Целина (космос аппараты)
| Целина | |
| Чыгыш иле |
 СССР Россия |
|---|---|
Целина — совет, ә соңрак Россия радиотехник разведка космик системасы (РТР) һәм РТРның шул ук исемдәге космик аппаратлар сериясе.
Система космостан җир өстендәге радиотехник чараларның нурланышларын электромагнит спектрының киң диапазонында теркәү өчен билгеләнгән, шулай итеп, радио нурланыш объектларының координаталарын билгеләргә, аларның билгеләнешен, төрен, характеристикаларын, эш режимын билгеләргә мөмкинлек бирә. Моннан тыш, гаскәрләрнең тапшыру аппаратурасын радио күзәтү мәгълүмат алмашу интенсивлыгын үзгәртү буенча төрле операцияләргә әзерлекне ачыклау мөмкинлеге бирә. Системаны эшләүне КБ «Южное» алып бара[1][2]. Җитештерү А.Макаров ис. Көньяк машиналар төзү заводында бара[3].
Тарих
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1965 елның октябре: Целина-Д системасының җирне җентекләп күзәтү ИСЗ эскиз проекты эшләнә.
1972 елның 26 мартында: Хөкүмәт Карары белән Целина-О космик комплексы кораллануга кабул ителә.
1976 елның 10 декабре: Хөкүмәт Карары белән Целина-Д космик системасы кораллануга кабул ителә.
1988 елның декабре: Хөкүмәт Карары белән Целина-2 космик системасы файдалануга тапшырыла.
1990 елның декабре: Хөкүмәт Карары белән Целина-2 космик системасы кораллануга кабул ителә.
2021 елның марты: россия ракета-ташучысының җимерекләре бәрелешүе.
Кытайның yunhai 1-02 метеоспутнигы белән Целина-2 разведка спутнигын җибәргән Зенит-2[4].
2021 елның ноябре: эшләми торган Радиоэлектрон һәм радиотехник разведка иярчене Космос 1408 (тип Целина-Д) Россиянең иярченгә каршы коралын сынау барышында А-235 ракетасы (ОКР Нудоль) тарафыннан уңышлы юк ителә[5].
Модификацияләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Беренче буын системасы күзәтү (Целина-О) һәм детальле (Целина-Д) радиотехник разведка иярченнәреннән тора. Төп күзәтү объектлары булып радиолокация станцияләре тора.
1980 елларда «Целина-Д» иярчене нигезендә радио нурланыш чыганакларын күзәтү өчен Целина-Р Аппараты булдырыла[1].
1970 елларда эшләнгән икенче буын системасында күзәтү һәм җентекле разведка функцияләрен үзендә бер аппарат (Целина-2(11Ф644 гукос классификациясе буенча)) йөрткән. Бу модификацияне эшләү һәм файдалануга кертү яңа ракета-йөкче (Зенит-2) булдыру кирәклеге һәм заказчы ягыннан таләпләрнең үзгәрүе аркасында бик озакка сузылган. Шуңа бәйле рәвештә, бу типтагы беренче аппаратлар орбитага Протон-к ракета-ташучысы ярдәмендә чыгарыла.
Целина-О
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]ГУКОС классификациясе буенча 11Ф616.
Төп характеристикалары:
- Авырлыгы, кг 339…434 (өч тапкыр күбрәк)
- Борт махсус комплексы аппаратурасының авырлыгы, кг 170… 190
- Габарит үлчәмнәре, мм
- герметичный корпус-ˈ (800: 1200) × 2500
- КА эш хәлендә 4100 × 5090
- Орбитаның исәпләнгән параметрлары:
- биеклеге, км 550
- орбита авышлыгы, град-74
- Актив яшәү вакыты, мес — 6
- Ракета-ташучы 11К65М
- Целина-О системасын эксплуатацияләү барышында Целина-0 космик аппараты модернизацияләнә. Аппаратның яңа комплектацияләренә Целина-ОМ һәм Целина-ОК билгеләре бирелгән.
