Przejdź do zawartości

Stela Meszy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stela Meszy
ilustracja
Autor

Mesza

Rodzaj

stela

Data powstania

IX wiek p.n.e.

Medium

bazalt

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Muzeum Brytyjskie

Lokalizacja

Londyn

Stela Meszy (także Kamień Moabicki, Kamień Moabitów) – bazaltowa stela o wysokości 124 cm, zawierająca starożytną inskrypcję. Z treści inskrypcji zachowały się 34 linie, niektóre fragmentarycznie. Stela została odkryta w sierpniu 1868 roku przez niemieckiego misjonarza F.A. Kleina w miejscowości Dibon w dzisiejszej Jordanii. Zrobiono odbitkę zapisanej powierzchni, ale samą płytę porozbijali na kawałki Beduini, zanim zdołano ją zabrać. Większość fragmentów udało się jednak odzyskać i obecnie stela jest przechowywana w paryskim Luwrze (AO 5066), zaś w Muzeum Brytyjskim w Londynie znajduje się jej kopia. Stela została sporządzona w IX wieku p.n.e. w Dibonie (wówczas na terenie królestwa Moabu) i opisuje punkt widzenia króla Meszy na dzieje jego buntu przeciw Izraelowi.

Treść inskrypcji

[edytuj | edytuj kod]

Dokument został spisany w języku moabickim przy pomocy alfabetu paleohebrajskiego, który był oparty na znakach fenickich.

Fragment tłumaczenia Gądeckiego

[edytuj | edytuj kod]
עמרי מלך ישראל (Omri król Izraela) wyraźnie wymieniony na steli

Fragment inskrypcji brzmi: „Ja jestem Mesza, syn Kemosz-bone, król Moabu, Dibonita. (...) Omri był królem Izraela i przez długi czas gnębił Moab, ponieważ Kamosz był rozgniewany na swój kraj. Następcą po nim został jego syn. On również powiedział: `Idź, zabierz Nebo od Izraela!` Poszedłem więc nocą i walczyłem przeciw nim od świtu aż do południa, zdobyłem miasto i wybiłem do nogi. (...) I wziąłem stamtąd sprzęty Jahwe, wlokąc je przed Kemosza[1].

