Konstantinopolis Kuşatması (674-678)

İstanbul'un İlk Arap Kuşatması
Bizans-Arap Savaşları
Konstantinopolis Surları'nın modern bir rekonstrüksiyonu
Tarih 674-678 Bölge Konstantinopolis, Bizans İmparatorluğu Sonuç Bizans zaferi
Taraflar
Bizans İmparatorluğu	Emevî İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
IV. Konstantinos	I. Yezid Süfyân bin Avf (ölü) Cünâde bin Ebû Ümeyye Fedâle bin Ubeyd

Konstantinopolis'in Birinci Arap Kuşatması 674 ila 678 yılları arasındaki Bizans-Arap Savaşları'nın büyük bir çatışması olup, Konstantinopolis'in savunmasının sınandığı sayısız kuşatmalardan biriydi. Savaş, Bizans İmparatorluğu ile Emeviler arasında cereyan etti. Muaviye, (İlk Fitne Savaşını takiben) Emevi hükümdarı olarak ortaya çıkmıştı ve Şam'ı başkent yaparak; stratejik hedef olarak Bizans İmparatorluğu'nun ortadan kaldırılmasını açıkça ilan etmişti. Bu nedenle 668'de Muaviye, oğlu Yezid komutasında bir Arap ordusunu Bizans İmparatorluğu'na sefere göndermişti. Yezid ve ordusu, bütün Anadolu'yu katederek Kalkedon'a (Kadıköy) kadar ilerlemişti. Anadolu'da önemli bir Bizans kalesi olan (bugün Bolvadin yakınlarında bir harabe hâlinde) Amorium şehri, bu sefer sonunda Araplar'ın eline geçmişti. Fakat Kalkedon'da, Konstantinopolis'in karadan ele geçirmenin imkansız olduğu anlaşıldı.

Muaviye'nin yeni şekilde Bizans İmparatorluğu'na hücumu Arapların geliştirdikleri donanma ile oldu. Bu Arap donanması, önce Ege Denizi açıklarında adalardan başlayarak Bizans ada ve sahil şehirlerini birer birer eline geçirmeye başladı. Bunlar arasında Rodos, Kos, Sisam ve İzmir sıra ile Arapların eline geçti. Bizans'ta IV. Konstantinos imparator iken 672'de Arap donanması Marmara'ya girdi ve Kapıdağ yarımadasının kıstağının hemen kuzeydoğusundaki eski Klasik Yunan şehri olan ve Roma ve Bizans dönemlerinde de önemini kaybetmeyen Kyzikos şehrini eline geçirdi. Araplar iki yıl bu şehri tahkim edip bir donanma üssü haline getirdiler. Ayrıca orada donanmalarındaki gemilerini kuşatma silahları (büyük mancınıklar vb.) ile donattılar.^[1]

674 yılında bu donanma Kyzikos'tan ayrılarak denizden Konstantinopolis'i kuşatmaya aldı. Bu çeşit denizden kuşatma o zamanki bu eski Konstantinopolis şehri için yeniydi, çünkü daha önceki barbar kavimler kuşatmaları karadan batıdan şehrin kara surlarına gelmişti. Fakat eski Konstantinopolis'in Marmara Denizi surları da iyi pekiştirilmişti. Bu pekiştirilmiş duvarlara karşı Arap donanması ve yeni kuşatma aletleri pek başarılı olamadı. Araplar bu nedenle şehri Boğaz boyunca abluka altına aldılar. Fakat kış mevsimi gelince Araplar donanmaları ile üsleri olan Kyzikos'a çekildiler. Burada donanma tamir ve takviye edildi ve Suriye'den yeni asker ve malzeme getirildi. 675 baharı ile Arap donanması tekrar Konstantinopolis'i denizden ablukaya ve kuşatmaya aldı. O yıl da başarı kazanılamadı ve kışın donanma yine Kyzikos üssüne çekildi. Bu, uygun mevsimde şehrin kuşatılması ve kışın Arap donanmasının Kyzikos'a çekilmesi 678 yılı sonlarına kadar 5 defa tekrarlandı.

Bu sırada Baalbek'li Hristiyan mimar Kallinikos, "Rum ateşi" olarak adlandırılan bir silah icat etti. Rum ateşi, ilk kez 677 yılında Bizans donanması tarafından kullanıldı. 678 kuşatması sonunda Rum ateşi sayesinde üstünlük sağlayan Bizans donanması, Emevi Arap donanmasını bu silahı kullanarak deniz savaşlarında da mağlup etti. Arap donanması son olarak 678 tarihinde kuşatmayı kaldırarak ve Kyzikos üssünden ayrılarak Akdeniz'e geri çekildi. Antalya açıklarında bu donanma hiç beklenmedik bir fırtınaya maruz kaldı ve büyük zarar gördü. Bundan sonra Arapların Konstantinopolis'e hücumları denizden değil karadan oldu.