Целина-ОМ 1967—1982 елларда орбитага барлыгы 34 Целина-ОМ Аппараты чыгарыла (Космос-250, −269, −315, −330, −387, −395, −425, −436, −437, −460, −479, −500, −536, −544, −549, −582, −610, −631, −655, −661, −698, −707, −749, −787, −790, 812, −845, −870, −899, −960, −1062,-1114,-1215, −1345")
Целина-ОК 1967—1982 елларда орбитага 3 Целина-ОК Аппараты чыгарыла (Космос-781, −924, −1008).
Целина КА базасында төзелгән аппаратлар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Океан-Э («Космос-1076», «-1151») фән һәм халык хуҗалыгы мәнфәгатьләрендә океанны комплекслы өйрәнү өчен КА.
Сич («Січ-1М, Січ-2[6]») совет КА Целина — Д модернизацияләнә торган версиясе.
Очырулар ис��млеге
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Роскосмос мәгълүматлары буенча, орбитага әлеге төрдәге 130 аппарат чыгарылган[7]:
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ 1,0 1,1 Космические аппараты радиоэлектронного наблюдения: целевое назначение и история развития. КБ «Южное». әлеге чыганактан 2009-02-06 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
- ↑ КОСМИЧЕСКИЕ АППАРАТЫ РАДИОЭЛЕКТРОННОГО НАБЛЮДЕНИЯ. КБ Южмаш. әлеге чыганактан 2014-09-26 архивланды.
- ↑ РУКОВОДСТВО ЮЖМАША ПОЗДРАВИЛО С ЮБИЛЕЕМ ВИКТОРА АНДРЕЕВИЧА ЩЕГОЛЯ. Южмаш. әлеге чыганактан 2019-11-11 архивланды.
- ↑ Chinese Satellite, Russian Rocket Piece May Have Crashed in Space.
- ↑ Алина Прошина (2021-11-16). РФ успешно провела испытания с поражением аппарата «Целина-Д».
- ↑ Спутник КБ Южное "Сич-2" морально устарел еще в момент создания. yuzhnoye.com.ua. әлеге чыганактан 2019-10-15 архивланды. 2019-10-15 тикшерелгән.
- ↑ Список запусков. Роскосмос. әлеге чыганактан 2012-03-22 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
- ↑ Cosmos 755. НАСА. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Jonathan McDowell. Launch Log. әлеге чыганактан 2012-04-24 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
- ↑ Украинская «Целина» рухнула в Тихий океан. Lenta.ru (2017-12-19). 2017-12-19 тикшерелгән.
- ↑ Военные РФ подтвердили, что сбили советский спутник в ходе испытаний. Интерфакс (2021-11-16). 2021-11-16 тикшерелгән.
- ↑ Cosmos 1483. НАСА. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
- ↑ Cosmos 2406. НАСА. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
- ↑ Запущен очередной «Космос». Новости космонавтики (2004-06-10). әлеге чыганактан 2012-03-05 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
- ↑ Cosmos 2428. НАСА. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2010-08-29 тикшерелгән.
Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Лантратов К. {{{башлык}}}(рус.) // Новости космонавтики. — ФГУП ЦНИИмаш. — В. 207. — Т. 10. — № 4. — С. 17—19. — ISSN 1561-1078.
- Под общ. ред. С. Н. Конюхова. Ракеты и космические аппараты конструкторского бюро "Южное". әлеге чыганактан 2017-08-15 архивланды.
- Gunter Dirk Krebs. Tselina-O (11F616). Gunter's Space Page. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2011-11-07 тикшерелгән.
- Gunter Dirk Krebs. Tselina-D (11F619, Ikar). Gunter's Space Page. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2011-11-07 тикшерелгән.
- Gunter Dirk Krebs. Tselina-R (11F619M?). Gunter's Space Page. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2011-11-07 тикшерелгән.
- Gunter Dirk Krebs. Tselina-2 (11F644). Gunter's Space Page. әлеге чыганактан 2012-05-09 архивланды. 2011-11-07 тикшерелгән.
- Snooping on Radars: A History of Soviet/Russian Global Signals Intelligence Satellites http://www.bis-space.com/belgium/wp-content/uploads/2015/05/radars.pdf 2016 елның 28 гыйнвар көнендә архивланган.