Pełne tłumaczenie interlinearne

[edytuj | edytuj kod]
1 אנכ  משע  בנ  כמשמלכ  מלכ  מאב  הד
jam Mesza syn Kemoszmeleka król Moabu ten_D-
2 יבני ׃ אבי  מלכ  על  מאב  שלשנ  שת  ואנכ  מלכ
-ibonita | ojciec_mój królował nad Moabem trzydzieści lat i_ja królowa-
3 ?[תי  אחר  אבי ׃ ואעש  הבמת  זאת  לכמש  בקרחה ׃ ב[מת  י /משע  מ /נס  י
-łem po ojcu_moim | i_ja_uczyniłem _wielką_wyżynę tę dla_Kemosza w_Kerchoh | wy[żynę zbawi-?]
4 שע  כי  השעני  מכל  המלכנ  וכי  הראני  בכל  שנאי ׃ עמר
-ciela? bo wybawił_mnie od tych_królów i_bo dał_mi_spoglądać z_góry_na_wszystkich nienawidzących_mnie | Omr-
5 י  מלכ  יִשְׂרָאֵל  ויענו  את  מאב  ימנ  רבנ  כי  יאנפ  כמש  באר
-i król Izraela upokarzał ten Moab dni wiele bo płonął_gniewem Kemosz przeciw_zie-
6 צה ׃ ויחלפה  בנה  ויאמר  גמ  הא  אענו  את  מאב ׃ בימי  אמר  כדבר
-mi_swej | i_zmienił_go syn_jego i_powiedział również on ja_upokorzę ten Moab | w_moim_dniu powiedział takie_to_słowa
7 וארא  בה  ובבתה ׃ ויִשְׂרָאֵל  אבד  אבד  עלמ  וירש  עָמְרִי  את  [כל]?  אר
a_ja_spogladałem z_góry_na_niego i_na_dom_jego | i_Izrael zniszczony zniszczony wiecznie a_posiadał Omri [całą?] zie-
8 צ  מהדבא ׃ וישב  בה  ימה  וחצי  ימי  בנה  ארבענ  שת  ויש
-mię Medeby | i_zamieszkiwał w_niej dni_jego i_połowę dni syna_jego czterdzieści lat i_przyw-
9 בה  כמש  בימי ׃ ואבנ  את  בעלמענ  ואעש  בה  האשוח  ואבנ
-rócił_ją Kemosz w_moich dniach | i_ja_zbudowałem to Baal_Meon i_ja_uczyniłem w_nim zbiornik_wody i_ja_zbudowałem
10 את  קריתנ ׃ ואש  גד  ישב  בארצ  עטרת  מעלמ  ויבנ  לה  מלכ  י
to Kiriataim | i_mężowie/mężczyźni Gad zamieszkiwali w_ziemi Atarot od_wieków i_zbudował dla_siebie król I-
11 ?[שראל  את  עטרת ׃ ואלתחמ  בקר  ואחזה ׃ ואהרג  את  כל  העמ  [מ
-zraela to Atarot | i_ja_walczyłem przeciw_miastu i_pochwyciłem_je | i_ja_zabiłem wszystkich ludzi [z?]
12 הקר  רית  לכמש  ולמאב ׃ ואשב  משמ  את  אראל  דָּוִדה  ואס
tego_miasta ofiarę?/miły_widok? dla_Kemosza i_dla_Moabu | i_ja_przywróciłem stamtąd ten ołtarz Dawida/Dodo i_ja_za-
13 חבה  לפני  כמש  בקרית ׃ ואשב  בה  את  אש  שרנ  ואת  א[נ]ש
-ciągnąłem_go przed_oblicze Kemosza w_Keriot | i_ja_osadziłem w_nim tych mężów/mężczyzn Szaronu i_tych mę[ż]ów
14 מחרת ׃ ויאמר  לי  כמש  לכ  אחז  את  נבה  על  יִשְׂרָאֵל ׃ וא
Meharot | i_powiedział do_mnie Kemosz idź pochwyć to Nebo od Izraela | i_ja_
15 הלכ  בללה  ואלתחמ  בה  מבקע  השחרת  עד  הצהרמ ׃ ואח
_poszedłem w_nocy i_ja_walczyłem przeciw_niemu od_rozszczepienia tego_świtu aż_do południa | i_ja_poch-
16 זה  ואהרג  כל[ה]  שבעת  אלפנ  גברנ  וגרנ ׃ וגברת  וגר
-wyciłem_je i_ja_zabiłem wszyst[kich] siedem tysięcy mężczyzn i_chłopców | i_kobiety i_dziewczyn-
17 ?[ת  ורחמת ׃ כי  לעשתר  כמש  החרמתה ׃ ואקח  משמ  א[ת  כ
-ki i_brzemienne | bo dla_Asztar Kemosza poświęciłem_je | i_ja_zabrałem stamtąd t[e na-?]
18 לי  יהוה  ואסחב  המ  לפני  כמש ׃ ומלכ  יִשְׂרָאֵל  בנה  את
-czynia? JHWH i_ja_zaciągnąłem je przed_oblicze Kemosza | i_król Izraela zbudował to
19 יהצ  וישב  בה  בהלתחמה  בי ׃ ויגרשה  כמש  מפני  ו
Jahaz i_przebywał w_nim w_czasie_walki_jego przeciwko_mnie | i_wypędził_go Kemosz od_oblicza_mego i
20 אקח  ממאב  מאתנ  אש  כל  רשה ׃ ואשאה  ביהצ  ואחזה
wziąłem z_Moabu dwieście mężów wszystkich dowódców_jego | i_ja_ustawiłem_ich? przeciw_Jahaz i_ja_pochwyciłem_je
21 לספת  על  דיבנ ׃ אנכ  בנתי  קרחה  חמת  היערנ  וחמת
aby_przyłączyć do Dibonu | ja zbudowałem Kerchoh mur tych_lasów/ten_drewniany? i_mur
22 העפל ׃ ואנכ  בנתי  שעריה  ואנכ  בנתי  מגדלתה ׃ וא
tego_wzgórza | i_ja zbudowałem bramy_jego i_ja zbudowałem wieże_jego | i_j-
23 נכ  בנתי  בת  מלכ  ואנכ  עשתי  כלאי  האשו[ח  למ]?ינ  בקרב
-a zbudowałem dom króla i_ja uczyniłem zapory?/oba? tego_zbiorni[ka dla_w?]ód w_pośród
24 הקר ׃ ובר  אנ  בקרב  הקר  בקרחה  ואמר  לכל  העמ  עשו  ל
tego_miasta | i_cysterny żadnej w_pośród tego_miasta w_Kerchoh i_powiedziałem do_wszystkich ludzi uczyńcie dla_
25 כמ  אש  בר  בביתה ׃ ואנכ  כרתי  המכרתת  לקרחה  באסר
_was(siebie) mąż(każdy) cysternę w_domu_jego | i_ja wyciąłem/wykopałem te_wycięcia/rowy dla_Kerchoh przez_jeńc-
26 ?[ י  ]?ישראל ׃ אנכ  בנתי  ערער  ואנכ  עשתי  המסלת  בארננ [ ׃]
[-ów ]Izraela | ja zbudowałem Aroer i_ja uczyniłem _publiczną_drogę w_Arnon [ | ?]
27 אנכ  בנתי  בת  במת  כי  הרס  הא ׃ אנכ  בנתי  בֶּצֶר  כי  עינ
ja zbudowałem Bet Bamot bo zrujnowano go | ja zbudowałem Bezer bo kupą_gruzów
28 א]?ש  דיבנ  חמשנ  כי  כל  דיבנ  משמעת ׃ ואנכ  מלכ – – –]
[? męż-?]owie Dibonu uzbrojeni bo cały Dibon posłuszny_był | i_ja królowa-
29 ת[י – – –]?מאת  בקרנ  אשר  יספתי  על  הארצ ׃ ואנכ  בנת
-łe[m ? ] setką w_miastach które przyłączyłem do_ziemi(kraju) | i_ja zbudowa-
30 י  [את  מה]?ד[ב]?א  ובת  דבלתנ ׃ ובת  בעלמענ  ואשא  שמ  את  נקד
-łem [ Me]de[b]ę i_Bet Diblataim | i_Bet Baal_Meon i_umieściłem tam tych hodowców_owiec?
31 צאנ  הארצ ׃ וחורננ  ישב  בה  ב[נ  ד/ת  ד]?וד[ה  ו]?אמר[– – – – – – –]
[ ? ] owce tej_ziemi(kraju) | i_Horonaim mieszkał w_nim do[m]?/sy[n]? [Da]wid[a]?/[Da]du[y]? [i_?]powiedział
32 [– –]אמר  לי  כמש  רד  הלתחמ  בחורננ ׃ וארד  ו[– – – – – – – –]
[ ? ] powiedział do_mnie Kemosz zejdź walczyć przeciw_Horonaim | i_ja_zszedłem i_[ ? ]
33 [– –]ויש]?בה  כמש  בימי  ועל[עד]?  משמ  עשר  – – – – – – –]
[ ? i_przy]wrócił_je Kemosz w_moich_dniach i_[ ? ] stamtąd dziesięć [ ? ]
34 ?[שת  שדק ׃ וא[נכ[– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –]
[ ? ] lat ? | i_[ja?]

