Pia fidelis

Pia fidelis (PF, dosł. lojalna i wierna^[a]) – tytuł przyznawany honoris causa niektórym jednostkom wojskowym starożytnego Rzymu. Nadawany był zarówno całym legionom^[2], jak i pojedynczym kohortom, a także jednostkom auxilii, złożonym w większości z peregrini, czyli mieszkańców Cesarstwa Rzymskiego nie posiadających obywatelstwa^[3].

Tytuł tradycyjnie dodawany był do nazwy jednostki, w formie pełnej lub skróconej^[4]. Często dodawano także przydomek wzorowany na cognomen cesarza, za panowania którego nagroda została przyznana. Przykładowo kohorta cohors I Brittonum, która odznaczyła się w walce podczas wojen dackich za panowania cesarza Trajana (Marcus Ulpius Traianus) była później wielokrotnie wzmiankowana jako cohors I Brittonum Ulpia torquata pia fidelis civium Romanorum^[4].

W przypadku wielokrotnego nadania tego samego odznaczenia, często fakt ten był odnotowywany w jej nazwie. Przykładem mogą być wzmiankowane w epigrafice łacińskiej Legio I Adiutrix Pia Fidelis Bis („Legion I Pomocny, dwakroć lojalny i wierny”) czy Legio X Gemina Pia Fidelis Domitiana („lojalny i wierny Domicjanowi”).

Inne tytuły przyznawane jednostkom wojskowym (tak całym legionom, jak pojedynczym alom i kohortom) to civium Romanorum (obywateli rzymskich), felix (szczęśliwy), victrix (zwycięski), fortis (silny), vindex (obrońca), invicta (niezwyciężona), firma (silna) i velox (śmigły)^[5]. Żołnierze auxilii mogli także otrzymać w nagrodę za wierną służbę prawa obywatelskie, czego potwierdzeniem był tzw. dyplom wojskowy^[3].

• StephenS. Dando-Collins StephenS., Legiony Cezara: opowieść o Dziesiątym i najwaleczniejszym legionie Juliusza Cezara i o wojskach rzymskich, Saba ZuzannaS.Z. Litwińska (tłum.), Wielkie Bitwy, Wielcy Dowódcy, Dom Wydawniczy Bellona, 2004, ISBN 978-83-11-10059-6 .
• Valerie A.V.A. Maxfield Valerie A.V.A., The military decorations of the Roman army, Berkeley: University of California Press, 1981, ISBN 978-0-520-04499-9, OCLC 7464710 .