Lukrecja (roślina)

Lukrecja
	; Lukrecja gładka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	lukrecja
	Nazwa systematyczna
	Glycyrrhiza L.; Sp. Pl. 741. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Glycyrrhiza glabra
Synonimy
	Liquiritia Medikus;
	Liquiritia Medikus;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lukrecja (Glycyrrhiza L.) – rodzaj bylin z rodziny bobowatych. Obejmuje 36 gatunków^[4]^[5]. Rośliny te występują w Europie (5 gatunków^[5]) i Azji, nieliczne gatunki rosną w Australii oraz na kontynentach amerykańskich^[5]. W Polsce dwa gatunki są efemerofitami – przejściowo tylko dziczeją: lukrecja gładka G. glabra i lukrecja najeżona G. echinata^[6].

Lukrecje zawierają saponiny i glicyryzynę – 50 razy słodszą od cukru spożywczego, przy czym jednak o charakterystycznym, lukrecjowym smaku^[5]. W Starożytnym Rzymie, na Bliskim Wschodzie i później w Europie wykorzystywana była jako roślina medyczna i spożywcza lukrecja gładka G. glabra. Zastosowanie lokalne w lecznictwie miały także G. lepidota (w Ameryce Północnej) i G. uralensis (w Chinach)^[5].

Systematyka

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.^[2]. W obrębie podrodziny należy do plemienia Galegeae, podplemienia Glycyrrhizinae^[7].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), rodzaj lukrecja (Glycyrrhiza L.)^[8].

Wykaz gatunków^[4]

Glycyrrhiza acanthocarpa (Lindl.) J.M.Black
Glycyrrhiza alalensis X.Y.Li
Glycyrrhiza alaschanica Grankina
Glycyrrhiza aspera Pall.
Glycyrrhiza astragalina Gillies ex Hook. & Arn.
Glycyrrhiza asymmetrica Hub.-Mor.
Glycyrrhiza bucharica Regel
Glycyrrhiza echinata L. – lukrecja najeżona
Glycyrrhiza eglandulosa X.Y.Li
Glycyrrhiza flavescens Boiss.
Glycyrrhiza foetida Desf.
Glycyrrhiza foetidissima Tausch
Glycyrrhiza glabra L. – lukrecja gładka
Glycyrrhiza gobica Grankina
Glycyrrhiza grandiflora Tausch
Glycyrrhiza hispida Pall.
Glycyrrhiza inflata Batalin
Glycyrrhiza krasnoborovii Grankina
Glycyrrhiza laxiflora X.Y.Li & D.C.Feng
Glycyrrhiza laxissima Vassilcz.
Glycyrrhiza lepidota Pursh
Glycyrrhiza macrophylla X.Y.Li
Glycyrrhiza michajloviana Grankina & E.V.Kuzmin
Glycyrrhiza nadezhinae Grankina
Glycyrrhiza orientalis Grankina & Letjaeva
Glycyrrhiza pallidiflora Maxim.
Glycyrrhiza purpureiflora X.Y.Li
Glycyrrhiza sergievskiana Grankina & Aralbaev
Glycyrrhiza shiheziensis X.Y.Li
Glycyrrhiza soongorica Grankina
Glycyrrhiza squamulosa Franch.
Glycyrrhiza subechinata Boza
Glycyrrhiza uralensis Fisch. ex DC. – lukrecja chińska

Zastosowanie

Glicyryzyna, czyli jeden ze składników aktywnych roślin z tego rodzaju, sprzyja gromadzeniu wody w organizmie. Dlatego lukrecja gładka była stosowana już przez rzymskich żołnierzy do zmniejszania pragnienia. Roślina wykorzystywana była wszechstronnie jako lecznicza^[5]. Współcześnie stwierdzono, że glicyryzyna hamuje replikację koronawirusów^[9] i HIV^[10].

Lukrecja ma też szerokie zastosowanie w kosmetyce jako jeden ze składników szamponów, kremów, toników czy żeli. Polecana także jako środek wspomagający leczenie zmian atopowych skóry oraz łuszczycy^[11].

Jako środek spożywczy lukrecja stosowana jest głównie w przemyśle cukierniczym w krajach skandynawskich (zob. słona lukrecja). Cukierki produkowane z lukrecji mają charakterystyczną, ciemną lub nawet czarną barwę. Lukrecja jest również składnikiem włoskiego likieru sambuca^[12]. Smak lukrecji przypomina anyż, zatem aromaty zbliżone do likieru sambuca można znaleźć także w tureckiej raki, w greckiej ouzo^[13], bułgarskiej mastice (anyżowy likier) lub francuskim pastis.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2008-01-09].
↑ ^a ^b Glycyrrhiza Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-03-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 394, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 90, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Glycyrrhiza. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-06-02)]. (ang.).
↑ Prof JP.J. Cinatl Prof JP.J. i inni, Glycyrrhizin, an active component of liquorice roots, and replication of SARS-associated coronavirus, „The Lancet”, 361 (9374), 2003, P2045-2046, DOI: 10.1016/S0140-6736(03)13615-X, PMID: 12814717 .
↑ HH. Sasaki HH. i inni, Effect of glycyrrhizin, an active component of licorice roots, on HIV replication in cultures of peripheral blood mononuclear cells from HIV-seropositive patients., „Pathobiology”, 70 (4), 2002–2003, s. 229-236, DOI: 10.1159/000069334, PMID: 12679601 .
↑ Lukrecja – właściwości słodkiego zioła - Dbam o Zdrowie [online], www.doz.pl [dostęp 2017-11-25] .
↑ Pogoda Dania - Ekologia.pl [online], dania.pl [dostęp 2024-04-28] (pol.).
↑ Historia i pochodzenie ouzo - Ouzo - alkohol rodem z Grecji - Alkohole, drinki kompendium wiedzy - Open-bar.pl [online], open-bar.pl:80 [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-16] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2008-01-09].

[pow-4] Glycyrrhiza Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-03-21].

[mabb-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 394, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 90, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[7] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].

[8] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Glycyrrhiza. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-06-02)]. (ang.).

[:0-9] Prof JP.J. Cinatl Prof JP.J. i inni, Glycyrrhizin, an active component of liquorice roots, and replication of SARS-associated coronavirus, „The Lancet”, 361 (9374), 2003, P2045-2046, DOI: 10.1016/S0140-6736(03)13615-X, PMID: 12814717 .

[10] HH. Sasaki HH. i inni, Effect of glycyrrhizin, an active component of licorice roots, on HIV replication in cultures of peripheral blood mononuclear cells from HIV-seropositive patients., „Pathobiology”, 70 (4), 2002–2003, s. 229-236, DOI: 10.1159/000069334, PMID: 12679601 .

[autonazwa1-11] Lukrecja – właściwości słodkiego zioła - Dbam o Zdrowie [online], www.doz.pl [dostęp 2017-11-25] .

[12] Pogoda Dania - Ekologia.pl [online], dania.pl [dostęp 2024-04-28] (pol.).

[13] Historia i pochodzenie ouzo - Ouzo - alkohol rodem z Grecji - Alkohole, drinki kompendium wiedzy - Open-bar.pl [online], open-bar.pl:80 [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-16] (ang.).

[1]