Orchis mascula
| Er salebi | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ' | |||||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||||
| Orchis mascula (L.) L., 1755. | |||||||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Orchis mascula, Salepgiller ailesine bağlı, er salebi ve Türk salebi olarak bilinen,[1] bir orkide türüdür. Avrupa'da yaygın bir tür olup, Portekiz'den Kafkasya'ya kadar olan bölgede; (İrlanda, İngiltere, Faroe Adaları, Norveç, İsveç, Finlandiya, Letonya, İspanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Almanya, Danimarka, Avusturya, Macaristan, Çekya, İsviçre, İtalya, eski Yugoslavya, Arnavutluk, Yunanistan, Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Polonya, Ukrayna, Rusya)'da, ayrıca Afrika kıtasında (Cezayir, Tunus, Fas) ve Orta Doğu'da (Lübnan, Suriye, Irak) ve İran'ın kuzey bölümünde doğal olarak yayılış gösterir.[2]
Bilimsel Tanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Orchis mascula 20 ila 40 cm büyüyebilir. Gövde incedir. Taban yaprakları 4 ila 6 arası sayıda, parlak yeşil renkli ve beneksizdir. Çiçek kurulu silindirik, gevşek ve bol çiçeklidir. Çiçekler leylak ila kırmızı renklidir. Mayıs ve Haziran aylarında ormanlık alanların kenarlarında görülür.[3]
Yetiştirme ve kullanımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Salep adı verilen un, bu veya diğer orkide türlerinin öğütülmüş yumrularından yapılır. Glukomannan adlı besleyici nişasta benzeri bir polisakkarit içerir. Bazı büyü geleneklerinde köküne Adem ve Havva Kökü denir. Cadıların bu orkidenin yumrularını aşk iksirlerinde kullandıkları söylenir.
Kültür ve sembolizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Orchis masculanın Shakespeare'in Hamletinde (Perde 4, Sahne 7) "uzun morlar" adlı bitki olduğu düşünülür:[4]
Therewith fantastic garlands did she make
Of crow-flowers, nettles, daisies, and long purples,
That liberal shepherds give a grosser name,
But our cold maids do dead men's fingers call them.
Bununla fantastik çelenkler yaptı
Karga çiçeklerinden, ısırgan otlarından, papatyalardan ve uzun morlardan,
Cömert çobanlar daha kaba isim takarlar,
Ama bizim soğuk kızlarımız onlara ölü adamların parmakları der.
Shakespeare'in aklında hangi "daha kaba ismin" olduğu bilinmemekle birlikte, Orchis familyasından bitkilere, testislere benzemeleri nedeniyle halk arasında ingilizce olarak "dogstones", "dog's cods", "cullions" and "fool's ballocks" isimleri verilmiştir.[4]
Ancak Shakespeare'in bu göndermesi kesin değildir, çünkü çağdaş hiçbir bitki yazarı Orchis masculaya uzun morlar veya ölü adam parmakları adını vermez. (1864'te yazan Sidney Beisly, bazı diğer orkide türlerinin palmate kökleri nedeniyle "ölü adamların parmakları" olarak bilindiğini ve bu ismin yanlışlıkla Orchis masculaya aktarılmış olabileceğini iddia etti, ancak buna "doğrulanamayan bir varsayım" denildi.)[5]
Karl P. Wentersdorf gibi bazı bilim insanları bu nedenle "uzun morları" Arum maculatum ile özdeşleştirmeyi tercih eder.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Türkiye Bitkileri Listesi. 2020. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2020.
- ^ "World Checklist of Selected Plant Families". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2020.
- ^ "Kocaeli Bitkileri". 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2020.
- ^ a b Jenkins, Howard, (Ed.) (1982). Hamlet. Thomas Nelson & Sons. ss. 374, 545. ISBN 0-17-443469-3.
- ^ a b Wentersdorf, Karl P. (1978). "Hamlet: Ophelia's Long Purples". Shakespeare Quarterly. 29 (3). ss. 413-417. doi:10.2307/2869150. JSTOR 2869150. 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2024.