Przejdź do zawartości

Jacek Kaczmarski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jacek Kaczmarski
Ilustracja
Jacek Kaczmarski (1992)
Data i miejsce urodzenia

22 marca 1957
Warszawa

Data i miejsce śmierci

10 kwietnia 2004
Gdańsk

Przyczyna śmierci

nowotwór

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

poeta, kompozytor, piosenkarz

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Pracodawca

Radio Wolna Europa (1984–1994)

Rodzice

Janusz Kaczmarski, Anna Trojanowska-Kaczmarska

Małżeństwo

Inka Kardyś (1980–1990), Ewa Volny (1994–1998)

Dzieci

Patrycja Volny
Kosma Kaczmarski

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Strona internetowa

Jacek Marcin Kaczmarski (ur. 22 marca 1957 w Warszawie, zm. 10 kwietnia 2004 w Gdańsku) – polski bard, poeta, prozaik, kompozytor, piosenkarz, twórca tekstów piosenek.

Znany głównie dzięki piosenkom o tematyce historycznej (Rejtan, czyli raport ambasadora; Sen Katarzyny II, Lekcja historii klasycznej, Jałta, Ballada wrześniowa) i społeczno-politycznej (Mury, Nasza klasa, Obława).

Postać powszechnie kojarzona z etosem pierwszej „Solidarności” oraz stanem wojennym – okresem, kiedy jego liryka, rozpowszechniana w nieoficjalnych wydawnictwach, identyfikowana była jako głos antykomunistycznej opozycji.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Jacek Kaczmarski był synem wieloletniego prezesa Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków Janusza Kaczmarskiego oraz malarki Anny Trojanowskiej-Kaczmarskiej, która po swojej matce Felicji z domu Szlachtaub była Żydówką, członkinią Stowarzyszania Dzieci Holocaustu. Uczęszczał do XV Liceum Ogólnokształcącego im. Narcyzy Żmichowskiej w Warszawie (do tej samej klasy uczęszczał m.in. Jarosław Lindenberg[1]). W 1980 ukończył studia na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Działalność artystyczną rozpoczął w połowie lat 70. XX w., jednak teksty do wielu utworów powstawały dużo wcześniej. Zadebiutował na Warszawskim Jarmarku Piosenki w 1976 roku, a rok później na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie zdobył nagrodę za utwór Obława. Związany był z kabaretem „Pod EgidąJana Pietrzaka, grupą Piosenkariat oraz Teatrem na Rozdrożu.

W 1979 wraz z Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim przygotował program poetycki Mury. Następnym wspólnym programem był Raj. W 1981 Jacek Kaczmarski zdobył nagrodę dziennikarzy na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu za Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego, następnie (w sierpniu) drugą nagrodę na Festiwalu Piosenki Prawdziwej w Gdańsku. Kolejne programy to Muzeum – poetyckie interpretacje polskiego malarstwa nawiązujące do ostatnich dwustu lat polskiej historii oraz Krzyk – z tytułowym utworem napisanym do obrazu Edwarda Muncha. Utwór Mury stał się, wbrew pierwotnemu znaczeniu, hymnem rodzącej się „Solidarności” i antykomunistycznej opozycji[2].

U schyłku 1981, podczas trasy koncertowej Kaczmarskiego we Francji, w Polsce ogłoszono stan wojenny. Przebywając na emigracji koncertował on m.in. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, RPA, Izraelu oraz w większości krajów Europy Zachodniej. Występował na rzecz podziemnej „Solidarności”, brał udział w licznych akcjach charytatywnych.

W 1984 został członkiem Redakcji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium[3] z własnym programem „Kwadrans Jacka Kaczmarskiego”. Pisał też komentarze polityczne, prowadząc audycję tego radia „Fakty, Wydarzenia, Opinie”. W tym samym czasie wydawane nielegalnie w podziemiu kasety z utworami Kaczmarskiego krążyły po Polsce. W Rozgłośni Polskiej RWE pracował do zamknięcia w 1994 roku[4]. Na emigracji powstały kolejne nowe zbiory poezji i albumy, a wśród nich: Zbroja (1982), Przejście Polaków przez Morze Czerwone (1983), Mój Zodiak (1985), Kosmopolak (1987), Notatnik australijski (1988), Dzieci Hioba (1989) oraz Głupi Jasio (1989).

Grób Jacka Kaczmarskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w 20 rocznicę śmierci (10.04.2024)
Gwiazda Kaczmarskiego w Opolu (2014)

Po powrocie do Polski w 1990 odbył, wraz ze Zbigniewem Łapińskim, pierwszą po 9 latach emigracji trasę koncertową, za której płytową wersję (Live) otrzymał w 2002 platynową płytę[5]. W 1993 powstała nowa płyta – Wojna postu z karnawałem – w warstwie muzyczno-wykonawczej przygotowana wspólnie z Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim. W 1994 roku powstały dwa kolejne programy: Sarmatia oraz zbiór kolęd i pastorałek – Szukamy stajenki. Na półki księgarń trafiła debiutancka powieść autobiograficzna Kaczmarskiego – Autoportret z kanalią. W tym samym roku Kaczmarski napisał libretto musicalu Kuglarze i wisielcy z muzyką Jerzego Satanowskiego. Rok później powstał kolejny program pt. Pochwała łotrostwa.

Mimo sukcesów zawodowych, mierzył się w życiu osobistym z alkoholizmem oraz problemami finansowymi[6]. W roku 1995 Jacek Kaczmarski wraz z drugą żoną Ewą i 7-letnią córką Patrycją[7] osiedlił się w Australii, skąd przyjeżdżał do Polski na koncerty i promocje kolejnych płyt. W Perth, jak podaje jego córka, stosował wobec obu kobiet przemoc fizyczną, która zakończyła się ich ucieczką do domu samotnej matki oraz rozwodem pary[8]. Pobyt w Australii zaowocował nowymi tekstami, utrwalonymi na płycie Między nami (1997) oraz Dwie skały, nagranej w grudniu 1999. Pisał też kolejne powieści, które ukazały się w Polsce: Plaża dla psów, O aniołach innym razem – z 1999 oraz Napój Ananków (2000). Kolejną złotą płytę otrzymał za Krzyk.

W 2001 Kaczmarski obchodził 25-lecie działalności artystycznej. Za jego życia ukazały się jeszcze płyty: Dwadzieścia (5) lat później (2001) i Mimochodem (2002), a już po śmierci – tomik poezji pt. Tunel, zestaw „Syn marnotrawny” (2004), zawierający komplet wszystkich płyt, polskich i zagranicznych, nagranych przez poetę oraz zestaw „Suplement” (2006) z utworami nie zarejestrowanymi na oficjalnych płytach. Ostatnim utworem Kaczmarskiego był niedokończony poemat O Münchhausenie, podejmujący problematykę akcesji Polski do Unii Europejskiej, którego wstępną część napisał 9 kwietnia 2004[9].