Bu Bizans zaferi, Araplar'ın Avrupa'ya doğru yayılmalarını yaklaşık otuz yıl durduruyordu. Fakat Araplar, Konstantinopolis'in İkinci Arap Kuşatması'na kadar kesin bir şekilde yenilmeyeceklerdi.

Yenilgi iki nedene dayandırılabilir: Şehrin savunmasının kırılamaması ve kış mevsimindeki soğuk hava ve uygunsuz deniz şartları. Bizanslı'ların kazandığı bu zafer, şehrin deniz tarafından da sağlama alınabileceğini fikrini sağlamlaştırdı. Arap kuvvetleri kış mevsiminin soğuğu ve fena deniz şartları dolayısıyla kuşatmalarına ara vermeleri gerektiği için kuşatma devamlı olamıyordu. Buna rağmen Araplar tekrar tekrar 5 yıl arka arkaya şehri kuşatmaya devam etmişlerdi. Fakat bir taraftan yeni Bizans teknik üstünlüğü ve diğer taraftan Suriye'deki askeri ve siyasi durumun uygunsuzluğu nedeniyle kışın takviyelerin gelememesi korkusu bu kuşatma serisinin devam etmeyişi Araplar bakımından savaşın başarısızlıkla sona ermesine neden olmuştur.

Özel

Genel

• Brooks, E.W. (1898). "The Arabs in Asia Minor (641–750), from Arabic Sources". The Journal of Hellenic Studies (İngilizce). Cilt XVIII. The Society for the Promotion of Hellenic Studies. ss. 182-208. 
• Canard, Marius (1926). "Les expéditions des Arabes contre Constantinople dans l'histoire et dans la légende" [The Expeditions of the Arabs Against Constantinople in History and Legend]. Journal Asiatique (Fransızca), 208. ss. 61-121. ISSN 0021-762X. 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2019. 
• El-Cheikh, Nadia Maria (2004). Byzantium Viewed by the Arabs. Cambridge, Massachusetts: Harvard Center for Middle Eastern Studies. ISBN 978-0-932885-30-2. 13 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2019. 
• Foster, John (1939). The Church of the T'ang Dynasty (İngilizce). Londra: Society for Promoting Christian Knowledge. OCLC 3790642. 
• Haldon, John F. (1990). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Revised Edition (İngilizce). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0521319171. 28 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2019. 
• Howard-Johnston, James (2010). Witnesses to a World Crisis: Historians and Histories of the Middle East in the Seventh Century (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-920859-3. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2019. 
• Jankowiak, Marek (2013). "The First Arab Siege of Constantinople". Zuckerman, Constantin (Ed.). Travaux et mémoires, Vol. 17: Constructing the Seventh Century. Paris: Association des Amis du Centre d’Histoire et Civilisation de Byzance. ss. 237-320. 
• Jenkins, Philip (2008). The Lost History of Christianity: the Thousand-Year Golden Age of the Church in the Middle East, Africa, and Asia – and How It Died (İngilizce). New York: Harper Collins. ISBN 978-0-06-147280-0. 
• Kaegi, Walter E. (2008). "Confronting Islam: Emperors versus Caliphs (641–c. 850)". Shepard, Jonathan (Ed.). The Cambridge History of the Byzantine Empire c. 500–1492. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 365-394. ISBN 978-0-52-183231-1. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2019. 
• Lilie, Ralph-Johannes (1976). Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber. Studien zur Strukturwandlung des byzantinischen Staates im 7. und 8. Jhd [Byzantine Reaction to the Expansion of the Arabs. Studies on the Structural Change of the Byzantine State in the 7th and 8th Cent.] (Almanca). Munich: Institut für Byzantinistik und Neugriechische Philologie der Universität München. 25 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2019. 
• Mango, Cyril; Scott, Roger (1997). The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History, AD 284–813. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-822568-3. 
• Olster, David (1995). "Theodosius Grammaticus and the Arab Siege of 674-78". Byzantinoslavica (İngilizce). 56 (1). ss. 23-28. ISSN 0007-7712. 
• Stratos, Andreas N. (1978). Byzantium in the Seventh Century, Volume IV: 668–685 (İngilizce). Amsterdam: Adolf M. Hakkert. ISBN 9789025606657. 
• Stratos, Andreas N. (1983). "Siège ou blocus de Constantinople sous Constantin IV" [Siege or Blockade of Constantinople under Constantine IV]. Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik (Fransızca). Cilt 33. Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ss. 89-107. ISSN 0378-8660. 
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society (İngilizce). Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2. 
• Turnbull, Stephen (2004). The Walls of Constantinople, AD 324–1453 (İngilizce). Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-759-8. 
• Yule, Henry (1915). Cathay and the Way Thither: Being a Collection of Medieval Notices of China, Vol I: Preliminary Essay on the Intercourse Between China and the Western Nations Previous to the Discovery of the Cape Route (İngilizce). Londra: Hakluyt Society. 

• Radic, Radivoj (2008). "Two Arabian sieges of Constantinople (674–678; 717/718)". Encyclopedia of the Hellenic World, Constantinople (İngilizce). Foundation of the Hellenic World. 27 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.