Kobuleti

Kobuleti adı, Gürcü Kobulidze (ქობულიძეები) sülalesinden gelir.^[2] Kobuleti bölgesinin tarihi birkaç bin yıl öncesine uzanmaktadır. Bölgede Taş Devri ve Antik Çağ’a aletler bulunmuştur. İÖ 6. yüzyıla tarihlenen altın kaplar ve takılar, figürlü altın krater olarak adlandırılan çömlek Kolhi kültürüne aittir. Piçvnari ve Kohi adlı ortadan kalkmış yerleşimler ile Zeniti köyündeki üzüm tekneleri, orta çağdan kalma kaleler, tek kemerli taş köprüler ve kiliseler de bölgenin önemli eski yerleşim alanı olduğunu göstermektedir.^[3][4]

Kobuleti, Orta Çağ'da Guria Prensliği sınırları içinde yer alıyordu. 17. yüzyılın ortalarında Kobuleti Gurieli sülalesi tarafından Tavdgiridze ailesine bırakıldı. Guria Prensliği 1703 yılında Çakvi ve Batum tarafındaki topraklarının kontrolünü kaybetti. 1774 tarihli Küçük Kaynarca Antlaşması ardından Osmanlılar peyderpey Kobuleti bölgesini ele geçirdi. Bölgeye ve Kobuleti kasabasına Osmanlı döneminde Çürüksu adı verildi. Bölge halkı da Müslümanlaştırılamaya başladı. Bu süreç 1870'lere değin devam etmiştir.^[5]

Kobuleti, 17. yüzyılda Gürcistan'ın her tarafından getirilen insanların satıldığı esir pazarı olarak ünlenmişti. Gürcistan'da yirmi yedi yıl (1627-1654) kalmış olan İtalyan misyoner Don Cristoforo De Castelli, deniz kıyısındaki Kobuleti şehrinde her yıl açık insan pazarında her yaştan ve cinsten çocuk, kadın ve erkeklerin satıldığını yazmıştır.^[6]

Kobuleti bölgesi, Trabzon vilayetinin kurulmasının ardından Çürüksu adıyla Lazistan sancağı kazalarından biriydi. Çürüksu kazası, 16 köy ve 3 mahalleden oluşuyordu. 1876 tarihli Trabzov vilayeti salnamesine göre nüfusu 1.504 haneden oluşuyordu. Kazanın merkezi olan Kobuleti kasabasında dokumacılık, demircilik ile abacılık ve iskemle imalatı yapılıyordu.^[7]

Kobuleti, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya savaş tazminatı olarak bırakıldı. Bu tarihten sonra Anadolu'ya göç eden Müslüman Gürcülerin bir bölümü Çürüksu'dan gelmiştir. Bunlardan Çürüksulu Ali Paşa, başta Ordu ve çevresi olmak üzere, II. Abdülhamid döneminde muhacirlerin iskânı gibi konularda önemli rol oynamıştır. Aleksandr Frenkel, 1879 yılında Rusça basılan Çürüksu ve Batum Notları (Очерки Чурук-су и Батума) adlı kitabında, Batum ordusu komutanı Derviş Paşa'nın halkı göçe zorladığını, daha fazla insan götürmek için Batum bölgesini Ruslara teslim etmeyi geciktirdiğini, herkesin gitmesini sağlamak için de önce çocukları ve kadınları toplandığını, her gün Çürüksu'dan Batum'a insanlar yolladığı ve buradan da Trabzon'a gönderildiğini yazmıştır.^[8][9] Droeba gazetesinin aynı yıl yayımlanan bir nüshasındaki yazıda da Osmanlı asker Derviş Paşa'nın Çürüksulu Müslüman Gürcüleri zorla göç ettirdiği belirtilmiştir.^[10] Frenkel'e verilen bilgiye göre, Osmanlılar insanları zorla gemilere bindiriyor ve Osmanlı ülkesine götürüyorlardı. Kobuletliler buna direnmiş, hatta 14-15 Ağustos 1879’da Osmanlılar ile halk arasında çatışmalar çıkmıştı. Bu direniş karşısında Osmanlılar bundan vazgeçmek zorunda kalmıştı.^[11][12]

Kobuleti, Rus idaresinde 1886 nüfusu sayımında Batum sancağının Kintrişi kazasına bağlıydı. Rusça Gürcüce yazılışına uygun biçimde Kobuleti (Кобулети) şeklinde kaydilmiştir. Kobuleti şehri, Kobuleti nahiyesindeki tek yerleşimdi. Nüfusu, 356'sı erkek ve 275'i kadın olmak üzere 89 hanede yaşayan 631 kişiden oluşuyordu. Bu halkın tamamı Müslüman Gürcü anlamında "Acaralı" (Аджарцы) diye yazılmıştır.^[13] Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de 1891 yılında, "Çürüksu" şeklinde yazdığı Kobuleti'den 80 hanenin göç ettiğini belirtmiştir. Çiçinadze'nin verdiği bilgiye göre, bu tarihte Kobuleti'de Müslüman Gürcü çocukların din dersi aldığı bir mektep bulunuyordu. Bu mektebin hocası, Müslüman olmadan önce aile kilisesi bulunan aznauri sülalesinden geliyordu. Çürüksu kasabasına "Yeni Kobuleti", Kobuleti köyünde de "Eski Kobuleti" de deniyordu.^[14][15] Ruslara teslim edilmeden önce Osmanlı idari taksimatına kaza konumuna sahip olan Çürüksu bölgesi, Rus idaresinde Kintrişi (კინტრიში) olarak adlandırıldı. Kintrişi, Yukarı Acara, Aşağı Acara ve Gonio kazaları Batum sancağını oluşturuyordu. Kintrişi kazası, 1886 nüfus sayımında 20 nahiye ve bu nahiyelere bağlı 41 köyü kapsıyordu.^[16]

Tarihçi Oktay Özel Kiske Kuşunun Peşinde adı kitabında, kendisinin de mensubu olduğu Katamadze (Katamize) ailesinin Çürüksu'dan göçünü anlatır.^[17]

Osmanlı Devleti'nin hizmetinde bulunmuş Çürüksulu Ali Paşa, Çürüksulu Mahmud Paşa, Çürüksulu Ahmet Paşa gibi kişiler bu bölgedendir. Gürcistan'ın eski başbakanlarından Zurab Noğaideli de Kobuleti'de doğmuştur.

Kobuleti kenti, aynı adlı ovada, Karadeniz kıyısında ve denizden 1o metre yükseklikte yer alır. Batum kentine 32 km, başkent Tiflis'e 329 km uzaklıktadır.

Kobuleti kentinde 1886 yılında 631 kişi, 1989 yılında 20.637 kişi, 2002 yılında 18.556 kişi, 2014 yılında 16.546 kişi yaşıyordu.