Macierzanka wczesna

Macierzanka wczesna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	macierzanka
Gatunek	macierzanka wczesna
	Nazwa systematyczna
	Thymus praecox Opiz; Naturalientausch 6:40. 1824
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Macierzanka wczesna (Thymus praecox Opiz) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Rośnie dziko tylko w Europie. W Polsce rzadki. Występuje tylko w Ojcowskim Parku Narodowym w Dolinie Prądnika i Dolinie Sąspowskiej^[3].

Morfologia

Łodyga: Płożące się gałązki rozłogowe do 30 cm długości, wzniesione gałązki kwiatostanowe do 10 cm długości.
Liście: Łopatkowate lub jajowate, orzęsione, od dołu ku górze coraz większe, do 15 mm długości i 8 mm szerokości.
Kwiaty: Skupione w główkowaty kwiatostan. Wargi kielicha równe, ząbki wargi górnej trójkątne.

Biologia i ekologia

Półkrzew. Rośnie w murawach naskalnych na skałach wapiennych. Gatunek charakterystyczny związku Seslerio-Festucion duriusculae^[4].

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na kilka podgatunków^[5]:

Thymus praecox subsp. caucasicus (Willd. ex Ronniger) Jalas - występuje w Turcji i na Kaukazie
Thymus praecox subsp. grossheimii (Ronniger) Jalas - rośnie w Turcji i Iranie
Thymus praecox subsp. jankae (Celak.) Jalas - występuje na Półwyspie Bałkańskim i w Turcji
Thymus praecox subsp. polytrichus (A.Kern. ex Borbás) Jalas - rośnie w górach południowej Europy
Thymus praecox subsp. praecox - występuje w zachodniej i centralnej Europie
Thymus praecox subsp. widderi (Ronniger ex Machule) P.A.Schmidt - rośnie we wschodnich Alpach
Thymus praecox subsp. zygiformis (Heinr.Braun ex Wettst.) Jalas - występuje na Półwyspie Bałkańskim

Zagrożenia i ochrona

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[6]: E (wymierający, krytycznie zagrożony); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[7].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014): CR (krytycznie zagrożony)^[8].

Gatunek objęty ochroną ścisłą.

Zastosowanie i uprawa

Jest uprawiana jako roślina ozdobna. Nadaje się do ogrodów skalnych i jako roślina okrywowa. Wymaga słonecznego stanowiska i lubi lekko kwaśne podłoże (pH 5,5–6). Uprawiana jest przez siew nasion wczesną wiosną. Rośnie powoli, zakwita dopiero w drugim roku. Należy ją starannie odchwaszczać. Jest wystarczająco mrozoodporna (strefy mrozoodporności 5-10). Po przekwitnięciu kwiatostany należy usuwać^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Biderman A.W., Bąba W. 2001. Macierzanka wczesna. s. 320-321. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
↑ The Plant List [dostęp 2013-10-10]
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[3] Biderman A.W., Bąba W. 2001. Macierzanka wczesna. s. 320-321. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.

[4] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .

[5] The Plant List [dostęp 2013-10-10]

[6] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[7] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[8] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]