İçeriğe atla

Yapay uydu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Haberleşme uydusu MILSTAR
ESTCube-1

Yapay uydular, insanoğlunun geliştirip Dünya'nın veya başka gezegenlerin yörüngesine yerleştirdiği uydulardır. Bu uydular genellikle yarı-bağımsız bilgisayar kontrollü sistemlerdir.

1957'de SSCB tarafından fırlatılan ilk yapay uydu olan Sputnik 1'den beri, binlerce yapay uydu Dünya'dan fırlatılmıştır. Bu uyduların her birinin belli bir amacı vardır. Yapay uyduların amaçlarından bazıları şunlardır:

  • Haberleşme uyduları: TV, radyo, telefon gibi iletişim araçlarını kullanabilmek için uzaya gönderilmiş uydulardır. Modern haberleşme uyduları çoğunlukla "Molniya yörünge" veya "Alçak Dünya" yörüngelerini kullanırlar.
  • Meteoroloji uyduları: Bu uydular dünyadaki meteorolojik olayları gözlemlemek için kullanılırlar.
  • Anti-uydu silah sistemleri: "Katil uydular" olarak da bilinen bu uyduların amaçları düşman uydularını yok etmektir. Düşman uyduları vurmak için kinetik mermiler ya da enerji veya partikül silah sistemleri kullanırlar. Dünya yörüngesinde bu teknik alt sistemlere sahip bilinen bir uydu bulunmamaktadır. Ancak zaman zaman gündeme gelmektedir.
  • Astronomi uyduları: Uzaydaki diğer gökcisimlerini gözlemek amacıyla kullanılırlar.
  • Biyouydular (Biosatellites): Bilimsel amaçlarla canlı organizmalar taşıyan uydulardır.
  • Minyatür uydular: Çok çeşitli amaçlarla kullanılabilen sıra dışı şekilde ufak cüsseli uydulardır. 500–100 kg arasında olanlara "miniuydu", 100–10 kg arasında olanlara "mikrouydu", 10 kg'dan daha hafif olanlara "nanouydu" denir.
  • Navigasyon uyduları: Radyo sinyalleri vasıtasıyla dünya üzerindeki mobil cihazların yerlerini GPS sayesinde tespit etmeye yarayan uydulardır. Günümüzde uçaklarda, otomobillerde hatta elde kullanımı oldukça yaygınlaşmış olan sistem. sayesinde dünya üzerindeki konum birkaç metre hassasiyetiyle tespit edilebilir.
  • Gözetleme uyduları (Reconnaissance satellites): Daha çok askeri gözetleme ve keşif amaçlarıyla kullanılan bu uyduların gerçek kabiliyetleri konusunda detaylı bir bilgi mevcut değildir. Bunun nedeni, bu sistemlere dair bilgilerin "çok gizli" gizlilik derecesinde olmasıdır.
  • Yer gözlem uydusu: Bu uydular sivil gözlem amacıyla (çevre faciaları, harita yapımı vs.) kullanılan uydulardır.
STS-41-G üzerinde Dünya Radyasyon Bütçe Uydusu konuşlandırılması, Dünya'nın hava durumu ve iklimi hakkında veri toplar.

Dünya gözlem uyduları, uzaktan algılama olarak adlandırılan Dünya'yı izlemek ve araştırmak için tasarlanmıştır. Çoğu Dünya gözlem uydusu, yüksek veri çözünürlüğü için alçak Dünya yörüngesine yerleştirilir ancak bazıları kesintisiz kapsama alanı için Jeostatik yörünge yerleştirilir. Bazı uydular, tutarlı bir aydınlatmaya sahip olmak ve Dünya'nın tam bir görüntüsünü elde etmek için bir Güneşle eşzamanlı yörüngeye yerleştirilir.

Uyduların işlevlerine bağlı olarak, normal kamera, radar, lidar, fotometre veya atmosferik aletler olabilir. Yer gözlem uydusunun verileri en çok arkeoloji, haritacılık, çevresel izleme, meteoroloji ve keşif uygulamalarında kullanılır. 2021 itibarıyla, 950'den fazla Dünya gözlem uydusu var ve en fazla sayıda uydu Planet Labs tarafından işletilir.[1]

Meteoroloji uyduları, bulutları, şehir ışıklarını, yangınları, çevre kirlilik etkilerini, kutup ışıkları, kum ve toz fırtınaları, kar örtüsü, buz haritalaması, okyanus akıntısılarının sınırları, enerji akışlarını vb. İzler.

Çevresel izleme uyduları Dünya'nın bitki örtüsünü, atmosferik iz gaz içeriğini, deniz durumunu, okyanus rengini ve buz alanlarındaki değişiklikleri tespit edebilir. Zaman içindeki bitki örtüsü değişimlerini izleyerek, mevcut bitki örtüsü durumunu uzun vadeli ortalamasıyla karşılaştırarak kuraklıklar izlenebilir.[2] Antropojenik emisyonlar, troposferdeki NO2 ve SO2 verileri değerlendirilerek izlenebilir.

  • Güneş enerjisi uyduları: Bu uydular güneş enerjisini dünya üzerindeki alıcılara yönlendirerek, alternatif enerji kaynağı olarak kullanılması planlanan uydulardır.
  • Uzay istasyonları: Uzay istasyonları, üzerinde insanların yaşaması için inşa edilmiş yapılardır. Günümüzde bilimsel amaçlarla kullanılan bu yapılar astronotların yıllarca barınmasına imkân verebilmektedir. Bu istasyonlar uzay taşıtı değillerdir ve iniş-kalkış kabiliyetleri yoktur. Bu istasyonlara gidiş geliş diğer uzay taşıtları vasıtasıyla sağlanır.

Yapay uyduları gözlemleme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulutsuz bir gecede büyükçe yapay uyduları çıplak gözle görmek mümkündür. Bunları uçaklardan ayırmak çok kolaydır. Uçaklar geceleri yanıp sönen sarı-kırmızı, yeşil anti-çarpışma ve sis lambalarını yakarlar. Yapay uyduların parlaklığı ise yıldız gibidir. Akanyıldızlar gibi kayıp geçmezler, çok yavaş hareket ederler ve gök ufkunda kayboluncaya kadar görünürler. Ufukta dünyanın gölgesine geçtikleri için artık görünmez olurlar. En iyi göründükleri zaman, güneşin batışından az sonraki zamandır.

Bağımsız uydu üretip gönderen ülkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bağımsız uydu üretip gönderen ülkeler
Order Bölge İlk fırlatılma tarihi Roket Uydu
1 Sovyetler Birliği 1957 Sputnik-PS Sputnik 1
2 Amerika Birleşik Devletleri 1958 Juno I Explorer 1
3 Fransa 1965 Diamant Astérix
4 Japonya 1970 Lambda-4S Ōsumi
5 Çin 1970 Long March 1 Dong Fang Hong I
6 Birleşik Krallık 1971 Black Arrow Prospero X-3
7 Hindistan 1980 SLV Rohini
8 İsrail 1988 Shavit Ofeq 1
Rusya[1] 1992 Soyuz-U Şablon:Kosmos
Ukrayna[1] 1992 Tsyklon-3 Strela (x3, Russian)
9 İran 2009 Safir-2 Omid
10 Türkiye 2011 Dnepr RASAT

Kendi uydularını üretemeyen veya ürettiğine destek vermeyen ülkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Başka ülkelere ihtiyaç duyan ülkeler (Yukarıdakilerin dışındakiler; Nijerya, Türkiye, İspanya, Yunanistan ...)[3]
Bölge İlk fırlatılma tarihi İlk uydu 2008 yılında yörüngedeki yükleri[4]
Sovyetler Birliği
(Rusya)
1957
(1992)
Sputnik 1
(Cosmos-2175)
1398
Amerika Birleşik Devletleri 1958 Explorer 1 1042
Kanada 1962 Alouette 1 25
İtalya 1964 San Marco 1 14
Fransa 1965 Astérix 44
Avustralya 1967 WRESAT 11
Almanya 1969 Azur 27
Japonya 1970 Ōsumi 111
Çin 1970 Dong Fang Hong I 64
Birleşik Krallık 1971 Prospero X-3 25
Polonya 1973 Intercosmos Kopernikus 500 ?
Hollanda 1974 ANS 5
İspanya 1974 Intasat 9
Hindistan 1975 Aryabhata 34
Endonezya 1976 Palapa A1 10
Çekoslovakya 1978 Magion 1 5
Bulgaristan 1981 Intercosmos Bulgaria 1300 1
Brezilya 1985 Brasilsat A1 11
Meksika 1985 Morelos 1 7
İsveç 1986 Viking 11
İsrail 1988 Ofeq 1 7
Lüksemburg 1988 Astra 1A 15
Arjantin 1990 Lusat 10
Pakistan 1990 Badr-1 5
Güney Kore 1992 Kitsat A 10
Portekiz 1993 PoSAT-1 1
Tayland 1993 Thaicom 1 6
Türkiye 1994 Turksat 1A 5
Ukrayna 1995 Sich-1 6
Şili 1995 FASat-Alfa 1
Malezya 1996 MEASAT 4
Norveç 1997 Thor 2 3
Filipinler 1997 Mabuhay 1 2
Mısır 1998 Nilesat 101 3
Singapur 1998 ST-1 1
Tayvan 1999 ROCSAT-1
Danimarka 1999 Ørsted 3
Güney Afrika Cumhuriyeti 1999 SUNSAT 1
Suudi Arabistan 2000 Saudisat 1A 12
Birleşik Arap Emirlikleri 2000 Thuraya 1 3
Fas 2001 Maroc-Tubsat 1
Cezayir 2002 Alsat 1 1
Yunanistan 2003 Hellas Sat 2 2
Nijerya 2003 Nigeriasat 1 2
İran 2005 Sina-1 4
Kazakistan 2006 KazSat 1 1
Belarus 2006 BelKA 1
Kolombiya 2007 Libertad 1 1
Vietnam 2008 VINASAT-1 1
Venezuela 2008 Venesat-1 1
Azerbaycan 2013 Azersat-1 1

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "How many Earth observation satellites are orbiting the planet in 2021?". 18 Ağustos 2021. 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2022. 
  2. ^ NASA, Drought. 19 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on 4 July 2008 Bu madde, bu kaynaktan alınan kamu malı olan bir metni içermektedir.
  3. ^ "First time in History". The Satellite Encyclopedia. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2008. 
  4. ^ "SATCAT Boxscore". celestrak.com. 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008.