Stela Meszy a Biblia

[edytuj | edytuj kod]

Bunt Meszy przeciwko supremacji izraelskiej został opisany także w Biblii w 2 Księdze Królewskiej[2].

Znaczenie królestwa Izraela

[edytuj | edytuj kod]

Kamień Moabicki wskazuje na istotną rolę, jaką północne królestwo hebrajskie odgrywało w IX wieku przed Chrystusem.

Mesza przyznaje, że Izraelici przez czterdzieści lat panowali nad wieloma miastami w Moabie (po wschodniej stronie Jordanu), z kolei stela z Tel Dan (fragmenty odkryte w latach 1993 i 1994) wskazuje na walki izraelsko-aramejskie w okolicach miasta Dan (bitwa pod Abel?) na północy Izraela. Miasto Atarot wymienione przez Meszę jest oddalone o ok. 200 km od Dan oraz o ok. 100 km od Samarii, stolicy Izraela. Utrzymanie tak rozległego terytorium przez okres kilkudziesięciu lat byłoby niemożliwe bez licznej i dobrze wyszkolonej armii. Salmanasar III na steli z Kurh (BM 118884) twierdził, iż Achab z kraju Sir`ilaa (Isrilaa = Izrael?) wystawił przeciwko niemu 2000 rydwanów oraz 10000 żołnierzy.

Inskrypcja moabicka mówi także o 7000 Izraelitów zamieszkujących Nebo, których Mesza wymordował po zdobyciu miasta. Liczba ta obejmuje niewątpliwie mieszkańców okolicznych wiosek, którzy schronili się w twierdzy przed armią Moabu. Tym niemniej, jeżeli odległe miasto i otaczające je osiedla na pograniczu królestwa zamieszkiwało kilka tysięcy Hebrajczyków, to można przypuszczać, że okolice wielkich miast w głębi Izraela były znacznie bardziej zaludnione.

Imiona

[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie imiona z inskrypcji Meszy, z wyjątkiem Kemoszmeleka (ojca Meszy) oraz Asztar Kemosza (specyficzne określenie Kemosza różnie interpretowane) pojawiają się w Starym Testamencie.