Na przełomie 2001 i 2002 Kaczmarski zauważył u siebie bóle gardła i trudności ze śpiewaniem. 12 stycznia 2002 odbył ostatni koncert w Arcueil pod Paryżem z programem Szukamy stajenki, kolejne koncerty odwołał z uwagi na zły stan zdrowia. W marcu 2002[3] zdiagnozowano u Jacka Kaczmarskiego zaawansowane stadium płaskonabłonkowego raka przełyku[10] (czasem podawany jest rak krtani[11]). Sprawa jego choroby nabrała medialnego rozgłosu. Zorganizowano serię koncertów charytatywnych z udziałem m.in. Aloszy Awdiejewa, Michała Bajora i Skaldów. Wielu ludzi, w tym artystów, wspierało go finansowo podczas kosztownych zabiegów[12][13][14]. Kaczmarski nie zdecydował się na zabieg wycięcia ognisk nowotworu ze względu na złe rokowania operacyjne, stosował alternatywne metody leczenia w Centrum Rehabilitacji i Regeneracji Onkologicznej w Innsbrucku, polegające na próbie niszczenia guza nowotworowego za pomocą hipertermii oraz stosowania środków homeopatycznych i typowych dla medycyny chińskiej[11][15]. Na początku 2003 przeszedł zabieg tracheotomii. W późniejszym czasie leczył się u jednego z warszawskich znachorów, który kilka lat po jego śmierci okazał się oszustem[16]. Na początku 2004 Kaczmarski całkowicie stracił głos i kontaktował się jedynie w formie pisemnej[17]. 17 marca 2004 otrzymał nagrodę Fryderyka za całokształt twórczości[3]. Nagrody nie był już w stanie odebrać osobiście. Nad ranem 10 kwietnia 2004 w szpitalu w Gdańsku stracił przytomność. Zmarł tego samego dnia około godziny 18:30[11]. Przed śmiercią został ochrzczony w wyznaniu rzymskokatolickim[18]. 24 kwietnia jego prochy spoczęły w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C31-tuje-17)[19].

Nagrobek, pierwotnie przedstawiający struny gitary rozpięte między dwiema skałami, został zdewastowany. Autorem przeprojektowania uwzględniającego kradzież strun jest Janusz Kaczmarski, ojciec poety[20].

Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, zasiadał też w Radzie Nadzorczej Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Warszawie[21].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Jacek Kaczmarski był przede wszystkim poetą. Napisał ponad 600 wierszy, 5 powieści i dwa libretta. Był także kompozytorem muzyki do swoich wierszy i pieśniarzem – ponad 25 lat wykonywał swoje utwory na scenie. Reprezentował nurt tzw. piosenki autorskiej, czyli w całości stworzonej przez jedną osobę, tak w warstwie tekstowej, muzycznej, jak i wykonawczej.

Poezja

[edytuj | edytuj kod]

Jacek Kaczmarski w warstwie formalnej czerpał z klasycznych systemów wersyfikacyjnych oraz podkreślał wyrazistość brzmieniową rymem – stosując te schematy jako element uwidoczniający wymowę i konotacje utworu. Posługiwał się zarówno wierszem sylabotonicznym, gdzie stała liczba sylab i regularność stóp precyzyjnie wyznacza ramy wiersza (np. Włóczędzy), ale też łamał konwencję tam, gdzie nieregularność stanowiła walor semantyczny – dodawała dynamiki i korespondowała z treścią wiersza (np. Kołysanka dla Kleopatry). W niektórych utworach posługiwał się wręcz wierszem wolnym (Zbigniewowi Herbertowi, Tren spadkobierców). W wielu utworach przyjęta konwencja miała za dodatkowe zadanie osadzić wiersz w „cudzej” stylistyce poetyckiej, co najczęściej wiązało się także z wydobyciem najistotniejszych motywów tematycznych i stanowiło rodzaj gry poetyckiej, pastiszu, a niekiedy hołdu poecie. W takiej roli zastosował Kaczmarski m.in. strofę mickiewiczowską, modernistyczną stylistykę Brunona Jasieńskiego, czy charakterystyczną frazę Norwida bądź Herberta.

W swojej poezji wykorzystywał środki stylistyczne, takie jak instrumentacje głoskowe („I bluźnią bliźni, żem ich zbrudził”), personifikacje, metonimie („Polskę zwinął w rulon”), wyzyskiwał podobne brzmienie i dwuznaczność słów, przeciwieństwa. Tworzył też neologizmy („Sodomora”, „lalkolep”) i wykorzystywał barbaryzmy.

Poezję Kaczmarskiego cechuje wielowarstwowa metaforyka. Obok metafor językowych, utartych w obyczaju językowym zwrotów, występują skomplikowane metafory poetyckie. Posługiwał się środkami uwydatniającymi motywacje i zależności językowe np. gry słów, powtórzenia, antymetabole („gryzące pochwały-pochwalne gryzmoły”), paronomazje, figury etymologiczne, homonimy, przekształcenia frazeologiczne i brzmieniowe („szatan ponoć ma dwa końce”). Pojawiały się również w jego twórczości metafory-alegorie i symbole rozciągnięte na cały tekst literacki.

Muzyka

[edytuj | edytuj kod]
Gitara Jacka Kaczmarskiego

Kompozycje

[edytuj | edytuj kod]

Przewaga ballad o klasycznych rozwiązaniach harmonicznych i rytmicznych.

Kompozycje utrzymują się w klasycznym nurcie. Kaczmarski, za przykładem wcześniejszych śpiewających poetów, czerpał z tradycyjnych wzorów z dala omijając współczesne kierunki muzyczne, chyba że służyło to określonemu celowi poetyckiemu.

„Staram się być wierny jednej zasadzie: komponując muzykę opieram się na wzorcach klasycznych. Nie stosuję standardów jazzowych, bluesowych, rockowych czy popowych. Chyba że ma to czemuś służyć. Ale to zdarza się rzadko”[22].

W początkowej fazie twórczości słychać było ewidentną fascynację muzyką Włodzimierza Wysockiego wyrażającą się w charakterystycznych „rwanych” akordach (Nie lubię, Manewry) czy zmianach szybkiego tempa (cykl Obław). Później nastąpił rozwój jego stylistyki. Forma utworu zawsze odgrywała rolę służebną wobec tekstu, niejako go ilustrując. Jako przykłady mogą posłużyć utwory jak Somosierra lub cykl Obława, których szaleńcze tempa oddają wrażenie pędu – czy to szarży wojska, czy stada wilków, spokojny Poranek i wręcz knajacki refren Kuglarzy. Wszystkie te chwyty są typowymi przykładami retoryki muzycznej, gdzie muzyka ma służyć lepszemu przyswojeniu przez słuchacza tekstu utworu.

