Jevons paradoksu
Jevons paradoksu, teknolojik ilerlemenin bir kaynağın kullanım verimliliğini artırarak (her bir kullanım için gerekli miktarı azaltarak) maliyetin düşmesine neden olması ancak bu düşüşün talepte o kadar büyük bir artışa yol açması sonucunda kaynak kullanımının arttığı, dolayısıyla azalacağı yerde arttığı bir durumu ifade eder. Hükûmetler genellikle verimlilik kazanımlarının kaynak tüketimini azaltacağını varsayarlar, ancak paradoksun ortaya çıkma olasılığını göz ardı ederler.
Örneğin, 19. yüzyılda Manchester, İngiltere'deki kömürle çalışan fabrikalar, kömürün Endüstri Devrimi'ni beslemesi için gerekli teknoloji sayesinde kömür tüketiminde büyük bir artışa neden oldu. 1865'te İngiliz ekonomist William Stanley Jevons, kömür kullanım verimliliğini artıran teknolojik iyileştirmelerin, bir dizi endüstride kömür tüketimini artırdığını gözlemledi. Jevons, teknolojik ilerlemenin yakıt tüketimini azaltmak için güvenilemeyeceğini savundu.
Modern ekonomistler, enerji verimliliğindeki iyileştirmelerden kaynaklanan tüketim geri tepme etkilerini incelemiştir. Verimliliğin artması, verilen bir kullanım için gerekli miktarı azaltmanın yanı sıra, bir kaynağın nispi kullanım maliyetini düşürerek talep edilen miktarı artırabilir. Bu, verimlilik iyileştirmelerinden kaynaklanan kullanım azalmasını bazı ölçülerde dengeleyebilir. Ek olarak, artan verimlilik gerçek gelirleri artırır ve ekonomik büyümeyi hızlandırır, bu da kaynaklar için talebi daha da artırır. Jevons paradoksu, artan talebin baskın çıktığı ve iyileştirilmiş verimliliğin kaynak kullanımında daha hızlı bir artışa yol açtığı durumlarda ortaya çıkar.
Enerji verimliliği ve geri tepme etkisi üzerine önemli bir tartışma bulunmaktadır. Bazıları etkiyi küçümserken diğerleri enerji verimliliğini artırarak sürdürülebilirliğe ulaşmanın kendi başına yetersiz olabileceğinden endişe duyarlar. Bazı çevre ekonomistleri, Jevons paradoksunu önlemek için verimlilik kazanımlarının koruma politikalarıyla birleştirilmesi gerektiğini öne sürerler. Koruma politikaları, kullanım maliyetini artırarak (örneğin, kapsam ve ticaret veya yeşil vergiler yoluyla) geri tepme etkisini kontrol etmek için kullanılabilir.