Jan (książę Östergötland)
| |
| Książę Östergötland | |
| Okres |
od 1608 |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia |
18 kwietnia 1589 |
| Data i miejsce śmierci |
5 marca 1618 |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
Jan (ur. 18 kwietnia 1589 na zamku w Uppsali, zm. 5 marca 1618 na zamku w Bråborg) – książę Östergötland, książę Finlandii (1590–1606), młodszy z dwóch synów króla Szwecji Jana III i jedyne dziecko z jego małżeństwa z królową Gunillą Bielke.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W rok po urodzeniu Jan został mianowany przez ojca księciem Finlandii i grafem Wysp Alandzkich i Bråborg w Östergötland. Na przełomie XVI i XVII wieku był zamieszany w spór dotyczący sukcesji tronu szwedzkiego[1].
Kiedy w roku 1604 na posiedzeniu Riksdagu w Norrköping Jan zrzekł się praw do tronu na rzecz księcia Karola, otrzymał od tego ostatniego tytuł księcia dziedzicznego Östergotland. W jego władaniu znalazł się (po kilku korektach) cały Östergötland oraz powiaty Kinda i Ydre w Smalandii, Sundbo w Närke i Kåkind w Västergötland. W 1611 dodano cztery kolejne powiaty Västergötland. W liście donacyjnym Karola IX z 1609 roku książę Jan otrzymał jako władca mocną pozycję – księstwo zostało przekazane jemu i jego męskim potomkom jako "prawowita własność"; przyznana mu też została duchowa i świecka jurysdykcja, prawo mianowania m.in. biskupów i sędziów, prawo bicia monety ze swym wizerunkiem, a także pobór podatków i opłat, ceł, środków pochodzących z grzywien, itp. Oprócz tego Jan był dowódcą wojsk w swoim księstwie. Objęcie w 1611 roku tronu szwedzkiego przez Gustawa II Adolfa okazało się początkowo korzystne dla księcia Jana. Nowy władca obdarzył go przyjaźnią i zaufaniem, co uwidoczniło się podczas wojny kalmarskiej (1611–1613), podczas której Jan wykazał się talentem dowódczym, a następnie podczas wojny rosyjsko-szwedzkiej, gdy król w roku 1615, przed udaniem się na wyprawę wojenną, mianował go dowódcą wojsk, które pozostały w kraju. W kolejnych latach stosunki między Janem a Gustawem Adolfem uległy jednak ochłodzeniu w związku z wojną polsko-szwedzką i zabiegami króla Zygmunta III Wazy o odzyskanie tronu szwedzkiego. Zwolennicy Zygmunta starali się pozyskać dla swoich zamiarów pomoc księcia Jana, który jednak okazał się lojalny wobec Gustawa Adolfa, mimo iż był przez niego podejrzewany[2].
Książę Jan miał zadatki na dobrego władcę. Otrzymał staranne wychowanie. Znał języki obce, zwłaszcza niemiecki. Żywo interesował się kulturą, wspierał podróże studenckie, otaczał się uczonymi i był zapalonym kolekcjonerem sztuki. Zbudował w swym księstwie administrację i sądownictwo. Szczególną uwagę poświęcił rozwojowi handlu. Przedmiotem swych intensywnych starań uczynił Norrköping, który miał się stać reprezentacyjną stolicą jego księstwa. Książę wydał dyspozycje odnośnie do planów miasta i jego architektury, udzielił mu przywilejów, stymulował osadnictwo. Podczas jego rządów w mieście osiedliło się wielu zagranicznych kupców. Książę założył też fabrykę broni w mieście i zbudował na jego obrzeżach twierdzę Johannisborg, która miała stać się jego rezydencją. Jednak rozrzutność księcia Jana, jeśli chodzi o utrzymanie dworu i finansowanie działalności budowlanej doprowadziły do kryzysu ekonomicznego w Östergötland. Zwykle podatki nie wystarczały na pokrycie rosnących wydatków, a wprowadzone podatki dodatkowe stały w sprzeczności z rozporządzeniami listu donacyjnego. Książę miał oprócz tego kłopoty ze zdrowiem. Już w młodym wieku przechodził ciężkie ataki choroby, która ostatecznie miała stać się przyczyną jego śmierci[2].
29 listopada 1612 roku książę Jan zawarł związek małżeński z Marią Elżbietą, córką Karola IX. Związek ten okazał się nieszczęśliwy, a małżonkowie nie doczekali się potomstwa[1]. Nieudane małżeństwo pogorszyło stan zdrowia księcia. Maria Elżbieta była, podobnie jak on, wątłego zdrowia, a po kilku latach małżeństwa okazało się, że jest chora psychicznie[2].
Książę Jan zmarł 5 marca 1618 roku w twierdzy Bråborg, a Maria Elżbieta zmarła pięć miesięcy po nim. Ponieważ oboje nie mieli dzieci, księstwo Östergötland powróciło do korony szwedzkiej[1].