Na wspólnych programach Tria odcisnęła się indywidualność twórcza wszystkich trzech kompozytorów: Przemysław Gintrowski wniósł specyficzny styl kompozycji, o bardzo nośnej melodyce i prostej harmonii, szczególnie pasujący do wykonywanych przez niego wierszy Zbigniewa Herberta, natomiast kompozycje Zbigniewa Łapińskiego charakteryzowało skomplikowanie formalne oraz harmoniczne i bogactwo aranżacji fortepianowych.

Kaczmarski w celu ilustracyjnym często nawiązywał do różnych stylów muzycznych. W jego twórczości solowej oraz w utworach Tria można usłyszeć motywy narodowe:

  • rosyjskie (Encore, jeszcze raz..., Czastuszki o pierestrojce)
  • ukraińskie (fragment – przytoczony zresztą „ze słuchu” i błędnie zacytowany – ukraińskiej piosenki ludowej w Romansie historiozoficzno-erotycznym o princessie Doni i parobku Ditku ze wstawką etnograficzną)
  • stricte polskie (polonez Z pasa słuckiego pożytek, warszawski tzw. folk miejski – estetyka piosenki ulicznej: Karnawał w Victorii)
  • hiszpańskie (flamenco Sąd nad Goyą, Zakopywanie głowy, tango Między nami)
  • francuskie (walc paryski Pożegnanie Okudżawy, gawot Artyści, oraz melodia karmanioli w Karmanioli)
  • amerykańskie (blues Przy ołtarzu baru, zydeco Źródło wszelkiego zła, Postmodernizm)
  • japońskie (sposób akompaniamentu w Japońskiej rycinie);

Jednym z rzadkich w twórczości Kaczmarskiego przykładów wykorzystania standardów gatunkowych do ilustracji utworu jest muzyka do Przyśpiewki bylejakiej o europejskości Polaka (konwencja rapowa) i stylizowany na rockową balladę Dylan.

Spotkać można też dosłowne cytaty np.:

Instrumentarium

[edytuj | edytuj kod]

W utworach Kaczmarskiego dominowało ograniczone instrumentarium, obejmujące żywe, klasyczne brzmienia instrumentów – gitar oraz fortepianu.

W aranżacjach piosenek Kaczmarskiego usłyszeć można:

  • gitarę klasyczną solo – we wszystkich samodzielnych programach Kaczmarskiego
  • dwie gitary klasyczne – w niektórych aranżacjach piosenek wykonywanych przez Kaczmarskiego i Gintrowskiego, a także w piosenkach granych wspólnie z Jackiem Majewskim
  • gitarę klasyczną i fortepian – w programach tworzonych ze Zbigniewem Łapińskim
  • dwie gitary klasyczne, fortepian – w programach tworzonych przez Trio: Kaczmarski, Gintrowski, Łapiński

wyjątkowo, na zasadzie eksperymentu:

  • gitarę klasyczną i akustyczną oraz elektroniczne instrumenty klawiszowe – płyta Litania
  • fortepian, gitarę basową, kwartet smyczkowy i instrumenty dęte – płyta Szukamy Stajenki
  • gitary klasyczne, kontrabas, instrumenty dęte, akordeon – płyta Między nami

Technika gry na gitarze

[edytuj | edytuj kod]

Jacek Kaczmarski trzymał gitarę odwrotnie niż większość gitarzystów: struny szarpane lub uderzane były palcami lewej ręki, zaś struny na gryfie przyciskały palce dłoni prawej; ułożenie strun pozostawiał jednak niezmienione. Pozwalało mu to łatwiej osiągać niektóre rozwiązania brzmieniowe niż w przypadku gitary trzymanej w sposób klasyczny.

Rzekoma leworęczność Jacka Kaczmarskiego

Dość powszechnie uważa się, że Jacek Kaczmarski był leworęczny. Przeświadczenie takie wynika zapewne z odwrotnego trzymania przez niego gitary, był on jednak praworęczny. Wątpliwości rozwiewa sam poeta w wywiadzie:

„– Nie jest trudno zauważyć, że grasz na gitarze lewą ręką, chociaż ułożenie strun jest typowe dla gitarzysty praworęcznego. Jednak autografy rozdajesz ręką prawą. Czy to znaczy, że jesteś oburęczny?
– Rzeczywiście, równomiernie mam rozwinięte obie ręce. Jeśli chodzi o grę na gitarze lewą ręką to wynika ona z mojej niewiedzy, zwykłej ignorancji. Od samego początku grałem odwrotnie nie wiedząc, iż można się tak posługiwać tym instrumentem tylko wystarczy zmienić kolejność strun. Zanim się jednak zorientowałem, umiałem się już całkiem nieźle poruszać na kilku akordach. Potem, dla żartów, nauczyłem się grać prawostronnie kilku funkcji po to, aby podczas koncertów trochę się zabawić: raz grać lewą, a raz prawą ręką. Następnie, gdy już moja twórczość zaczęła się krystalizować dostrzegłem, iż trzymanie na odwrót daje mi pewną przewagę nad praworęcznymi. Przede wszystkim inaczej brzmią akordy oraz pochody basowe, które w razie potrzeby imitują gitarę basową, tym bardziej że gram je palcami: wskazującym i środkowym”[23].

Proza Jacka Kaczmarskiego to powieści obyczajowe, z wyraźnym wątkiem autobiograficznym, a niekiedy elementami political fiction. Pierwsza powieść Autoportret z kanalią jest przewrotnym rozliczeniem z mitem barda Solidarności. W powieści autor nie tylko nie oszczędza siebie samego, ale również środowiska solidarnościowego i polskiej emigracji, co przyczyniło się do utrwalenia jego obrazu jako twórcy niepokornego, dla którego nie istnieją tematy tabu.

W kolejnej powieści Plaża dla psów, autor ukazuje codzienne życie na końcu świata – w Australii. Oczyma głównego bohatera spogląda na tych, którzy na nowym kontynencie próbują sobie poukładać życie. Autor polemizuje z postawioną przez jednego z bohaterów powieści tezą, że tak naprawdę „potrzebne jest do szczęścia czyste niebo, zdrowe jedzenie i kochająca kobieta”, komentując to następująco: „Więc tak się wydaje większości ludzi, którzy się tam osiedlają i ta powieść jest między innymi o tym właśnie, że niestety nie. Każdy przyjeżdżający z zewnątrz (w tej książce jest wielu emigrantów z różnych stron świata) szuka właśnie tej prostej recepty na szczęście. A tymczasem przywozi ze sobą swoją własną klaustrofobię, swoją przeszłość, z którą się nie pogodził, swoje indywidualne słabości, lęki i tym zatruwa życie sobie i najbliższym, doprowadzając do tragedii”[24].