Dawid = דודה
Występuje w linii 12 oraz, prawdopodobnie, 31, różnie tłumaczony. Biblijne imię Dawid (דָּוִד lub דויד) oznacza dosłownie umiłowany i pochodzi od słowa dode (דוד lub דד), które również oznacza umiłowany, bądź też wujek. Słowami pokrewnymi są doda (דודה), tj. ciotka oraz imię Dodo (דודו) o znaczeniu jego umiłowany. Stąd też sceptycy bardzo niechętnie odnoszą zwrot דודה ze Steli Meszy do biblijnego króla Dawida, gdyż do chwili obecnej toczą spór o historyczność tej postaci. Zamiast używać zwrotu ołtarz Dawida sceptyczni badacze często tłumaczą go jako ołtarz Dodo/Daduy (gdzie Dodo jest jakimś nieznanym bóstwem izraelskim), ołtarz jego umiłowanego (jako nawiązanie do JHWH, umiłowanego Izraelitów), bądź też ołtarz jego wujka.
Gad = גד
Wzmianka o biblijnym plemieniu Gad (גד) w linii 10 ma szczególne znaczenie. Po pierwsze, Mesza identyfikuje mężczyzn Gada jako stanowiących część Izraela. Po drugie, lokalizuje ich po wschodniej stronie Jordanu w okolicach Atarot zgodnie z opisem biblijnym (Liczb 32:34). Po trzecie, stwierdza, iż zamieszkiwali oni rejon Atarot od wieków. Innymi słowy, inskrypcja Meszy potwierdza plemienną strukturę narodu izraelskiego oraz fakt istnienia predynastycznego Izraela złożonego z kilku plemion na wiele wieków przed królem Omrim.
JHWH = יהוה
Występuje w linii 18, zaś kontekst zdania (linie 17-18) jednoznacznie wskazuje, że chodzi o Jahwe, Boga Izraela. Tym samym Stela Meszy jest najstarszą znaną inskrypcją wymieniającą imię Boga Hebrajczyków. W Starym Testamencie słowo to w identycznej postaci zostało użyte 6828 razy w 5521 wersetach.
Kemosz = כמש
Jedyne lub przewodnie bóstwo Moabitów, w księgach Starego Testamentu jako כְּמוֹשׁ (Liczb 21:29; Sędziów 11:24; 1 Królewska 11:7.33; 2 Królewska 23:13; Jeremiasza 48:13.46) oraz כמיש (Jeremiasza 48:7). Na steli pojawia się w liniach 3, 5, 9, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 32, 33.
Mesza = משע
Hebrajski odpowiednik מֵישַׁע pojawia się w 2 Królewskiej 3:4. Na szczególną uwagę zasługuje nie tylko zgodność z przekazem biblijnym, który umiejscawia bunt Meszy tuż po śmierci Achaba, syna Omriego (2 Królewska 1:1), prawdopodobnie jeszcze za rządów Ochozjasza i następnie za czasów jego brata, Jorama. Także wzmianka w królewskiej inskrypcji o hodowcach owiec (linie 30 i 31) wskazuje na szczególną troskę, którą Mesza darzył pasterzy i potwierdza tym samym unikalne stwierdzenie biblijne opisujące obcego władcę: Mesza, król Moabu, był hodowcą trzód i dostarczał królowi izraelskiemu sto tysięcy owiec i wełnę ze stu tysięcy baranów. (2 Księga Królewska 3:4)
Omri = עָמְרִי
Starotestamentowy zapis tego imienia jest identyczny i w odniesieniu do króla Izraela został użyty 12 razy w 1 Królewskiej 16:16-30 oraz pozostałe 3 razy w 2 Królewskiej 8:26, 2 Kronik 22:2 i Micheasza 6:16. Inskrypcja moabicka wspomina o nim w liniach 4-5 oraz 7 nazywając go królem Izraela, który panował za czasów ojca Meszy.

Nazwy geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Większość miejsc i miejscowości wymienionych na steli (poza Kerchoh i Meharot) występuje także w księgach Starego Testamentu. Analiza tekstu pozwala zauważyć, iż w języku moabickim hebrajskim końcówkom liczby mnogiej rodzaju męskiego ימ- odpowiadała końcówka נ- (inaczej ן-). Ponadto użycie znaku ו (waw) było nierzadko opcjonalne w wyrazach, gdzie odpowiadał on głosce u lub o (cechę tę można zauważyć także w języku hebrajskim na podstawie różnych wariantów tych samych nazw).

