V. Nicolaus

Papa V. Nicolaus
Papa V. Nicolaus'un portresi
Doğum	Tommaso Parentucelli 15 Kasım 1397 Sarzana, Ceneviz Cumhuriyeti
Ölüm	24 Mart 1455 (57 yaşında) Roma, Papalık Devleti
Milliyet	İtalya
Etkin yıllar	6 Mart 1447 - 24 Mart 1455
Yerine geldiği	Papa IV. Eugenius
Yerine gelen	Papa III. Callixtus
Mezhep	Katollik

Papa V. Nicolaus (15 Kasım 1397, Sarzana, Papalık Devleti – 24 Mart 1455, Roma). Doğum adı Tommaso Parentucelli. 6 Mart 1447'den 24 Mart 1455'teki ölümüne dek papalık yapan İtalyan din adamı.^[1]

Babası bir doktordu. Annesini ismi Andreola Bosi della Verrucola idi, 15 Kasım 1397'de Sarzana, Ligürya'da doğdu. Parentücelli daha çocukken babası oldu. Parentucelli Floransa'ya gidip yerleşti. Zamanın Floransa ileri gelen ailelerinden olan Strozzi ve Albizzi çocuklarına hocalık yaptı. Bu hocalığı sırasında, genç yaşında, bu aileleri ziyarete gelen ünlü Avrupa hümanist bilimcileri ile tanışıp görüşmek fırsatı oldu.

Bologna Üniversitesi ve Floransa'da yüksek eğitim gördü. 1422'de İlahiyat üzerinden üniversite diplomasi aldı. Bağlı olduğu Bologna Piskopos Nicola Albergati onun bilimsel yeteneğinden çok etkilendi. Parentucelli'ye patron olup onu kendi desteğine aldı. Ona mali imkanlar sağlayarak Almanya, Fransa ve İngiltere'de bir tur yapmasını sağladı. Ayrıca bilimsel çalışmalarına devam etmek için destek de yaptı. Her gittiği yerde Parentucelli, kitap satın alıp kitap toplayıcılığa başladı. Satın aldığı kitapları da okuduğunu gösteren günümüze kadar kalan bazı kitaplarında kendi eli ile yazılmış yan yazılar bulunmaktadır. 1431-1449 döneminde Avrupa Katolik kilisesinin "17 Ekümenik Konsil" akımı ile toplanan Basel, Ferrara ve Floransa Konsillerine katkıda bulundu; sonuncusu olan Floransa Konsili'na delege olarak katıldı.

1444'te patronu Nicola Albergati öldü. Onun yerine Parentucelli, Bologna Piskoposu yapıldı. Fakat Bologne'da devamlı halk hareketleri olmakta idi ve Parentucelli bu halk isyanlarını bastırmak için eğitilmiş değildi. Papa IV. Eugenius onu daha uygun bir görevle Kutsal Roma İmparatorluğu nezdinde bir Papalık Elçi/temsilcisi olarak Frankfurt'ta gönderdi. Burada Papalık Devleti ile Kutsal Roma İmparatorluğu arasında bir ittifak kurması bekleniyordu. Böylece 1631-1439 dönemi Basel Ekümenik Konsil'inde ortaya çıkan Papalık imtiyazlarına aleyhtar Konsil kararlarının etkilerinin azaltılacağı beklenmekteydi.

Bu diplomatik görevde başarı gösteren Parentucelli Aralık 1446'da Roma'ya döndüğünde Santa Susanna Kardinali olarak görevlendirildi.

Mart 1447'de Papa IV. Eugenius öldü. Yapılan papalık seçiminden sonra 6 Mart 1447'de papa seçildi ve eski patronu olan Nicola Albergati anısına onun Latince karşılığı olan V. Nicolaus papalık ismini aldı.

20 Temmuz 1447'de yayımladığı "Pastoralıs officii" Papalık Beyannamesi ile rahip ve rahipleri ile fakirler ve engellilere destek amacı ile yapılanmış olan "San Fracisko Düzenli Üçüncü Tarikatı (Tertius ordo regülarış Sancti Francisçi)"'ni resmen kurdu.

1449'da Napoli Krallığı ile Papalık Devleti'nin aralarını stabilize edip iyileştirecek müzakereler yaptı. Birbirleriyle çatışmalı olan İtalyan devletleri arasında 1454'teki Lodi Antlaması imzalamaya kadar tarafsız kaldı. Ama bu İtalyan devletlerine bazı imtiyazlar vererek bu devlet idarecilerinin hükümleri altında bulunan komünleri kontrol almalarını sağladı.

17 Şubat 1449'de Almanya Kralı III. Friedrich ile "Viyana (veya Aschaffenburg) Konkordatı" adı verilen bir anlaşma yaptı. Bu anlaşmanın konusu papa tarafından çok progresif görülen ve papanın istekleri ve taleplerini hiç dikkate almadan Basel Ekümenik Konsili tarafından çıkartılan beyannamelerin Almanya'da hiç yürürlüğe konulmayacağı idi. Ertesi yıl Papa bir daha taktik zafer kazandı ve 7 Nisan'da Anti-Papa X. Feliz bu görevden istifa ettiğini bildirdi. Ayrıca Basel Ekümenik Konseyi'nden ayrılan bir grup bu konsil üyesi Lozan'da toplanarak (diğer anti-papaları reddedip) Papa Nicolaus'un tek papa olduğunu kabul etti.

1450'de Toma'da bir Jübile düzenledi. Bu Jübile için Roma'ya İtalya'dan ve Avrupa'dan gelen Katolik hacılar Roma dinsel binalarında yaptıkları ekstra sunuları toplatan Papa, İtalya'da kültürü geliştirme projelerinde harcadı.

1452'de Papa Kutsal Roma İmparatoru seçilen III. Fiedrich'e Aziz Petro Bazilikasında yapılan bir büyük tören ile taç giydirdi. Bu onun için, son imparatora taç giydirme töreni oldu.

Papa Niciolaus Roma'nın kültürel ve entelektüel hayatına önemli etkileri oldu. Onun döneminde "hümanizm" akımı önemli gelişmeler yaptı. O zaman kadarki papalar "hümanizm" akımını eski antik Grek ve Romalı pagan kişilerin geliştirdikleri konulara yakın alakası dolayısı ile gayet şüpheli gözlerle bakmaktaydı. Katolik Hristiyanlığa ikilik ve delalet getirme kaynağı olarak bakılmaktaydı.

Tam bu dönemde 29 Mayıs 1453'te Osmanlılar İstanbul'u fethettiler. Papa bunu Hristiyanlığa büyük bir darbe olarak gördü. Hristiyanlığın en büyük ve kültürel olarak gelişmiş şehri; Hristiyanlığı Roma'nın resmi dini yapan İmparator' Konstantin'in şehri 1000 yıl sonra Müslüman ellerine geçmekte idi. Papa V. Nicolaus yeni bir Haçlı Seferi yapmak için birçok vaizler verdi. Fakat bir iki yüzyıl önce Haçlı Seferlerin fiyaskoları ve özellikle o günlerdeki İtalyan devletleri arasında bulunan devamlı çekişme ve ihtilaf bu lafların tümüyle boşa gitmesi ile sonuçlandı.

Fakat Papa V. Nicolaus bu gelişmeden başka yoldan faydalandı. Roma'yı Hristiyanlığın kültürel merkezi olarak geliştirmek için İstanbul'dan Grekçe'yi bilen ve eski Grek ve Antik Romalı klasikleri eğitimli olarak öğrenmiş birçok edebiyat ve bilim adamını İtalya'ya davet etmek için temsilciler gönderdi ve bunda da başarı sağladı. İtalya'ya ve gelen bu Grekçe ve Latince bilen Doğu Romalı bilim adamları İtalya'daki hümanizm akımına büyük katkıda bulundular. Papa hümanist Lorenzo Valle'ye sipariş vererek hem Pagan döneminin hem de Hristiyan döneminin Grekçe yazılmış tarihlerini Latinceye tercüme ettirdi. Ascoli'li Enoch ve Giovanni Tortelli adlı hümanistlerin yardımı ile Papa çoğu İstanbul'dan getirilmiş olan ve eşleri Batı Avrupa'da bulunmayan yazma kitapları toplamaya başlattı. Bu uğraşla o zamanlar için gayet büyük bir kütüphane olan 9.000 üzerinde eyazam eser ihtiva eden bir kütüphane kurdurttu. Bu gelişmeler kitap matbaasının yeni bulunmasından hemen önce olmaktaydı ve matbaanın kullanılmaya başlaması birlikte Batı Avrupa kültürel ufuklarının iyice açılmasına neden oldu.

Papa V. Nicolaus bu hümanizm akımına bilgisiyle ve bu bilgiye olan büyük sevgi ve saygısıyla büyük katkılar yaptığı zamanın yazılarından açıkça belli olmaktadır. Papa'nın yakın arkadaşı olan (ve sonra II. Pius adı ile papa olacak olan) Silvius Piccolomini'ni papa'nın "bilmedikleri insan bilgisi hazinesinin dışında kalanlardır"' diyerek onun bilgi hazinesinin zenginliğine dikkati çekmiştir. Fakat İstanbul'dan kaçan gayet iyi Grekçe ve Latince bilen ve bu dillerde Batı Avrupalı'ların hayal bile edemeyecekleri yazam eserleri Avrupa'ya taşıyanların Batı Avrupa bilimine ve sanatına tesirlerin (yani Rönesans akımını) V. Nicolaus göremedi.

Roma şehrini Rönesans mimarı ile ile imar etmeyi hedef aldı. Şehri Hristiyan dünyasının başkenti olarak görüp bu görüşe uygun binaların yapılmasını planladı. Önce Roma'nın eskimiş olan surlarını pekiştirdi. Şehrin bazı sokaklarını kaldırım taşı döşetti.

Şehrin şu ihtiyacına eğildi. Antik Roma döneminde şehrin suyu yapılan taştan kemerler ve sistem halinde bağlanmış şu yolları ile yüksek arazideki kaynaklardan gelmekte idi. Ama bunlar 6. yüzyıldaki barbar istilaları sırasında yıkılmıştı ve şehrin suyu Orta Çağlarda ya kuyulardan ya da yağmur suyu toplayan sarnıçlardan; hatta fakir şehirli için doğrudan doğruya şehir içinden açıkta akan Tiber Nehri'nden temin edilmekte idi. V. Nicolaus antik dönemde Ağrıpa tarafından yaptırılmış "Aqua Virgo Su Kemwri"ni tamir ettirdi ve bu kemerden gelen suyu (günümüzde Trevi Çeşmesi olan mevkide bulunan) Leon Battista Alberti tasarımı olan nispeten basit bir çeşmeye getirtti.

Fakat V. Nicolaus Papalığın merkezi olan Vatikan'ı, Borgo semtini ve Aziz Petros Bazilikası'nı yeniden daha muhteşem bir şekilde yaptırmayı planlamaktaydı. Bu hedefle birçok mimarla ile ilişkiye geçti. Eski bazilika binasının bir kısmın yıktırdı. Lateran Sarayı'nda (Far Angelico'nun yapmış olduğu bazı fresklerde gösterildiği gibi) bazı tevsi inşaatı yaptırdı. Sonraki planladığı inşaat için Koliseum'um cephesinden mermer söktürüp 2522 araba mermeri Bazılka yanına taşıttı.

Papa Nicolaus 18 Haziran 1452'de Portekiz Kralı V. Alfonso yararına "Dum Diversaş" adlı Papalık Beyannamesi'ni yayınladı. Bu beyanname ile Papa Portekiz Kralına "krallık hakkı" olarak "Müslümanları, Paganları ve İsa Aleyhtarı Hristiyan Dininde olmayanlara hücum etmek; onları zorla yakalamak ve köle yapmak için dinsel izin verildi. Bu izinin kapsadığı alan açıkça belirtilmemekle beraber Portekizlilerin Afrika sahillerine yeni keşfettikleri arazileri kapsadığı ve bu kapsam arazisinin Portekizlilerin istedikleri şekilde tefsir edilebileceği gayet açıktı. Bu şekilde açık izin dolayısıyla Portekizliler istedikleri gibi "keşiflerde" bulunup yerlilere hücum edip onları köle yapabilecek ve hiçbir hakları olmayan köle olarak onları alıp satıp istedikleri gibi kullanabileceklerdi. Bu beyannamenin Haçlı Seferleri için kullanılan dil ve ifade kullanması Hristiyan-Müslüman ilişkilerini (özellikle Portekizlilerin Afrika ve sonra Hindistan ve Asya'da) daha da bozulmasına neden oldu.

Portekiz Kralı'na izine göre Portekiz kralına yerli olan ahalinin hepsinin hiç bağımsız olarak salıverilme hakkı olmadan devamlı köle olmasını ve onların menkul ve gayrimenkul mallarına hepsinin Portekiz Kralı ve varislerine hukuki sahipliliğine geçmesini sağlamak için kutsal izin verilmekte idi.

1454'te daha önce sadece Portekizllilere sağlanmış olan köle toplama imtiyazları bir yazışma ile İspanya'ya da verildi. Aynı zamanda bu imtiyazların yalnız o günün bilinen dünya alanlarında değil; dünyada keşfedilecek diğer her arazi ve ülkelerde de geçerli olduğu kabul edildi.

Kanarya Adaları'nin kimin olacağı için İspanya ve Portekiz arasında çıkan çatışmaya Papa V. Nicolaus'un arabuluculuk yapması istendi. Sonunda Papa Portekizliler lehinde karar verdi. 6 Ocak 1455'te yayınladığı "Dum Diversaş" adlı papalık beyannamesi siyahi kölelerin "İsa'ya inanmayan Müslümanlar"'dan satın alınmasına da izin verdi. Aynı beyanname ile Portekiz'e köle toplamak ülkeler istila etmeyi ve köleleri Hristiyanlığı dönüştürmek için faaliyetlerde bulunmayı da uygun buldu. Portekizlilere Fas ile Karayipler arasında köle ticareti için tek imtiyaz verdi.

Papa V. Nicolaus'un verdiği kölelik için ileride diğer papalar tarafından çıkartılacak Papalık beyannamelerine (kötü) örnek oldu. Bunlara 1456'da Papa III. Callixtus tarafından "Inter Caetera quae"; 1481'de Papa IV. Sixtus tarafından "Aeterni regis" ; 1514'te Papa X. Leo tarafından beyanname ve Papa VIII. Clemens tarafından 3 Mayıs 1594 tarihli "Eximiae devotionis"; (4 Mayıs 1493 tarihli "Inter Caetera" ve 23 Eylül 1483 tarihli "Düdüm Siquidem" papalık beyannameleridir.

Papa kültürel alanlarda ve şehrin imarında büyük çabalar göstermekte iken Roma halkı ondan hoşlanmamaya başlamıştı. 1452'de papa ile papalık hükûmetini Roma'dan atmak ve Roma'yı bir şehir-devleti cumhuriyet yapmak hedefli, Katolik kilisesi Büyük Schisma'yI sona erdiren Papa IV. Martinus'un çok beğendiği Stefeno Porcaro liderliği altında bir komplo hazırladığı öğrenildi ve bu komplo bastırıldı. İstanbul'un Osmanlılarca fethi ile bu kendine karşı komplo V. Nicolaus'un son yıllarında bir depresyon içine girmesine neden oldu. "Sarzana'lı Tomasso olarak ben bir günde, bir papa olarak bir yıldaki mesutluktan, daha mesuttum." dediği belgelenmiştir.

Son günlerinde kardinalleri yatağı etrafında toplayarak onlara hayatı boyunca ve papalık döneminde verdiği uğraşlar üzerinde uzun uzadıya bir konuşma yaptığı bildirilir. 24 Mart 1455'te yaklaşık 57 yasında iken ölmüştür.

Wikimedia Commons'ta V. Nicolaus ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Catholic Encyclopedia (1913) Pope Nicolas V maddesi [1]12 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Katolik Kilisesi unvanları
Önce gelen: IV. Eugenius	Papa 6 Mart 1447 - 24 Mart 1455	Sonra gelen: III. Callixtus