Kaczmarski napisał również książkę o pracy w Radiu Wolna Europa (Napój Ananków), która posiada element fantastyki. Opowiada ona o narodzie Ananków, o ich historii i mitologicznej wizji stworzenia świata. Akcja powieści natomiast dzieje się w Monachium.

Kolejną satyrą społeczno-polityczną z zawartym wątkiem autobiografii było – O aniołach innym razem. Powieść różni się od reszty tym, że nie operuje głównie obrazem, ale słowem. Opowiada o różnych typach ludzi których drogi skrzyżowały się w klinice odwykowej. Ponowne spotkanie miało miejsce w Polsce po transformacji, gdzie byli witani jak bohaterowie (bo byli emigrantami). W ojczyźnie prowadzą działalność polityczną, charytatywną i gospodarczą, jednak szybko zostają „zmieszani z błotem”. Padło wtedy stwierdzenie: „Polityk to gnój! Ale w naszym kraju, bądź co bądź rolniczym, zdaje się, że potrzeba dużo tego gnoju, żeby coś wyrosło”. Bohaterowie pod koniec powieści wyjeżdżają z kraju, by zapomnieć o problemach i cieszyć się wolnością na jachcie, wtedy na pytanie bohaterki („Czy wrócicie do ojczyzny?”) autor odpowiada sam sobie: „Panie Jacku, pan sam powinien wiedzieć najlepiej, że po tylu latach nie wraca się do ojczyzny, tylko przyjeżdża”.

Wraz ze swoją córką Patrycją Volny, stworzył opowieść dla dzieci Życie do góry nogami, traktującą o codzienności australijskiej widzianej oczami dziecka wychowanego w Europie.

Programy

[edytuj | edytuj kod]

Program – w sensie, w jakim używał tego pojęcia Kaczmarski – to cykl piosenek pomyślanych i zaplanowanych jako zamknięta całość, którego sens wykracza poza prostą sumę treści poszczególnych utworów. Zawsze jednak część utworów funkcjonowała w świadomości słuchaczy w oderwaniu od całości (Kochanowski, Niech..., Warchoł itp.). Były i takie utwory, które w programie należały do kluczowych, ale funkcjonowały wyłącznie w jego kontekście (Epitafium dla Sowizdrzała, Rokosz, Powrót z Syberii, Dęby itp.).

Tym, co spinało program w jedność, była myśl przewodnia – mniej lub bardziej bezpośrednio przedstawiona:

  • Sarmatia – nawiązywała do Polski szlacheckiej i wywodzących się z tego okresu współczesnych przywar narodowych
  • Muzeum – opisywał kilkanaście obrazów polskiego malarstwa historycznego z ostatnich 200 lat historii (wyjątek stanowią Osły i ludzie)
  • Pochwała łotrostwa jest pierwszym przykładem programu nie posiadającego jednoznacznego tematu.

Sam autor nie popierał idei podnoszenia do rangi programów cyklów piosenek, które z tych czy innych względów znalazły się na kasetach, ale w założeniu programami nie były. Uznawał za programy wyłącznie te cykle, które były przez niego pomyślane jako zamknięte całości, a więc: Mury, Raj, Muzeum, Mój zodiak, Notatnik australijski, Skruchy i erotyki dla Ewy, Wojna postu z karnawałem, Sarmatia, Szukamy stajenki, Pochwała łotrostwa, Między nami, Dwie skały, Mimochodem. Z drugiej strony – samo wydanie danego zbioru piosenek było wydarzeniem artystycznym, a co za tym idzie – funkcjonowały one w świadomości słuchaczy jako całość.

Najbardziej znane utwory

[edytuj | edytuj kod]
W dorobku Jacka Kaczmarskiego znajduje się kilka „epitafiów” poświęconych twórcom. Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego zajmuje miejsce szczególne, zarówno ze względu na wpływ, jaki Wysocki wywarł na twórczość Kaczmarskiego, jak i ze względu na kunsztowną formę i uniwersalizm poruszanych tematów, dla których postać bohatera epitafium jest jedynie pretekstem.
Pieśń – symbol. Inspirowana piosenką Lluísa Llacha, L’Estaca (Pal), do której melodii Jacek Kaczmarski napisał wiersz Mury. Piosenka stała się hymnem „Solidarności” i symbolem walki z reżimem, roli poety („śpiewał, że czas by runął mur... oni śpiewali wraz z nim”) mimo gorzkiej, paradoksalnej wymowy ostatniej zwrotki, powszechnie pomijanej przez odbiorców („A mury rosną, łańcuch kołysze się u nóg”). Piosenka opowiada o niezrozumieniu artysty (Llacha) przez ludzi – paradoksalnie tak właśnie się stało z tą piosenką, gdyż często uważa się ją błędnie za antyreżimowy protest-song.

Droga twórcza

[edytuj | edytuj kod]

Etapy twórczości

[edytuj | edytuj kod]

Mistrzowie

[edytuj | edytuj kod]

Fascynacja Wysockim wyrażała się w tłumaczeniach jego piosenek, parafrazach i nawiązaniach, a także naśladowaniem ekspresji wokalnej i swoistym ukształtowaniem światopoglądu artystycznego.

„Po spotkaniu z Wysockim w 1974 roku zrozumiałem, że piosenka nie jest jedynie umiejętnością napisania tekstu i skomponowania muzyki. Może być sposobem wyrażania najgłębszych, najbardziej podstawowych treści. [...] Myślę, że wszystko, co pisałem w latach 1974–1978, było pod wpływem Wysockiego, zarówno w materii poetyckiej, jak i w sposobie wykonania”[25].

Piosenki napisane według Wysockiego:

  • Ze sceny (1977, według Песня певца у микрофона)
  • Nie lubię (1976, według Я не люблю)
  • Obława, Obława II (1974 i 1983, według Охота на волков, Охота с вертолетов)
  • Czołg (1987, zainspirowany pomysłem Wysockiego odnotowanym w jego dzienniku)
  • Linoskoczek (1982, inspirowany pieśnią Канатоходец, dedykowany Wysockiemu)
  • Koń wyścigowy (1987, według Бег иноходца)
  • Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego. Dwa wolniejsze fragmenty są wariacją na temat piosenki tegoż – Баньку по-белому, przy zachowaniu oryginalnej melodii

Tłumaczenia z Wysockiego:

  • Cios w cios (1974)
  • Pada ciemność (1974)
  • Wydarzenie w knajpie (1976)
  • Siedzimy tu przez nieporozumienie (1973)
  • Cud (1977)
  • Piosenka o radości życia (1977)
  • Góry (1974)
  • Statki (1974)

Jacek Kaczmarski był zafascynowany dokonaniami muzycznymi Boba Dylana z wczesnego okresu jego twórczości. Dokonywał tłumaczeń jego utworów, niektóre z nich doczekały się nagrania. Występ Boba Dylana zamykający koncert na rzecz ludzi głodujących w Etiopii, podczas którego artysta miał wystąpić pod wyraźnym wpływem środków psychoaktywnych, skłonił Kaczmarskiego do napisania utworu znanego jako Bob Dylan bądź Epitafium dla Boba Dylana.

