Nurbanu

Nurbanu Sultan
نور بانو سلطان

Nurbanu Afife

Valide Sultan
Okres	od 15 grudnia 1574 do 7 grudnia 1583
Poprzednik	Mihrimah
Następca	Safiye
Haseki Sultan
Okres	od 7 września 1566 do 15 grudnia 1574
Poprzednik	Roksolana
Następca	Safiye
Dane biograficzne
Dynastia	Osmanowie
Data urodzenia	ok. 1525 Paros na Cykladach
Data śmierci	7 grudnia 1583
Miejsce spoczynku	Hagia Sophia w Stambule
Ojciec	Yosef de Nasi lub Nicolò Venier
Matka	Violanta Baffo
Mąż	Selim II
Dzieci	Murad III Esmahan Sultan Gevherhan Sultan Şah Sultan Fatma Sultan
Multimedia w Wikimedia Commons

Afife Nurbanu Sultan (pełne imię Haseki Afife Nûr-Banû Vâlide Sultân Aliyyetü'ş-Şân Hazretleri; osmań. نور بانو سلطان; (ur. ok. 1525, zm. 7 grudnia 1583) – Haseki Sultan jako ulubiona nałożnica, a później prawowita żona sułtana Selima II, Valide Sultan oraz koregentka jako matka Murada III.

Obecnie istnieją dwie teorie na temat pochodzenia Nurbanu: była hiszpańską Żydówką albo wenecką szlachcianką^[1]. Po narodzinach mogła się nazywać Rachel Olivia de Nasi^[2] lub Cecilia Venier-Baffo^[3].

Jest kwestią dyskusyjną, czyją córką jest Rachel Olivia de Nasi^[4]. Yosef de Nasi, książę Naksos, który był synem Samuela de Nasi i wnukiem Yosefa de Nasi, poborcy podatkowego z Hiszpanii, uciekł z Wenecji do Imperium Osmańskiego, do Selima II i Nurbanu, co może sugerować pokrewieństwo między nim a żoną sułtana. Brat Samuela de Nasi przeprowadził się na grecką wyspę Paros^[4]. W tamtym okresie, aż do muzułmańskiej inwazji w roku 1537, wyspy greckie były pod władzą Wenecjan^[4]. Podczas wojny na Paros w 1537 r. Rachel została porwana i wywieziona do haremu osmańskiego księcia Selima w Stambule, gdzie została jego ulubioną żoną^[4]. Zmieniono jej imię na Afife Nurbanu Sultan. Będąc Żydówką, przyznawała przywileje Żydom ze Stambułu i Manisy^[4]. Rachel była spokrewniona z Gracią Mendes de Nasi, znaną również pod schrystianizowanym imieniem Beatrice de Luna, jedną z najbogatszych Żydówek okresu Renesansu^[4].

Wenecjanie twierdzą, że Nurbanu byłą córką Nicolò Veniera, brata Sebastiano Veniera (1496-1578), doży weneckiego w latach 1577–1578^[4]. Tymczasem według tureckich zapisów była córką weneckiego Żyda imieniem Yosef de Nasi i Violanty Baffo, uznanej przez niektóre źródła za kochankę Nicolò Veniera, przez inne za jego późniejszą żonę (po śmierci de Nasi)^[4].

Została podarowana Selimowi prawdopodobnie przez jego matkę, sułtankę Hürrem. Początkowo nosiła imię Afife - po osmańsku "sprawiedliwa", później książę Selim nazwał ją Nurbanu, co po persku znaczy "księżniczka światła". Była opisywana jako olśniewająca piękność o sięgających bioder czarnych włosach, bladej cerze i błękitnych oczach. Interesowała się historią i nauką języków obcych, uwielbiała poezję i czytała mnóstwo poematów. Uchodziła za niezwykle zdolną i oczytaną osobę.

Nurbanu bardzo szybko została ulubienicą Selima i w 1544 roku urodziła mu bliźniacze córki, Ismihan oraz Şah. Dwa lata później powiła swojego jedynego syna i przyszłego sułtana, Murada. Wiadomo, że wydała na świat jeszcze jedną córkę, Fatmę. Niektórzy uznają za jej córkę także Gevherhan.

Po narodzinach dzieci zdobyła wpływy i została głową książęcego haremu Selima w Manisie. Kiedy ten wstąpił na tron, ożenił się z nią i nadał jej tytuł Haseki Sultan.

Nawet kiedy Selim, już jako sułtan, zaczął brać do haremu inne nałożnice, pozostawała jego ulubienicą ze względu na swoją urodę i inteligencję. Jako matka następcy tronu była nie tylko doradczynią swojego męża, lecz także sprawowała często funkcję regentki w imieniu uzależnionego od alkoholu i narkotyków Selima. Władca bardzo cenił opinie żony i zawsze słuchał jej rad. Jacopo Soranzo, wenecki ambasador, relacjonował to tak:

„O Haseki mówi się, że jest wyjątkowo kochana i szanowana przez Jego Wysokość ze względu na jej wielką urodę i niezwykłą inteligencję.”

