Kalendarz

Ten artykuł dotyczy rachuby czasu. Zobacz też: kalendarz - rodzaj wydawnictwa (publikacji).

Zobacz multimedia związane z tematem: Kalendarz

Zobacz w Wikiźródłach tekst Ad calendas graecas w Encyklopedii staropolskiej

Zobacz hasło kalendarz w Wikisłowniku

Zobacz kolekcję cytatów o kalendarzu w Wikicytatach

Kalendarz – system rachuby czasu. Dzieli on czas na podstawie dwóch okresowych zjawisk atmosferycznych: cyklu zmian pór roku i zmian faz Księżyca. Z tego względu obowiązuje podział kalendarzy na słoneczne (solarne), księżycowe (lunarne) i księżycowo-słoneczne (lunisolarne)^[1]. Słowo kalendarz pochodzi od łac. calendae, tj. pierwszy dzień miesiąca^[2].

Pierwsze kalendarze opierały się na zmianach pór roku i zachodzących w ich ramach zjawiska w naturze. Później powstały kalendarze oparte na obserwacjach astronomicznych, formułujące abstrakcyjne pojęcie podziału czasu^[3].

Obecnie najbardziej rozpowszechnionym kalendarzem na świecie jest kalendarz gregoriański, wprowadzony w 1582 przez papieża Grzegorza XIII. Na mocy decyzji Grzegorza XIII w 1582 roku po 4 października nastąpił od razu 15 października^[4]. Kalendarz gregoriański nie wszędzie został wprowadzony od razu. W niektórych państwach (np. w krajach arabskich, Chinach, Indiach, Nepalu, Etiopii, Izraelu, Sri Lance) obowiązują dwa kalendarze: gregoriański i regionalny, często związany z panującą w danym kraju religią^[5].

Kalendarze były tworzone przez osoby wykształcone, najczęściej kapłanów lub uczonych. Pożytek z kalendarza był użyteczny dla społeczeństwa, stąd poszukiwano sposób na jego upowszechnienie. Przy tworzeniu kalendarzy korzystano również z prostych obserwacji, o charakterze ludowym^[2].

• Kalendarz księżycowy – kalendarz oparty na fazach Księżyca. Stosowany był przez starożytnych Babilończyków. Na podstawie kalendarza babilońskiego powstały kalendarz żydowski i muzułmański^[3];
• Kalendarz słoneczny – kalendarz oparty na cyklu zmian pór roku związanym z ruchem obiegowym Ziemi wokół Słońca^[3]. Pierwowzorem kalendarzy słonecznych był kalendarz egipski, w których rok liczył 12 miesięcy po 30 dni i 5 dni dodatkowych pod koniec roku^[1]. Tego typu kalendarzem był kalendarz juliański, wprowadzony w 46 roku p.n.e. przez Juliusza Cezara^[3];
• Kalendarz księżycowo-słoneczny – kalendarz będący kombinacją kalendarza słonecznego i księżycowego. Pierwszym kalendarzem tego typ był kalendarz egipski po reformie Ptolomeuszów^[3].

• Józef Szymański: Nauki pomocnicze historii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012. ISBN 978-83-01-16171-2.