Tłumaczenia z Dylana:

  • Ja nim nie będę (1974)
  • Ciężki deszcz (1972)

Pozostali:

Inspiracje

[edytuj | edytuj kod]

Literackie

[edytuj | edytuj kod]

Jacek Kaczmarski obficie korzystał ze skarbnicy literatury polskiej i światowej, czerpiąc z niej inspirację, traktując jako podstawę do gry z czytelnikiem, a czasem przenosząc na grunt polski twórczość innych poetów w tłumaczeniach i parafrazach. Nawiązywał do stylistyki innych poetów, do motywów funkcjonujących w dziełach literatury. Inkrustował swoje teksty cytatami z dzieł literackich (np. O wojnie galijskiej Juliusza Cezara[26]), dokumentów historycznych, czy tekstów kultury – np. kolęd[27].

Malarskie

[edytuj | edytuj kod]
Wiersz Data Obraz Autor Data Technika Lokalizacja
Alegoria malarstwa 2003 Alegoria malarstwa (a. W pracowni artysty, Sztuka Malarska) Johannes Vermeer van Delft 1662–1665 olej na płótnie Austria, Wiedeń, KHM
Ambasadorowie 1987 Ambasadorowie Hans Holbein 1533 olej na płótnie Wielka Brytania, Londyn, National Gallery
Arka Noego 2003 Arrasy Wawelskie: Rozmowa Noego z Bogiem, Budowa arki Noego, Wejście zwierząt do arki, Zesłanie potopu warsztaty Willema i Jana de Kempeneera, Jana van Tieghema i Nicolasa Leyniersa 1550–1560 arras Polska, Kraków, Wawel
Astrolog 2003 Doktor Faust Rembrandt Harmenszoon van Rijn 1651 akwatinta, sucha igła Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum
Autoportret Witkacego 1980 Autoportret Stanisław Ignacy Witkiewicz 1939 pastele Polska, Katowice, Muzeum Sląskie
Bar w Folies-Bergére 1978 Bar w Folies-Bergère Édouard Manet 1882 olej na płótnie Wielka Brytania, Londyn, Courtauld Gallery
Birkenau 1981 Birkenau Jerzy Krawczyk 1961 olej na płótnie Polska, Warszawa, MN
Czerwony autobus 1981 Autobus (Czerwony autobus) Bronisław Wojciech Linke 1959–1961 olej na płótnie Polska, Warszawa, MN
Czytająca list 1992 Kobieta w błękitnej sukni Johannes Vermeer van Delft 1662–1665 olej na płótnie Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum
Dali 1978 Uporczywość pamięci, Miękka konstrukcja z gotowaną fasolką – przeczucie wojny domowej, Widmo seksapilu, Geopolityczne dziecko obserwujące narodziny Nowego Człowieka Salvador Dalí 1931–1943 olej na płótnie
Dawid 1979 Dawid Michał Anioł 1504 rzeźba w marmurze Włochy, Florencja, Galleria dell’Accademia
Encore, jeszcze raz 1977 Encore, jeszcze, encore! Paweł Fiedotow 1851–1852 olej na płótnie Rosja, Moskwa, Galeria Tretiakowska
Kanapka z człowiekiem 1977 Kanibalizm (Kanapka z człowiekiem) Bronisław Wojciech Linke 1951 olej na płótnie Polska, Warszawa, MN
Karzeł 1982 Portret błazna Diego de Acedo, zw. El. Primo Diego Velázquez olej na płótnie Hiszpania, Madryt, Muzeum Prado
Kobieta trzymająca wagę (ok. 1664) 2003 Ważąca perły (Kobieta z wagą) Johannes Vermeer van Delft 1664 olej na płótnie USA, Waszyngton, National Gallery of Art
Kredka Kramsztyka 1993 Rodzina w getcie Roman Kramsztyk 1942 rysunek
Krzyk 1978 Krzyk Edvard Munch 1893 Olej, tempera i pastel na kartonie Norwegia, Oslo, Galeria Narodowa
Książę 1979 Książę Paul Klee
Lekcja anatomii doktora Tulpa 1992 Lekcja anatomii doktora Tulpa Rembrandt Harmenszoon van Rijn 1632 olej na płótnie Holandia, Haga, Mauritshuis
List miłosny 2003 List miłosny Johannes Vermeer van Delft 1665–1670 olej na płótnie Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum
Mistrz Hieronimus van Aeken z Hertogenbosch zwany Boschem 1977 Ogród ziemskich rozkoszy Hieronim Bosch 1480–1490 olej na desce, tryptyk Hiszpania, Madryt, Prado
Młody Bachus 1978 Bachus Michelangelo Merisi da Caravaggio 1596 olej na płótnie Włochy, Florencja, Uffizi
Nokturn z niespodzianką 2003 Satyr i śpiąca kobieta Pablo Picasso Wielka Brytania, Londyn, Tate
Okładający się kijami 2000 Walka na kije Francisco Goya 1821–1823 fresk Hiszpania, Madryt, Muzeum Prado
Osły i ludzie 1980 Kaprysy: 42. Ty, który nie możesz; 38. Bravissimo Francisco Goya 1797–1798 Akwatinta
Pejzaż z szubienicą 1978 Pejzaż z szubienicą Pieter Bruegel 1568 Olej na drewnie Niemcy, Darmstadt, Hessisches Landesmuseum Darmstadt
Przepowiednia Jana Chrzciciela 2001 Kazanie św. Jana Chrzciciela Pieter Bruegel 1566 Olej na drewnie Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
Siedem grzechów głównych 1991 Rycerz, śmierć i diabeł Albrecht Dürer 1513 Grafika Holandia, Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen
Siedem grzechów głównych 1991 Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos(inne języki) Albrecht Altdorfer 1528–1529 Olej na drewnie Niemcy, Monachium, Stara Pinakoteka
Pikieta powstańcza 1980 Patrol powstańczy Maksymilian Gierymski 1873 Olej na Płótnie Polska,

Warszawa, Muzeum Narodowe w Warszawie


Filmowe

[edytuj | edytuj kod]

W twórczości Kaczmarskiego znalazło się również miejsce na odwołania do filmów:

Dyskografia

[edytuj | edytuj kod]