Była oddaną żoną i lojalną matką, jak pokazały późniejsze wydarzenia. Imperium Osmańskie było dalekie od stabilności, na szczytach władzy stale toczyła się walka o tron. Ten, który przegrywał wyścig, często tracił życie wraz z całą rodziną, co miało zapobiegać ewentualnym buntom w przyszłości. Nurbanu pragnęła, by nic nie przeszkodziło jej synowi w przejęciu władzy po ojcu.

Książę Murad został wysłany do Manisy na wybrzeżu Morza Egejskiego, by pełnić tam obowiązki gubernatora, i przebywał tam aż do śmierci sułtana Selima II w 1574 roku. Nurbanu szybko zdała sobie sprawę, że pod nieobecność następcy tronu w stolicy ktoś mógłby skorzystać okazji, by przejąć władzę, podjęła więc natychmiastowe działania. Jako że harem był odseparowany od świata zewnętrznego i skutecznie strzeżony, wiadomość o śmierci sułtana mogła zostać zatajona. Nurbanu ukryła zwłoki męża w chłodni i posłała po syna do Manisy. Dopiero po dwunastu dniach, gdy Murad przybył do Stambułu, ogłoszono publicznie, że Selim nie żyje. Syn Nurbanu został sułtanem Muradem III, a ona - valide sultan, która była najwyższym stanowiskiem, jakie mogła osiągnąć kobieta w Imperium Osmańskim. Nurbanu posiadła olbrzymią władzę i stała się osobą o potężnych wpływach.

Gdy Nurbanu została Valide sultan swojego syna Murada III, rządziła wraz z wielkim wezyrem Sokollu Mehmedem Paszą, koregentem sułtana w okresie sułtanatu kobiet. Jej pośredniczką ze światem poza haremem była Esther Handali, będąca wcześniej sekretarką Roksolany. Ich kontakty były tak częste, iż plotkowano, że były kochankami. Nurbanu korespondowała z królową Francji Katarzyną Medycejską. Weneckie raporty opisują Nurbanu jako kobietę, która nigdy nie zapomniała o swoim weneckim pochodzeniu.

W czasie dziewięciu lat regencji (1574–1583) prowadzona przez nią polityka była tak prowenecka, że Genueńczycy ją znienawidzili. Istnieją nawet podejrzenia, że została otruta przez genueńskiego agenta^[5]. W każdym razie zmarła w pałacu w dzielnicy Stambułu Yenikapı 7 grudnia 1583 r. Mówiono też, że Nurbanu była spokrewniona z Safiye, urodzoną jako Sofia Baffo, żoną Murada III, która została następną valide sultan Imperium Osmańskiego, kiedy jej syn Mehmed III wstąpił na tron. Według dokumentów osmańskich^jakich? Republika Wenecka została silnie uzależniona od Imperium podczas regencji Nurbanu, ponieważ jej polityka była skrajnie prożydowska.

Podczas 9 lat regencji Nurbanu zamówiła u słynnego architekta Sinana budowę meczetu Atik Valide wraz z otaczającym go kompleksem budynków zwanym külliye w stambulskiej dzielnicy Üsküdar, w miejscu, gdzie uprzednio znajdowała się żydowska łaźnia. Zakończenie budowy kompleksu i oddanie go do użytku nastąpiło pod koniec 1583 r., tuż przed śmiercią Nurbanu. Została pochowana w mauzoleum swego męża Selima II znajdującym się wewnątrz świątyni Hagia Sophia, w dzielnicy Sultanahmet w Stambule.

W tureckim serialu Wspaniałe stulecie w rolę sułtanki Nurbanu wcieliła się aktorka Merve Boluğur.

• Leslie Penn Peirce: The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press, 1993, seria: Studies in Middle Eastern History. ISBN 978-0-19-507673-8.
• Goodwin, Jason, Lords of the Horizons, (1998) – page 160
• A.D. Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty. Clarendon Press, Oxford, 1956.
• Almanach de Gotha: annuaire généalogique, diplomatique et statistique, Justes Perthes, Gotha, 1880-1944.
• Burke's Royal Families of the World, Volume II: Africa & The Middle East, Burke's Peerage Ltd., London, 1980.
• Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, Turkiye 1074-1990, Ankara, 1989.
• Osman Selâheddin Osmanoğlu, Osmanli Devleti'nin Kuruluşunun 700. Yılında Osmanlı Hanedanı, Islâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Vakfı (ISAR), Istanbul, 1999.
• Emine Fuat Tugay, Three Centuries: Family Chronicles of Turkey and Egypt, Oxford, 1963.

• Worldwide Guide to Women in Leadership (ang.)