Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne

Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (SND), Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe – ugrupowanie polityczne o charakterze narodowym utworzone w 1897, będące legalnym przedstawicielstwem ruchu narodowo-demokratycznego, na którego czele stanął Roman Dmowski. W 1919 przekształciło się w Związek Ludowo-Narodowy.

Postulat utworzenia ugrupowania pojawił się w czerwcu 1897, kiedy odbywał się zjazd Rady Tajnej Ligi Narodowej w Budapeszcie. Ogłoszono program partii, którego autorami byli Roman Dmowski i Jan Ludwik Popławski. Założenia polityczne formacji nawiązywały do zamierzeń LN, gdzie w centrum zainteresowania postawiono interes narodu polskiego^[1]. SDN nie posiadało struktur organizacyjnych, opierając swoją działalność o funkcjonowanie LN oraz szeregu organizacji afiliowanych do ruchu wszechpolskiego o charakterze społecznym, zawodowym, gospodarczym, kulturalnym, edukacyjnym (m.in. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Oświaty Narodowej, Związek im. Jana Kilińskiego, Związek Młodzieży Polskiej „Zet”). Dynamizacja działań nad rozwojem ugrupowania miała miejsce w 1903. Obwieszczono także kolejny program partii^[2].

W trakcie zaborów postulowało inny niż Polska Partia Socjalistyczna styl prowadzenia polityki w stosunku do zaborców. Nie brało udziału w akcjach zbrojnych, lecz próbowało walczyć o autonomię drogą negocjacji. Jego politycy zostali wybrani do Dumy Państwowej, gdzie utworzyli Koło Polskie, zdecydowanie w nim dominując. Identycznie sytuacja wyglądała w Niemczech. Nieco mniejsze znaczenie Stronnictwa było w Galicji^[3].

Stronnictwo legalną działalność w zaborze rosyjskim rozpoczęło w 1905. Od 1904 funkcjonowało w Galicji (jako SDN), a od 1909 jako Polskie Towarzystwo Demokratyczne w zaborze niemieckim (od 1910 pod nazwą Towarzystwo Demokratyczno-Narodowe)^[3].

Oficjalne powstanie stronnictwa miało miejsce podczas zjazdu w Pałacu Błękitnym Maurycego Zamoyskiego w czerwcu 1905. Formalną inaugurację partii poprzedziło powołanie przez Dmowskiego rok wcześniej tzw. inteligentnej dziesiątki, która miała wpływać na inteligencką warstwę Warszawy. W jej skład wchodzili: Stanisław Bukowiecki, Kazimierz Otrębowicz, Marian Lutosławski, Stanisław Libicki, Franciszek Zieliński, Wacław Łapiński, Aleksander Zawadzki, Zygmunt Makowiecki i Bolesław Lutomski. Ugrupowanie współpracowało z takimi organizacjami, jak: Stronnictwo Polityki Realnej, Stronnictwo Postępowo-Demokratyczne, Związek Pracy Narodowej i Spójnia Narodowa^[4].

W trakcie I wojny światowej opowiedzieli się po stronie państw ententy, najpierw tworząc Legion Puławski walczący wraz z Rosjanami przeciwko Niemcom oraz Komitet Narodowy Polski, funkcjonujący w latach 1914–1916^[5].

Po niepowodzeniach Rosji na froncie wschodnim Roman Dmowski udał się na Zachód, by zainicjować tam funkcjonowanie Komitetu Narodowego Polski w Paryżu i Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera^[6]. Roman Dmowski i Ignacy Paderewski brali czynny udział w obradach paryskiej konferencji pokojowej, wywalczając dla Polski ziemie zachodnie.

Na ziemiach polskich SND stało w opozycji wobec Rady Regencyjnej. Podobny stosunek przejawiało wobec Józefa Piłsudskiego.

W 1919 Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne przekształciło się w Związek Ludowo-Narodowy^[7].

W czerwcu 1897 światło dzienne ujrzał program Stronnictwa. Podkreślono w nim świadomość odrębności narodu polskiego. Wyrażono przekonanie, że w związku z tym jest w stanie funkcjonować samodzielnie, uprzednio jednak zorganizowany politycznie^[8].

Założenia endeków^[9][1]:

• pragmatyzm polityczny
• praca organiczna
• rozwijanie świadomości narodowej wśród chłopów i robotników
• budowanie jedności narodu polskiego
• porozumienie między Słowianami przeciwko Niemcom
• odzyskanie niepodległości
• walka z ideologiami wrogimi idei narodowej takich, jak socjalizm czy demoliberalizm
• kultywowanie wartości narodowych
• patriotyczne wychowanie młodzieży i społeczeństwa

Najwyższą władzą stronnictwa było Zgromadzenie Krajowe. Brali nim udział delegaci powiatów, miast i dzielnic, członkowie Rady Naczelnej oraz posłowie partii. W granicach uchwał Zgromadzenia Krajowego polityką stronnictwa kierowała Rada Naczelna. Najwyższą władzą wykonawczą stronnictwa był Zarząd Główny złożony z 7 członków zamieszkałych w stolicy, wybranych przez Radę Naczelną na jeden rok. Struktura regionalna partii składała się z zarządów miejscowych, okręgowych i powiatowych^[10].

W 1905 partią kierował Zarząd Główny, którego siedziba mieściła się w Warszawie. W miastach gubernialnych znajdowały się zarządy okręgowe, natomiast w siedzibach powiatów – zarządy powiatowe. W pierwszym ZG SND zasiadali: Władysław Jabłonowski, Bolesław Jakimiak, Zygmunt Makowiecki, Aleksander Zawadzki, Bolesław Lutomski, Marian Lutosławski i Maurycy Zamoyski^[4].

• „Przegląd Wszechpolski”
• „Przegląd Narodowy”
• „Naród”
• „Polak”
• „Gazeta Świąteczna”
• „Gazeta Poranna Dwa Grosze”
• „Gazeta Warszawska”
• „Myśl Polska”
• „Myśl Narodowa”
• „Pochodnia”
• „Dziennik Kijowski”
• „Dziennik Wileński”
• „Czytelnia dla Wszystkich”
• „Głos Lubelski”
• „Głos Łomżyński”
• „Podlasiak”
• „Kiliński”
• „Sztandar”
• „Głos Pracy Polskiej”
• „Sztandar Polski”
• „Wiadomości Codzienne”
• „Za Wiarę i Ojczyznę”
• „Zorza”
• „Naród”
• „Gazeta Polska”
• „Goniec Poranny i Wieczorny”
• „Ognisko”

• Polskie Towarzystwo Demokratyczne
• Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe (Galicja)
• Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (III Rzeczpospolita)

 Zobacz też kategorię: Politycy Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego.

• Deklaracja programowa Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego z 1918