Kompilacje i box sety

  • 2003 – Złota kolekcja: Źródło – kompilacja
  • 2003 – Złota kolekcja: Pokolenie – kompilacja
  • 2004 – Syn marnotrawny – zestaw 22 płyt w wersji cyfrowej; dwukrotnie platynowa płyta[28]
  • 2006 – Suplement – zestaw siedmiu płyt z piosenkami Jacka Kaczmarskiego nie wydanymi dotychczas oraz wierszami (recytowanymi przez Andrzeja Seweryna)
  • 2007 – Mała Arka Noego – zestaw ośmiu płyt zawierających dwa nie wydane wcześniej programy oraz „Kwadranse Jacka Kaczmarskiego” z Radia Wolna Europa
  • 2007, 22 marca – Arka Noego – zestaw 37 płyt (Syn marnotrawny, Suplement i Mała Arka Noego)
  • 2008 – Scena to dziwna... 1980–2001 – zestaw pięciu płyt DVD z materiałami wideo (głównie koncertami) z lat 1980–2001; złota płyta DVD[29]
  • 2012 – Ze sceny
  • 2014 – In Memoriam
  • 2018 – Niepodlegli

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Poezja

[edytuj | edytuj kod]
  • Wiersze i Piosenki, Paryż 1983
  • Mój zodiak, 1985
  • 30 wierszy i piosenek, 1987
  • Rozbite oddziały, 1988
  • A śpiewak także był sam – z przedmową Stanisława Stabro, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998
  • Biblioteka bardów – Jacek Kaczmarski, Twój Styl, Warszawa 2000
  • Ale źródło wciąż bije... – z przedmową Krzysztofa Gajdy, Wydawnictwo Marabut, Warszawa 2002
  • Tunel, Tower Press, Gdańsk 2004
  • Antologia poezji, Wydawnictwo Demart 2012
  • Między nami. Wiersze zebrane, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2017
  • Autoportret z kanalią, 1994
  • Plaża dla psów, 1998
  • O aniołach innym razem, 1999
  • Życie do góry nogami, 1996
  • Napój Ananków, 2001

Śpiewniki

[edytuj | edytuj kod]
  • Utwory Jacka Kaczmarskiego, wyd. „Alba”, Opole 1990
  • Mury, 1990
  • Raj, 1990
  • Muzeum, 1990
  • Kosmopolak, 1990
  • Dzieci Hioba, 1990
  • Głupi Jasio, 1990
  • Bankiet, 1990
  • Wojna postu z karnawałem, 1997
  • Sarmatia, 1995
  • Szukamy Stajenki, 1995
  • Pochwała łotrostwa, 1996
  • Encore, jeszcze raz encore – piosenki z lat 74–95, część I, 1998
  • Pejzaż z szubienicą – piosenki z lat 74–95, część II, 1998
  • Wiosna – piosenki z lat 74–95, część III, 1998
  • Dwie skały, 2000

Wydawnictwa podziemne

[edytuj | edytuj kod]

Po roku 1981, kiedy płytę z programem Krzyk cenzura, zamiast do dystrybucji, skierowała na przemiał, szczególnie zaś po rozpoczęciu przez Jacka Kaczmarskiego działalności w Radiu Wolna Europa – oficjalnie w Polsce nie można było wydawać jego twórczości. Nie znaczy to, że nie była ona znana. Popularność piosenek Kaczmarskiego rosła w dużej mierze dzięki wydawnictwom podziemnym. O sile oddziaływania wydawnictw podziemnych można było się przekonać w 1990 roku, kiedy to na pierwsze „poemigracyjne” koncerty Kaczmarskiego przychodziły tysiące słuchaczy.

  • Muzeum, Warszawa 1981
  • Raj, Warszawa 1981
  • Zbroja, Kraków 1982
  • Zbroja, Poznań 1982
  • Zbroja, „Wytrwałość”, Warszawa 1982
  • Zbroja, Wyd. Ruchu Oporu NZS, Kraków 1982
  • Zbroja [teksty piosenek], Przedr. z: Warszawa: „Wytrwałość”, 1982
  • Kaczmarski Jacek, „Bez Debitu”, Warszawa 1983
  • Zbroja utwory napisane na emigracji, „Słowo Podziemne”, Warszawa 1983
  • Śpiewnik polski, „Aspekt”, Wrocław 1984
  • Wiersze i piosenki, „Cel”, 1984
  • Utwory zebrane, „Pokolenie”, Warszawa 1984, 1985
  • Horoskop, Wrocław 1985
  • Wiersze i piosenki, 1985
  • Wiersze i piosenki, „Bez Cięć”, Kraków 1986
  • Wiersze i piosenki, „Bez Cięć”, Kraków 1986
  • Wiersze i piosenki, „Bez Cięć”, Kraków 1986
  • Wiersze i piosenki, „Kierunki”, 1986
  • Mój zodiak, Warszawa 1987
  • Przejście Polaków przez Morze Czerwone, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1987
  • Bajka o Polsce wiersze i piosenki, „to”, Toruń, 1988
  • Kosmopolak [wywiad z piosenkarzem, akordy na gitarę], „Nowa fala”, Gdańsk 1988
  • Perestoika, Warszawa 1988
  • Rozbite oddziały wiersze i piosenki 1985–1988, Kraków 1988
  • Krzyk piosenki Jacka Kaczmarskiego, Oficyna „Solidarność”, Szczecin 1989
  • Pięć sonetów o umieraniu komunizmu [piosenki z lat 1988–1989], Oficyna Wydawnicza 63, Warszawa 1989
  • Śpiewnik, Kraków 1989

Powyższa bibliografia wydawnictw podziemnych została sporządzona na podstawie katalogów Biblioteki Narodowej. Niektóre zapisy nie posiadają miejsc wydania lub nazwy wydawnictwa. Wynika to z charakteru publikacji ukazujących się poza oficjalnym obiegiem wydawniczym.

Udział w filmach

[edytuj | edytuj kod]

Pojawił się w filmie Krzysztofa Kieślowskiego pt. Przypadek, gdzie wykonywał parafrazę Wysockiego pt. Nie lubię[30].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie (2006, za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej)[31]
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2000, za wybitne zasługi w działalności w ruchu studenckim, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej)[a][32].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Pomimo śmierci Jacek Kaczmarski dalej jest ważną postacią polskiej kultury. Jego utwory interpretowane są na nowo nie tylko w kręgach piosenki poetyckiej, ale również w nurcie komercyjnym. Organizowane są festiwale poświęcone jego twórczości. Powstają również wydawnictwa opisującego jego życie i działalność artystyczną.

22 marca 2007, w 50 rocznicę urodzin, Sejm RP uczcił pamięć Jacka Kaczmarskiego, podkreślając jego szczególne zasługi dla Polski[33].

Wydawnictwa książkowe

[edytuj | edytuj kod]
  • Krzysztof Gajda: To moja droga Biografia Jacka Kaczmarskiego. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2009. ISBN 978-83-245-8761-2.
  • Zostały jeszcze pieśni... Jacek Kaczmarski wobec tradycji pod red. Krzysztofa Gajdy i Michała Traczyka. MG Wydawnictwo, 2010. ISBN 978-83-61297-92-5.
  • Piotr Wiroński: Wbrew, pomimo i dlatego: analiza twórczości Jacka Kaczmarskiego. Akademicka Kraków, 2011. ISBN 978-83-7638-131-2.
  • Diana Wasilewska, Iwona Grabska: Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego. Demart Wydawnictwo, 2012. ISBN 978-83-7427-636-8.
  • Krzysztof Gajda: Jacek Kaczmarski w świecie tekstów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2013. ISBN 978-83-7177-952-7.

Wydawnictwa muzyczne

[edytuj | edytuj kod]

Płyty innych wykonawców poświęcone w całości twórczości Kaczmarskiego

[edytuj | edytuj kod]

Płyty innych wykonawców wykorzystujących pojedyncze wiersze i piosenki Kaczmarskiego

[edytuj | edytuj kod]
  • Jacek Wójcicki – Live Character (1992). Została wykorzystana piosenka A my nie chcemy uciekać stąd.
  • Elżbieta Wojnowska – Sztuczny miód (2002). Została wykorzystana piosenka Źródło.
  • Natasza Czarmińska – Natasza Czarmińska (2004). Została wykorzystana piosenka Kołysanka dla Kleopatry.
  • Czerwony Tulipan – Taniec życia (2004). Została wykorzystana piosenka Krzyk.
  • Patrycja Markowska – Nie zatrzyma nikt (2005). Została wykorzystana piosenka Źródło.
  • Mirosław Czyżykiewicz – Allez! (2005). Został wykorzystany wiersz Tunel.
  • WhiteHouse feat. PejaPoeci (2009). Utwór Pijak został nagrany do wiersza Jacka Kaczmarskiego.
  • Joanna Lewandowska – Moje podwórko (2009). Zostały wykorzystane utwory Czerwony autobus” i Nokturn z niespodzianką.

Zloty, festiwale i wydarzenia cykliczne

[edytuj | edytuj kod]
  • Metamorfozy Sentymentalne: Lubelski Festiwal Piosenki Autorskiej i Poetyckiej im. Jacka Kaczmarskiego, Lublin (drugi weekend marca; Festiwal odbywał się do 2019 roku)
  • Źródło wciąż bije: Festiwal Piosenek Jacka Kaczmarskiego, Bydgoszcz (drugi weekend czerwca)
  • Nadzieja: Festiwalu Piosenki Poetyckiej im. Jacka Kaczmarskiego, Kołobrzeg (w latach 2004-2018)
  • Kaczmarski Encore Festival, Gdynia. Organizator: Fundacja im. Jacka Kaczmarskiego
  • Czaty Zamkowe, Zamek Bolków
  • kaczmarski underground[34], Kraków, Marszowice k. Gdowa (przełom sierpnia i września)
  • Wrocławski Salon Jacka Kaczmarskiego, Wrocław (wydarzenie cykliczne)
  • Koncerty Pamięci Jacka Kaczmarskiego, Toruń (przełom Marca- Kwietnia) – organizator Studencki Krąg Instruktorski Uniwersytetu Mikołaja Kopernika im. Tony’ego Halika

Poza wymienionymi wydarzeniami w wielu miastach Polski organizowane są pojedyncze koncerty poświęcone twórczości Jacka Kaczmarskiego. Szczególnie często odbywają się one w Śródmiejskim Ośrodku Kultury w Krakowie.

Widowiska słowno-muzyczne oparte na wierszach Jacka Kaczmarskiego

[edytuj | edytuj kod]
  • Zatruta studnia – spektakl słowno-muzyczny oparty na wierszach Jacka Kaczmarskiego, w Teatrze Dramatycznym w Warszawie pod dyrekcją Zbigniewa Zapasiewicza. Scenariusz i reżyseria: A. Blumenfeld i A. Ferenc. Jesień-zima 1989.
  • Kuglarze i wisielcy – blues-opera na motywach powieści Wiktora Hugo „Człowiek śmiechu”
  • Galeria – spektakl wrocławskiego Teatru Muzycznego „Capitol” w reżyserii Wojciecha Kościelniaka przygotowany w marcu 2004 r. na zwieńczenie XXV. Przeglądu Piosenki Aktorskiej
  • Krzyk według Jacka Kaczmarskiego – spektakl chorzowskiego Teatru Rozrywki w reżyserii Roberta Talarczyka
  • Tunel – piosenki Jacka Kaczmarskiego – „Tunel” to tytuł ostatniego tomu poezji Jacka Kaczmarskiego, do którego poeta nie napisał muzyki. Muzykę stworzyli Hadrian Filip Tabęcki i Paweł Stankiewicz; Scenariusz i reżyseria: Hadrian Tabęcki; Występują: Mirosław Baka, Wojciech Brzeziński, Joanna Lewandowska. Prapremiera odbyła się 29 lipca 2006 na festiwalu „Nadzieja” w Kołobrzegu, premiera 1 września 2006 w warszawskim Lapidarium w ramach Entree Piosenki Niegłupiej
  • Lekcja historii – widowisko muzyczno-teatralne Teatru ProForma w Lesznie w reżyserii Anety Dembinskiej-Pawlickiej i Piotra Pawlickiego przygotowany w maju 2004

Zespoły i wykonawcy

[edytuj | edytuj kod]
  • Trio Łódzko-Chojnowskie
  • Mateusz Nagórski
  • Triada Poetica
  • Kwartet ProForma
  • Michał Wilgocki & Judyta Gąsior – Piosenka Poetycka
  • Adam Mortas z zespołem ENCORE
  • Radosław Książek & Konrad Bieńko

Patrycja Polek & Adam Leszkiewicz

[edytuj | edytuj kod]

Filmy dokumentalne poświęcone Jackowi Kaczmarskiemu[35]:

  • Kosmopolak (1990, scenariusz i realizacja: Danuta Beata Postnikoff),
  • Stacja Osowa (2007, scenariusz i reżyseria: Paweł Zbierski),
  • Jacek (2012, scenariusz i reżyseria: Jakub Mędrzycki),
  • Bard (2013, scenariusz: Mirosław Chojecki, Katarzyna Kościelak, reżyseria: Katarzyna Kościelak).