Izrael = יִשְׂרָאֵל
Sposób zapisu słowa na steli jest identyczny z formą spotykaną w księgach Starego Testamentu. W inskrypcji Meszy wyraz ten został użyty 6-krotnie (linie 5, 7, 10-11, 14, 18, 26), zaś w hebrajskich rękopisach starotestamentowych występuje on 2505 razy.
Moab = מאב
W języku hebrajskim zapisywane jako מואב. Na steli występuje 6-krotnie (linie 1, 2, 5, 6, 12, 20), zaś w Starym Testamencie 181 razy.

Pozostałe nazwy przedstawiono w tabeli.

Legenda tabeli:

  • nazwa – polskie tłumaczenie miejsca lub miejscowości
  • linia – numery linii inskrypcji, w których pojawia się dane słowo
  • stela – sposób zapisu nazwy na steli (za pomocą współczesnych liter hebrajskich odpowiadających danym znakom paleohebrajskim)
  • Biblia – sposób zapisu nazwy w hebrajskich rękopisach Starego Testamentu
  • wersety – starotestamentowe wersety, w których występuje dana nazwa

Uwagi:

Różnice pomiędzy zapisem moabickim a hebrajskim (najczęściej brakujące litery lub człony) zaznaczono kolorem czerwonym, przy czym:

  • znak oznacza brak danej litery w odpowiedniku hebrajskim
  • znak _ oznacza brak odstępu w odpowiedniku hebrajskim
nazwa linia stela Biblia wersety
Arnon 26 ארננ ארנונ Liczb 21:13.14.24.26.28, 22:36; Powtórzonego Prawa 2:24.36, 3:8.12.16, 4:48; Jozuego 12:1.2, 13:9.16; Sędziów 11:13.18.22.26; 2 Królewska 10:33; Izajasza 16:2; Jeremiasza 48:20
Aroer 26 ערער ערער Liczb 32:34; Powtórzonego Prawa 2:36, 3:12, 4:48; 2 Królewska 10:33; 1 Kronik 5:8
ערוער Jozuego 12:2, 13:9.16; Sędziów 11:33; Jeremiasza 48:19
ערעור Sędziów 11:26
Atarot 10, 11 עטרת עטרות Liczb 32:3
עטרת Liczb 32:34
[Bet] Baal Meon 9, 30 בעלמענ בעל_מעונ Liczb 32:38; 1 Kronik 5:8; Ezechiela 25:9
בית_בעל_מעונ Jozuego 13:17
בית_•••_מעונ Jeremiasza 48:23
[Bet] Bamot [Baal] 27 בת_במת במות Liczb 21:19.20
במות_בעל Liczb 22:41; Jozuego 13:17
Bet Diblataim 30 בת  דבלתנ עלמנ  דבלתימה Liczb 33:46.47
בית  דבלתימ Jeremiasza 48:22
Bezer 27 בצר בֶּצֶר Powtórzonego Prawa 4:43; Jozuego 20:8, (21:36); 1 Kronik 6:63(78)
Dibon 1-2, 21, 28(x2) דיבנ דיבנ Liczb 21:30, 32:3.34; Jozuego 13:17; Nehemiasza 11:25; Izajasza 15:2
דיבנ_דג Liczb 33:45.46
דיבונ Jozuego 13:9; Jeremiasza 48:18.22
Horonaim 31, 32 חורננ חורנימ Izajasza 15:5; Jeremiasza 48:5
חרונימ Jeremiasza 48:3
חרנימ Jeremiasza 48:34
Jahaz 19, 20 יהצ יהצה Liczb 21:23; Powtórzonego Prawa 2:32; Jozuego 13:18, (21:36); Sędziów 11:20; 1 Kronik 6:63(78); Jeremiasza 48:21
יהצ Izajasza 15:4; Jeremiasza 48:34
Keriot 13 קרית קריות Jeremiasza 48:24.41; Amosa 2:2
Kiriataim 10 קריתנ קריתימ Genesis 14:5; Liczb 32:37; Jozuego 13:19; Jeremiasza 48:1.23
קריתמה Ezechiela 25:9
Medeba 8, [30] מהדבא מידבא Liczb 21:30; Jozuego 13:9.16; 1 Kronik 19:7; Izajasza 15:2
Nebo 14 נבה נבו Liczb 32:3.38; 1 Kronik 5:8; Izajasza 15:2; Jeremiasza 48:1.22
Szaron 13 שרנ שרונ 1 Kronik 5:16

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Stanisław Gądecki: Archeologia biblijna. T. 1. Gniezno: Gaudentinum, 1994, s. 312-313. ISBN 83-85654-24-0. OCLC 749256967.
  2. 2Krl 3,4-5 w przekładach Biblii.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Tłumaczenia steli: