undan ortiq quyosh massasiga ega boʻlgan yulduzlarning portlashlarini tasvirlash uchun ham qoʻllanadi^[4].

„Gipernova“ terminini amerikalik astrofizik Vusli Stenford tomonidan kiritilgan^[5].

Gipernovalar oʻziga xos gamma-nurlari chaqnashi tufayli Yerga jiddiy xavf tugʻdirishi mumkin, ammo hozirda Quyosh tizimi yaqinida bunday xavfli yulduzlar yoʻq^[6]. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, bundan 440 million yil oldin quyosh tizimi yaqinida gipernovaning portlashi sodir boʻlgan va bu gipernovaning gamma-nurlari oqimi Yerga shunchalik kuchli taʼsir qilganki, bu ordovik-siluriyaning yoʻq boʻlib ketishiga sabab boʻlgan^[7].

Gipernova sifatida portlashga qodir yulduzlar juda kam uchraydi, chunki buning uchun yulduz juda massiv boʻlishi, tez aylanishi va (ehtimol) kuchli magnit maydonga ega boʻlishi kerak^[8]. Shuning uchun gipernovalar kamdan-kam hollarda portlashi kerak. Bizning Galaktikada gipernova oʻrtacha 200 million yilda bir marta portlaydi, deb taxmin qilinadi^[9].