Sadziec

Sadziec

Morfologia (sadziec konopiasty)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	sadziec
Nazwa systematyczna
Eupatorium L. Sp. Pl. 836. 1753
Typ nomenklatoryczny
Eupatorium cannabinum L.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Sadziec (Eupatorium L.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Jest bardzo trudny do klasyfikacji taksonomicznej i w różnych ujęciach bardzo zmienna jest liczba podawanych w jego obrębie gatunków – od około 40^[4]–45^[5] do 126^[6] i więcej – nawet bardzo szerokich ujęć obejmujących ok. 1200 gatunków^[7]. Zasięg rodzaju obejmuje wschodnią część Ameryki Północnej, Europę i wschodnią Azję^[8]. W Polsce dziko rośnie tylko sadziec konopiasty E. cannabinum^[9] (zarazem gatunek typowy rodzaju^[3]). Rośliny te występują na różnych siedliskach od wilgotnych i cienistych po suche i słoneczne^[10].

Kilka gatunków jest uprawianych (np. sadziec konopiasty, dęty, plamisty, purpurowy)^[11]. Wiele dawniej tu zaliczanych gatunków przeniesionych zostało do innych rodzajów, w tym gatunek uprawiany także w Polsce jako „sadziec wonny”^[11] (→ Ageratina aromatica)^[6].

Pokrój

Byliny i rośliny jednoroczne^[5] osiągające od 30 do 200 cm wysokości^[8]. Łodygi prosto wzniesione i poza obrębem kwiatostanu zwykle nierozgałęzione^[8].

Liście

Zwykle naprzeciwległe, czasem okółkowe, w górnej części pędu czasem skrętoległe. Siedzące lub ogonkowe. Kształt blaszki zróżnicowany u różnych gatunków – trójkątny, jajowaty, okrągławy, lancetowaty do równowąskiego. Blaszka niepodzielona, pierzasto podzielona albo trójdzielna, czasem klapowana pierzasto lub dłoniasto^[8]. Blaszka może być naga lub omszona, gruczołowata lub szczeciniasto owłosiona, całobrzega lub ząbkowana^[8].

Kwiaty

Drobne, zebrane w dyskowate koszyczki, a te z kolei w wierzchotkowaty kwiatostan złożony. Okrywa ma średnicę 1–3 mm, rzadko ponad 5 mm. Listków okrywy jest od 7 do 15, w 2–3 rzędach, zwykle są zielone, podobnej długości i omszone lub ogruczolone, różnego kształtu u różnych gatunków, czasem obłonione, rzadko nagie. Kwiatów promienistych w koszyczku jest zwykle około 5, rzadko więcej. Korona ma kształt trąbkowaty do dzwonkowatego i jest barwy białej, rzadziej różowej do fioletowej. Ząbki korony, których jest 5, są trójkątne^[8].

Owoce

Niełupki 5-żebrowe, zwykle nagie, z 20–50 rzęskami białawego, drobno owłosionego puchu kielichowego^[8].

Homonimy taksonomiczne^[3]

Eupatorium Bubani = Agrimonia L.

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Eupatorieae, podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych Asteraceae^[12]. Wiele dawniej tu zaliczanych gatunków przeniesionych zostało do innych rodzajów (Ageratina, Chromolaena, Critonia, Conoclinium, Fleischmannia, Koanophyllon, Tamaulipa, Eutrochium)^[8][10].

Wykaz gatunków^[6][11]

Sadziec konopiasty jest rośliną leczniczą^[7]. Kilka gatunków jest uprawianych (także w Europie Środkowej) jako rośliny ozdobne (np. sadziec konopiasty, dęty, plamisty, purpurowy)^[11]. W ofercie handlowej jako sadźce znajdują się także przedstawiciele innych rodzajów (Ageratina aromatica jako „sadziec wonny” i Ageratina altissima jako „sadziec pomarszczony”)^[11][6]. Stosowane są na rabatach i w grupach bylinowych, w miejscach wilgotnych, żyznych i słonecznych. Do walorów należy to, że są atrakcyjne dla licznych motyli, nadają się także na kwiat cięty^[11].

Wymagają żyznej i przepuszczalnej gleby oraz słonecznego stanowiska. Rozmnaża się je z sadzonek wytwarzanych latem, przez wysiew nasion wiosną, lub przez podział jesienią. Po przekwitnięciu obcina się kwiatostany. Sadzonki sadźca zaleca się sadzić w miejscu lekko osłoniętym, półcienistym – dzięki temu będą wytwarzały intensywnie wybarwione, większe liście, a przy tym zmniejszy się pracochłonność zabiegów pielęgnacyjnych. Należy uważać przy komponowaniu roślin niskich i wolno rosnących – sadziec może je zagłuszyć^[13].

Rośliny uprawiane w Europie Środkowej preferują gleby żyzne, próchnicze, przepuszczalne i umiarkowanie wilgotne (tolerują szeroki zakres pH – przy czym sadziec plamisty lepiej sprawdza się na podłożu wapiennym). Gleby lekkie, piaszczyste przed sadzeniem powinno się wzbogacić kompostem i obornikiem^[13].