Mauthausen (KL)

Zobacz też: Mauthausen-Gusen.

Mauthausen

Typ	obóz koncentracyjny
Odpowiedzialny	III Rzesza
Rozpoczęcie działalności	1938
Terytorium	Austria
Miejsce	Mauthausen
Liczba podobozów	56
Liczba więźniów	335 tysięcy
Narodowość więźniów	Polacy, Rosjanie, Austriacy, Włosi, Jugosłowianie, Hiszpanie, Czesi, Węgrzy, Francuzi, Grecy
Liczba ofiar	81–122 tysiące
Komendanci	Albert Sauer, Franz Ziereis
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej Mauthausen
48°15′27,07″N 14°30′01,55″E/48,257519 14,500431
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Konzentrationslager Mauthausen – zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych usytuowany w pobliżu miejscowości Mauthausen (ok. 20 km od Linzu) w Austrii. Utworzony 8 sierpnia 1938, niedługo po „anschlussie” Austrii, funkcjonował aż do wyzwolenia przez armię amerykańską 5 maja 1945. Obóz koncentracyjny Mauthausen wraz z jego filią w Gusen był znaczącym miejscem eksterminacji polskiej inteligencji w ramach tzw. Intelligenzaktion.

KL Mauthausen został założony 8 sierpnia 1938 w miejscowości Mauthausen w pobliżu największego austriackiego kamieniołomu granitu (Wiener Graben). Lokalizacja była ściśle związana z utworzonym w 1938 przez Heinricha Himmlera przedsiębiorstwem Deutsche Erd- und Steinwerke^[1]. Początkowo komendantem obozu został Albert Sauer, ale już od 17 lutego 1939 i do końca jego funkcjonowania funkcję tę pełnił Franz Ziereis.

Obok głównego obozu w Mauthausen funkcjonowały również jego filie: największa (większa od obozu macierzystego) w Gusen, Ebensee, Melk, Steyr-Münichholz, Schlier-Redl-Zipf, Gunskirchen, Amstetten, Wiener-Neudorf, Schwechat-Wien, St. Valentin, Sauerwerke-Wien i inne mniejsze^[2]. We wrześniu 1944 utworzono w Mauthausen podobóz kobiecy, do którego przysłano więźniarki z obozów koncentracyjnych Ravensbrück, Bergen-Belsen, Gross Rosen i Buchenwaldu.

Wiosną 1945 w Mauthausen przebywało wielu więźniów ewakuowanych z Auschwitz-Birkenau w czasie marszów śmierci).

Pod koniec kwietnia 1945, wobec zbliżającego się frontu, część SS-manów opuściła obóz. 5 maja 1945 o godz. 17:00 na teren obozu wkroczyła armia amerykańska. Więźniowie i wyzwoliciele dokonali samosądu na złapanych strażnikach SS oraz wielu blokowych i kapach komand, których ciała zostały spalone w grobach masowych na oczach lokalnej ludności, przymuszonej niezależnie od wieku do oglądania egzekucji.

Komendant obozu Mauthausen, Franz Ziereis, po ucieczce w góry został postrzelony przez Amerykanów, następnie jego ciało zostało oznaczone swastyką i powieszone na drutach kolczastych obozu przez byłych więźniów^{[potrzebny przypis]}.

Jeszcze w 1945 Sowieci wykorzystywali budynki obozu jako baraki dla wojska. Jednocześnie prowadzili demontaż części konstrukcji obozowych, w szczególności elementów podziemnych fabryk Gusen, które sukcesywnie wysyłali do Związku Radzieckiego. Tunele zostały wysadzone.

W latach 1961–1965 na terenie KL Mauthausen, z inicjatywy byłych więźniów, powstało Miejsce Pamięci Mauthausen.

W ciągu II wojny światowej więźniowie rozlokowani w wielu podobozach wykorzystywani byli do niewolniczej pracy na rzecz niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Z pracy niewolniczej więźniów korzystał szereg niemieckich i austriackich przedsiębiorstw zbrojeniowych, jak: Messerschmitt GmbH, Heinkel, Bayer, Steyr, Accumulatoren-Fabrik AFA, Österreichische Sauerwerks i inne.

W 1945 KL Mauthausen liczył 56 podobozów. Niektóre z nich słynęły z wyjątkowo wyczerpującej pracy, na przykład w podziemnych tunelach „Bergkristall-Bau” („Gusen II”).

Z początku więźniami byli prawie wyłącznie niemieccy i austriaccy socjaliści, komuniści, Świadkowie Jehowy^[4], antyfaszyści i homoseksualiści. Od połowy 1940 r. miejsce zsyłania Polaków, m.in. z "Kraju Warty" w ramach realizacji dużej akcji represyjnej przeciwko polskiej inteligencji na tym obszarze (tzw. Intelligenzaktion).

