Rzut wolny (koszykówka)

Ten artykuł opisuje zagadnienie koszykarskie zgodne z normami FIBA.
Zasady w ligach NBA, NCAA lub innych mogą różnić się od tutaj przedstawionych.

Rzuty wolne

Rzut wolny – rzut oddawany z linii rzutów wolnych, o wartości jednego punktu.

Rzuty wolne – w koszykówce okazja zdobycia punktów dla zawodnika, gdy:

• był faulowany w trakcie akcji rzutowej
• drużyna przeciwna popełniła faul techniczny
• drużyna przeciwna popełniła faul dyskwalifikujący
• drużyna popełniła piąty lub kolejny faul.

Ustawienie zawodników podczas rzutów wolnych

Zawodnik musi wykonać rzut do kosza w następujący sposób:

• zawodnik wykonuje rzut stojąc "na linii rzutów wolnych" (w rzeczywistości stoi przed linią rzutów wolnych, gdyż jej nadepnięcie lub przekroczenie uznawane jest jako błąd przejścia; zawodnik rzucający może przekroczyć linię rzutów wolnych, dopiero gdy jest to ostatni rzut, a piłka dotknęła już obręczy kosza)
• nie może wykonać zwodu sugerującego wykonanie rzutu
• nie może wykorzystać więcej niż 5 sekund na wykonanie rzutu.

Zawodnicy muszą ustawić się w taki sposób przy liniach bocznych ograniczających "pole 3 sekund", że:

• dwaj zawodnicy obrony ustawiają się bliżej kosza
• dwaj zawodnicy ataku znajdują się w środku
• jeden zawodnik obrony znajduje się w polu bliższym linii rzutów wolnych.

Zadaniem tych zawodników jest zastawienie przeciwnika i zebranie piłki z kosza (patrz: zdjęcie po lewej).

Pozostali zawodnicy muszą ustawić się nad linią 6,75, nie stojąc poniżej wyimaginowanej linii, powstałej przez przedłużenie linii rzutów wolnych.

W zależności od sytuacji wykonuje się 1, 2 lub 3 rzuty wolne.

• 1 rzut wolny – gdy zawodnik był faulowany podczas akcji rzutowej i trafił do kosza i został on uznany
• 2 rzuty wolne – gdy:
  • zawodnik był faulowany podczas akcji rzutowej i nie trafił do kosza
  • był to piąty, lub kolejny faul drużyny przeciwnej
  • drużyna przeciwna popełniła faul techniczny (możliwe jest też, że wtedy rzuty wolne wykonuje sam rzucający, a wszyscy pozostali zawodnicy obu drużyn ustawiają się nad linią 6,75, a następnie drużyna zawodnika rzucającego wybija piłkę z autu z wysokości połowy boiska, lub z wysokości najwyższego punktu linii 6,75)
• 3 rzuty wolne – gdy zawodnik był faulowany podczas akcji rzutowej za 3 punkty i nie trafił do kosza

Sędziowie podczas rzutów wolnych

Wyróżniamy rzuty wolne "z grą" i "bez gry". Rzuty "bez gry" są zazwyczaj wtedy, gdy nie jest to ostatni rzut wolny danego zawodnika. Rzut "z grą" to zazwyczaj ostatni rzut, po którym zawodnicy mogą zbierać piłkę z kosza.

Sędzia podający piłkę graczowi rzucającemu powinien poinformować zawodnika, ile ma wykonać rzutów i czy jest to rzut "z grą", czy "bez gry", mówiąc np. dwa rzuty, bez gry. Po wykonanym rzucie ponownie podając piłkę powinien wtedy powiedzieć: jeden rzut, z grą.

Podczas rzutu "bez gry", drugi sędzia powinien stać z rękoma uniesionymi ku górze, z otwartymi dłońmi. Przy rzucie wolnym "z grą" drugi sędzia unosi tylko jedną rękę i wyciąga tylko palec wskazujący ku górze.

• przekroczenie linii rzutów wolnych, zanim piłka dotknie obręczy kosza
• wykonywanie rzutu dłużej niż przez 10 sekund
• wykonanie zwodu sugerującego oddanie rzutu wolnego
• rzut był niecelny, a piłka nie dotknęła obręczy kosza

• zajęcie niewłaściwego miejsca
• wejście do obszaru ograniczonego, od momentu otrzymania piłki przez zawodnika rzucającego do wypuszczenia piłki z rąk (podczas wykonania rzutu)
• wejście do strefy neutralnej, od momentu otrzymania piłki przez zawodnika rzucającego do wypuszczenia piłki z rąk (podczas wykonania rzutu)
• opuszczenie swojego miejsca przy obszarze ograniczonym, od momentu otrzymania piłki przez zawodnika rzucającego do wypuszczenia piłki z rąk (podczas wykonania rzutu)
• rozpraszanie zawodnika rzucającego

Gdy rzut jest celny, lecz błąd popełnia zawodnik wykonujący rzut wolny, kosz nie zostaje zaliczony. Piłkę otrzymują przeciwnicy, chyba że są jeszcze inne rzuty do wykonania.

Jeżeli rzut jest celny, a błąd popełnił dowolny inny zawodnik (oprócz rzucającego), to rzut zostaje uznany za celny, a błędy zostają pominięte. Jeśli był to ostatni rzut, piłkę otrzymują przeciwnicy.

W sytuacji, w której rzut jest niecelny, a zawodnik z drużyny osoby wykonującej rzut wolny popełnia błąd, piłkę otrzymuje przeciwnik. Wyjątkiem są sytuacje, w których pozostają kolejne rzuty do wykonania, lub drużyna rzucająca posiada prawo do posiadania piłki po oddaniu rzutów wolnych (taka sytuacja ma miejsce np. przy faulu technicznym).

W sytuacji rzutu niecelnego i błędu popełnionego przez drużynę przeciwną, wykonujący rzut wolny może powtórzyć swój rzut.

Jeśli podczas ostatniego rzutu wolnego błąd popełnia obie drużyny, pojawia się tzw. sytuacja rzutu sędziowskiego.

• Official Basketball Rules 2010. fiba.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-08)]. (ang.)
• Terminologia w koszykówce. ultrasport.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-06)].