Nardugan
Nardugan, İdil-Ural yöresindeki Türk toplumlarının farklı tarihlerde ve şekillerde kutladığı bir bayramdır.
Başkurt, Kazan Tatarları ve Çuvaşlar için Nevruz’un karşılığıdır ve 21 Mart'ta kutlanır,[1] Kreşinler ise Nardugan’ı 7-12 Ocak'ta kutlar.[2]
İslamiyet öncesi Türkler'in her yıl 21 Aralık'ta bir kış gündönümü bayramı olarak Nardugan'ı kutladığı ve bu bayramın Hristiyanlık'taki Noel yortusunun atası olduğu iddia edilmiş; Muğla’nın Bodrum ilçesine bağlı Gündoğan beldesinde 2010 yılından itibaren şenlik havasında kutlanmaya başlamıştır.[3]
İddialar
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus kökenli türkolog Murad Adji ve sümerolog Muazzez İlmiye Çığ, Türkler'in İslam'ı kabul etmeden önce de Nardugan bayramını kutladığını; bu bayramın Avrupa, Orta Asya ve Sibirya pagan topluluklarında görülen ve Antik Yunan'da Dionysos, Antik Roma'da ise Satürnalya adıyla kutlanan kış gündönümü şenliklerinin bir halkası olduğu iddia etmiştir.[4] Çığ, 2020 yılında yayımlanan "Çam Bayramı (Noel mi Nardugan mı?)" adlı kitabında Nardugan Bayramı ile Noel arasında benzerlikler bulunduğunu, yılbaşında ağaç süsleme geleneğinin Türkler'den Hristiyanlığa geçtiğini, Noel Baba figürünün Türkler'deki "Ayaz Ata" adlı şahsiyetten devşirildiğini iddia etmiştir.[5]
Bu iddialara karşı Türkolog Abdulhaluk Mehmet Çay, Ahmet Taşağıl, Mehmet Volkan Kaşıkçı, Suat Akgül, Ayberk Furkan Demirel, Tufan Gündüz gibi uzmanlar İslamiyet öncesi Türklerin böyle bir bayram kutladığını gösteren tarihî bir belge olmadığını, ayrıca Türk tarihinde Ayaz Ata diye bir şahsiyet olmadığını belirtmiş ve Nardugan bayramının Hıristiyanlığa girmiş ya da kültürel olarak etkilenmiş Türk kökenli topluluklar tarafından kutlandığını açıklamıştır.[6][7]
Türklerin Nardugan'ı İslamiyet öncesinden beri kutladığı iddiası hakkında görüş bildiren kimi uzmanlar bu iddianın Ruslar tarafından asimilasyon amacıyla uydurulduğu şeklinde; kimileri ise İngiliz yazar ve düşünürler tarafından Türkleri asimile edip Hristiyanlaştırmak için ortaya atıldığı şeklinde düşünceler ifade edilmiştir.[5]
Nardugan bayramı ile ilişkilendirilen Ayaz Ata'nın ise İskandinav mitolojisi kökenli Noel Baba adlı efsanevi kişiliğin, Rus mitolojisindeki eş değeri olan Ded Moroz'a dayanan bir figür olduğu, Orta Asya'da Sovyetler döneminde yaygınlaştırıldığı iddia edilmiştir[8]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Nardugan, Doğu Avrupa’da yaşayan Türk toplulukları tarafından kullanılan bir kelimedir. Moğol dilindeki Nar (Güneş), Türk dilindeki Tuqan (Doğan) sözcüklerinden meydana gelir. "Güneşe doğan" "Güneşle doğan" anlamlarına gelir ve Moğolcadan Türkçeye geçmiştir.
Tatarlar bu bayrama Koyaş Tuğa (Güneş Doğan) günü derler. Başkurtlar, Udmurtlar Nardugan veya Mardugan, Mişer Tatarları Raştua, Çuvaşlar Nartavan ya da Nartukan,[9] Zırizyalar Nardava, Mokşalar Nardvan adını verirler.
Kutlamalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kreşinlerde Nardugan kutlaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Kreşin Tatarlarının bu bayramı kutlamasına dair belgeler, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlamaktadır.[1] Diğer İdil-Ural topluluklarında Nevruz eşdeğeri olan Nardugan'ı Kreşin Tatarları kış mevsiminde kutlamaktadır. Noel Bayramı’ndan Paskalya öncesi Vaftiz Günü’ne kadar devam eden döneme Kreşinler "Nardugan Dönemi" ya da "Nardugan Çabu" adını verir.[2] 12 gün süren bu bayramda genç kızlar geleceklerini öğrenmek için fala bakarlar. "Nardugan Evi"nde toplanıp yüzük falı bakılır. Yüzük falı için toplanılan evinin en büyük ve en küçük oğlunun ırmaktan su getirmesi ve evdeki genç kızlar suya yüzüklerini bırakması gerekir. Bayramda kılık değiştirerek veya maske takarak evden eve dolaşıp oyunlar oynama adeti vardır. Bu oyunlar, Ruslar'daki Rojdestvenskie oyunlarına benzer.[2]
Bodrum Gündoğan'da Nardugan kutlaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Muğla’nın Bodrum ilçesine bağlı Gündoğan beldesinde 2010 yılından itibaren Nardugan kutlaması yapılmaktadır. 21 Aralık gecesi gerçekleşen şenliklerde ateş yakılır; Ege türküleri eşliğinde yöresel oyunlar oynanır.[10]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Dede, Denizcan (20 Aralık 2023). "Teo-kültürel Senkretizm Örnekleri: Nardugan, Kandil ve Ramazan Ağacı". 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ a b c Sharafullina, Aliya (2017). "Hıristiyanlaştırılmış Türkler (Tatarlar - Kreşinler)" (PDF). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Aryol, Hakan (24 Aralık 2022). "İslamiyet Öncesi Türk Gelenekleri: Nardugan Bayramı Örneği". Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (20): 64-69. doi:10.46400/uygur.1200267. ISSN 2458-827X. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "Nardugan Bayramı Nedir? Noel Ve Yule ile Bir İlişkisi Var Mı?". ULUKAYIN. 20 Aralık 2021. 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2021.
- ^ a b "Her Yıl 21 Aralık Günü Türkler Arasında Kutlandığı İleri Sürülen Nardugan Bayramı". Malumatfurus.org. 23 Aralık 2022. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Mert İnan (27 Aralık 2019). "'Nardugan ve Ayaz Ata yok'". milliyet.com.tr. 27 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020.
- ^ "Prof. Dr. Abdulhaluk Mehmet Çay: Nardugan Bayramı ve Yılbaşı kutlamalarının tarihi kaynaklarda yeri yok". dha.com.tr. 31 Aralık 2019. 31 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020.
- ^ Erica Marat (1 Eylül 2009). "Nation Branding in Central Asia: A New Campaign to Present Ideas about the State and the Nation". researchgate.net. 30 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2020.
- ^ Millî Dəyərlərimizi Araşdırarkən 19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Güllü Yoloğlu (Azerice)
- ^ Gönüleri, Kemal (23 Aralık 2018). "Nar-Tugan Kutlaması Bodrum Gündoğan'da". İstanbul Sanat Magazin. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.