Śmiertelność wśród więźniów wzrastała, co już w styczniu 1941 spowodowało zainstalowanie krematoriów. W lutym 1942 przeprowadzono pierwsze zagazowanie więźniów, prób tych dokonano na jeńcach radzieckich, których duże grupy dotarły tu w drugiej połowie 1941. Wśród wielu innych narodowości były tu również duże grupy Węgrów i Holendrów.

KL Mauthausen był również jednym z miejsc zagłady austriackich Żydów.

W obozie koncentracyjnym w Mauthausen oraz jego podobozie w Gusen naziści uwięzili również około 450 Świadków Jehowy.

Więźniowie tworzyli w ramach obozu ruch oporu.

Szczególnie ostatnie miesiące przed wyzwoleniem były dla więźniów wyjątkowo dotkliwe, co wiązało się z trudnościami Niemiec w kwestiach zaopatrzeniowych.

Przez obóz przeszło 335 tys. więźniów, z czego – wedle bardzo zróżnicowanych szacunków – zmarło od 81 do 122 tys. Internetowa strona obozu podaje listę 81 tys. znanych z imienia i nazwiska osób umęczonych na śmierć w kompleksie obozów.

Porażający opis codziennego funkcjonowania obozu i warunków bytowania więźniów i ich śmierci przekazał jego więzień (16 VIII 1940 - 5 V 1945) – Stanisław Grzesiuk w publikacji "Pięć lat kacetu", która zaliczana jest do klasyki literatury obozowej.

 Zobacz też kategorię: Więźniowie KL Mauthausen-Gusen.

• Pierwszy proces załogi Mauthausen
• Drugi proces załogi Mauthausen
• Trzeci proces załogi Mauthausen
• Komitet Pamięci Gusen

• Feliks Załachowski: Gusen – obóz śmierci. Poznań: Związek Byłych Więźniów Politycznych, 1946. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Wantuła: Z doliny cienia śmierci. Londyn: Ewangelicko-Augsburska Parafia Polska, 1947. Brak numerów stron w książce
• Grzesiuk Stanisław: Pięć lat kacetu. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza. Wyd. I: 1958; inne wydania: 1982, 1989.
• Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. Obóz zagłady. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06368-0. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. Samoobrona i konspiracja. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980. ISBN 83-11-06497-0. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen – poezja i pieśń więźniów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1983. ISBN 83-211-0183-6. Brak numerów stron w książce
• Józef Iwiński: Walka o życie i godność ludzką w obozie koncentracyjnym Gusen w latach 1940–1942. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej, 1989. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. W obronie życia i ludzkiej godności. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2000. ISBN 83-11-09048-3. Brak numerów stron w książce
• Marek Orski: Ostatnie dni obozu Mauthausen-Gusen. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 2005. ISBN 83-88836-85-4. Brak numerów stron w książce
• Rudolf A. Haunschmied, Jan-Ruth Mills, Siegi Witzany-Durda: St. Georgen-Gusen-Mauthausen – Concentration Camp Mauthausen Reconsidered, BoD, Norderstedt 2008, ISBN 978-3-8334-7440-8 (publikacja dostępna również w Google-Book St. Georgen-Gusen-Mauthausen)
• Aldo Carpi: Dziennik z Gusen. Zakrzewo (gm. Dopiewo): Wydawnictwo Replika, 2009. ISBN 978-83-60383-97-1. Brak numerów stron w książce
• Praca zbiorowa: Człowiek człowiekowi... Niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945. KL Mauthausen/Gusen (wystawa). Warszawa: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2009.
• Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce „Intelligenzaktion”. Warszawa: IPN, 2009, seria: Monografie. ISBN 978-83-7629-063-8. Brak numerów stron w książce
• Rozmowa z wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdaleną Gawin, Chrońmy obóz w Gusen – to miejsce eksterminacji polskiej inteligencji; [w:] „Super Express” [Łódź], 6-7 V 2017, s. 5.
• Danuta Drywa: Polnische Häftlinge im Konzentrationslager Gusen. Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2020. ISBN 978-83-956199-3-9. (niem.).

• Miejsce Pamięci Mauthausen
• gusen.org (ang.)
• Photographies prises en août 2007 (Blog enrichi quotidiennement; merci de respecter ce lien)
• gusen.org.pl. gusen.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-05)].
• Ocaleni z Mauthausen.... indeks.karta.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-09)].
• Wystawa cyfrowa o obozie Gusen na platformie Google Cultural Institute
• Film Gusen – Wojna o pamięć, Muzeum Historii Polski