Audycje radiowe

  • „Nadzieja dla zaawansowanych"[36] - reportaż radiowy poświęcony sylwetce Jacka Kaczmarskiego (dostępny do odsłuchania w "Laboratorium Reportażu w Trójce"[37] od 10 minuty audycji)
  • „Ballada o pieśni”[38] - reportaż radiowy (premiera w 2018 roku w Programie Trzecim Polskiego Radia) opowiadający historię pieśni „Mury”, napisanej przez Jacka Kaczmarskiego do melodii i na kanwie losów utworu katalońskiego barda Lluísa Llacha, który nosi tytuł „L’estaca”/"Pal"
  • "Kuglarze" reportaż radiowy poświęcony społeczności miłośników barda i Festiwalowi Nadzieja im. Jacka Kaczmarskiego (premiera w "Laboratorium Reportażu w Trójce"[37] w 2018 roku; reportaż dostępny do odsłuchania od 30 minuty ww. audycji)

Murale

[edytuj | edytuj kod]

Imię Jacka Kaczmarskiego noszą:

  1. Według źródła został odznaczony za zasługi w SZSP. W rozmowie ze studentami poznańskiej polonistyki sam Kaczmarski podkreślił, że o swoich „zasługach w SZSP” dowiedział się w chwili odbierania orderu. Wcześniej nie miał pojęcia, że dostaje to odznaczenie za działalność w SZSP, w którym zresztą nigdy nie był. Uznał też, że była to celowa manipulacja, gdyż wcześniej informowano go, że zostanie odznaczony „za swoje osiągnięcia i zasługi” (Gajda 2009 ↓, s. 311).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Jarosław Lindenberg, Mój szkolny Przyjaciel (wspomnienie o Jacku Kaczmarskim) [online], kaczmarski.art.pl [dostęp 2009-10-30] [zarchiwizowane z adresu 2009-03-01].
  2. Пусть стены рухнут, рухнут, рухнут! 10 главных польских песен о свободе (ros.), Culture.pl.
  3. a b c Życiorys Jacka Kaczmarskiego. [dostęp 2010-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-25)].
  4. Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej RWE im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego [online], wolnaeuropa.pl [dostęp 2022-10-08] (pol.).
  5. a b Platynowe płyty CD przyznane w 2002 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-09-23].
  6. Małgorzata Krzysztofik, Kultura Pierwszej Rzeczpospolitej w poezji Jacka Kaczmarskiego, Kielce: Instytut Filologii Polskiej UJK w Kielcach, 2017, s. 10, ISBN 978-83-944748-2-9 [dostęp 2021-06-11] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-10].
  7. Żona postawiła mu warunek: albo wódka, albo ja.
  8. Wstrząsająca prawda o Kaczmarskim. Córka ujawniła, kim był! [online], Fakt24.pl, 20 września 2017 [dostęp 2024-02-21] (pol.).
  9. Ostatnie słowa barda – Muzyka – rp.pl [online], rp.pl [dostęp 2019-03-05] (pol.).
  10. Gajda 2009 ↓, s. 331.
  11. a b c Sebastian Łupak: Jacek Kaczmarski nie żyje. gazeta.pl, 12 kwietnia 2004.
  12. Kaczmarski znów w Innsbrucku. cgm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-16)].
  13. Kaczmarski nadal na leczeniu. cgm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-16)].
  14. Łańcuch serc dla Kaczmarskiego. cgm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-16)].
  15. Puls Medycyny – Opis pobytu JK w Alpach – www.kaczmarski.art.pl [online], kaczmarski.art.pl [dostęp 2019-03-05] (pol.).
  16. Niebezpieczni cudotwórcy [online], wprost.pl [dostęp 2019-03-05] (pol.).
  17. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/68435/spiechowicz_doswiadczenie_umierania_w_tunelu_jacka_kaczmarskiego_2018.pdf?sequence=1&isAllowed=y
  18. Jacek Kaczmarski: 10 rocznica śmierci. Interia, 10 kwietnia 2014. [dostęp 2016-08-24].
  19. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-25].
  20. Strona Fundacji im. Jacka Kaczmarskiego.
  21. Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego – O Stowarzyszeniu. wolnaeuropa.pl. [dostęp 2023-12-15].
  22. Grażyna Preder, Pożegnanie barda, Koszalin 2005, s. 120.
  23. „Świat gitary klasycznej i akustycznej” nr 4 (4) sierpień/wrzesień 1997, s. 56, rozmowa Tomasza Konfederaka z Jackiem Kaczmarskim.
  24. Audycja „Sekrety – konkrety”, wrzesień 1999, program III PR.
  25. W. Maszenda, Chcę konfrontacji [rozmowa z J. Kaczmarskim], Tygodnik Solidarność nr 18 (85).
  26. Lekcja historii klasycznej.
  27. Wigilia na Syberii.
  28. Platynowe płyty CD przyznane w 2006 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-09-23].
  29. Złote płyty DVD przyznane w 2008 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-09-23].
  30. Kolekcja: Wojciech Kilar, Przypadek – Krzysztof Kieślowski.
  31. M.P. z 2006 r. nr 80, poz. 807.
  32. M.P. z 2000 r. nr 17, poz. 369.
  33. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 marca 2007 r. w sprawie uczczenia pamięci Jacka Kaczmarskiego w 50. rocznicę Jego urodzin [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-03-05] (pol.).
  34. kaczmarski underground. [dostęp 2014-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-03)].
  35. Jacek Kaczmarski. filmpolski.pl. [dostęp 2015-03-21].
  36. "Nadzieja dla zaawansowanych" - reportaż Teresy Drozdy [online], trojka.polskieradio.pl [dostęp 2024-02-01] (pol.).
  37. a b Trójka – Program Trzeci Polskiego Radia [online], trojka.polskieradio.pl [dostęp 2024-02-01] (pol.).
  38. „Ballada o Pieśni”. Reportaż wart Prix Italia 2019 – Dwójka – polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2024-02-01] (pol.).
  39. D. Jung, Śladem wybitnych postaci. Wyszli spośród nas – zasłużyli się Polsce i światu, [w:] 13 pomysłów na Gniezno i okolice. Przewodnik tematyczny dla turystów (red. nauk. Armin Mikos von Rohrscheidt), Gniezno 2016, s. 31.
  40. Mapy.cz [online], Mapy.cz [dostęp 2021-02-18].
  41. Uchwała Nr XXXVIII/1106/2012 Rady Miasta Stołecznego w Warszawy z dnia 20 czerwca 2012 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy.
  42. ZARZĄDZENIE ZASTĘPCZE WOJEWODY MAZOWIECKIEGO z dnia 9 listopada 2017, DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO”, Warszawa, dnia 10 listopada 2017 r., poz. 10137., 9 listopada 2017 [dostęp 2018-01-07].
  43. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, Wyrok nr II SA/Wa 2116/17 Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 maja 2018 r. [online] [dostęp 2023-09-15].
  44. Danuta Bieńkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń, Słownik nazewnictwo miejskiego Łodzi [online], Łódzki Ośrodek Geodezji [dostęp 2023-03-27].
  45. Wynik wyszukiwania: „Jacka Kaczmarskiego” [online], Rejestr TERYT [dostęp 2018-02-23].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]