Vergl
| Vergl werkel | |
|---|---|
 | |
Vergl od bečkog Werkel[1](francuski: Orgue de Barbarie, njemački: Drehorgel i Leierkasten) ili organet, organin, orguljice, verglec je jednostavni mehanički muzički instrument, koji može reproducirati ograničen broj melodija.[2]
Verglaš je onaj koji svira vergl, a u slengu je izraz za čovjeka koji priča kao navijen, bez kraja i konca.[2]
Vergl je drvena kutija sa cilindrom koji se okreće ručkom i vrti zupčanik koji sabija zrak u mijeh. Orginalno je imao veliki drveni cilindar sa kodiranim istakama (štapićima), koji su okretanjem podizali poluge do jednog ili više piskova i puštali zrak koji je proizvodio melodiju. Na cilinar se moglo postaviti do deset a ponekad i više melodija.[3]
Sistem kodiranja (pamćenje) muzike) poboljšan je krajem 19. vijeka u Njemačkoj, zamjenom starog cilindra sa istakama, rolom bušenog papira, i uvođenjem pneumatike umjesto mehaničkog mjeha.[4]
Princip rada vergla primijenjivao se i na mehanički klavir, i na neke satove povezane sa zvonima.[4]
.jpg)
Historija vergla seže do 16. vijeka kad je Giovanni Barberi iz Modene izradio prve mehaničke orgulje.[4]
Kad i gdje je napravljen prvi vergl i danas se točno nezna, ali se pretpostavlja da se to dogodilo u Francuskoj.[5] U prvoj trećini 18. vijeka izgrađene su takozvane Ptičje orgulje - serinete.[5]
Serinete koje su se proizvodile oko 1730. godine, najvjerojatnije su bile direktna preteča vergla, njih je koristilo visoko plemstvo za uvježbavanje ptica da pjevaju. Po tom je taj instrument dobio ime, jer su kanarinci ptice koje su najčešće vježbali na francuskom zovu-serini.[5] Serinete najčešće nisu imale više od 10 drvenih (ili metalnih) piskova, a mogli su reproducirati do osam jednostavnih melodija od oko 20 sekundi. Centri u kojima su se proizvodile serinete bili su Mirecourt u Vosgesu i Nancy, 50 kilometara sjevernije.[5]
Po njemačkim zemljama Svetog rimskog carstva prvi poznati proizvođač vergla bio je Johann Daniel Silbermann (1717. - 1766.).[5]
Prvi verglaši pojavili su se po Evropi početkom 18. vijeka, uglavnom su to bili plesači, pjevači i ulični zabavljači.[6]
Procvat vergla počeo je od druge polovice 18. vijeka, jer je bio gotovo jedini način, da se za mali novac reprodrucira muzika. Verglaši su se razmilili po ulicama, tržnicama i dvorištima i tako približili tada popularne melodije običnim ljudima.[6]
Kako nije bio skup, vremenom je postao glavni izvor prihoda sirotinje.[7]
Velik broj verglaša primorao je austrijsku caricu Mariju Tereziju da nakon Sedmogodišnjeg rata (1756.-1763.). uvede reda u tu djelatnost. Ona je izdavala dozvole ratnim vojnim invalidima, kao pomoć da se mogu uzdržavati.[6]Njen zakon vrijedio je do 1830., ali su se i nadalje dozvole izdavale socijalno ugroženim ljudima.[8]
Proizvođači vergla počeli su ih iznajmljivati prosjacima na dnevnoj bazi, pa su oni bez znanja sviranja samo okretanjem ručice, mogli prolaznicima pružiti zabavu i više isprositi. Uz to su zamjenama cilindra mogli obnoviti repertoar.[4]
U Ugarskoj je 1858. donešen zakon o dozvolama za verglaše. Dozvolu koja nije bila prenosiva, mogli su dobiti samo nemoćni ili nesposobni za rad.[7]
U Beču je 1838. bilo registrirano oko 800 veglaša, koji su svirali i po plesnim dvoranama, jer su sve do izuma gramofona, bili su jedini širitelji popularnih valcera, marševa i šlagera.[8]
,_Acervo_do_Museu_do_Colono_(Santa_Leopoldina).jpg)
,_Acervo_do_Museu_do_Colono_(Santa_Leopoldina).jpg)
,_Acervo_do_Museu_do_Colono_(Santa_Leopoldina).jpg)
,_Acervo_do_Museu_do_Colono_(Santa_Leopoldina).jpg)
- ↑ „Werkel” (njemački). Austria Forum. Pristupljeno 19.09. 2022.
- ↑ 2,0 2,1 „Verglaš” (hrvatski). Hrvatski jezični portal. Pristupljeno 19.09. 2022.
- ↑ „Barrel organ” (engleski). Encyclopaedia Britannica. Pristupljeno 19.09. 2022.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Orgue de Barbarie” (francuski). Jean Christian Michel. Pristupljeno 19.09. 2022.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 „Die Drehorgel in ihrer Frühzeit” (njemački). Antiques Bayern. Pristupljeno 19.09. 2022.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 „Geschichte der Drehorgel” (njemački). Drehorgel Leierkasten. Pristupljeno 19.09. 2022.
- ↑ 7,0 7,1 „Vergl, instrument koji je siromašnima i invalidima donosio kruh na stol” (hrvatski). Zagreb Info. Pristupljeno 19.09. 2022.
- ↑ 8,0 8,1 „ Werkelmann (Werkelfrau)” (njemački). Musiklexikon. Pristupljeno 19.09. 2022.
