Geografia Papui-Nowej Gwinei

Geografia Papui-Nowej Gwinei – dziedzina nauki zajmująca się badaniem Papui-Nowej Gwinei pod względem geograficznym.

Papua-Nowa Gwinea zajmuje wschodnią część wyspy Nowa Gwinea oraz sąsiadujące z nią archipelagi: Archipelag Bismarcka (Nowa Brytania 36 514 km², Nowa Irlandia 8651 km², Wyspy Admiralicji 2098 km²), północną część Wysp Salomona (Bougainville 10 049 km², Buka 611 km²), Wyspy Trobrianda (440 km²), Wyspy d’Entrecasteaux i Luizjady. Graniczy z indonezyjską prowincją Papua. Oblewają ją wody Oceanu Spokojnego: Morza Nowogwinejskiego i Salomona od północy i Koralowego od południa.

Papua-Nowa Gwinea leży na Oceanie Spokojnym, na południe od równika, oddzielona od Australii Cieśniną Torresa^[1].

Zajmuje wschodnią część wyspy Nowa Gwinea oraz sąsiadujące z nią archipelagi: Archipelag Bismarcka (Nowa Brytania 36 514 km², Nowa Irlandia 8651 km², Wyspy Admiralicji 2098 km²), północną część Wysp Salomona (Bougainville 10 049 km², Buka 611 km²), Wyspy Trobrianda (440 km²), Wyspy d’Entrecasteaux i Luizjady (łącznie ok. 600 wysp)^[2]. Jej łączna powierzchnia wynosi 462 840 km²^[3][4].

Graniczy z indonezyjską prowincją Papua a łączna długość granicy wynosi 824 km^[3]. Granica przebiega wzdłuż 141° południka, poza 80 km które biegną wzdłuż rzeki Fly^[4].

Papua-Nowa Gwinea to kraj górzysty^[3]. Centralną część wyspy Nowej Gwinei, na której znajduje się Papua-Nowa Gwinea, zajmują Góry Centralne – łańcuch górski ciągnący się przez całą wyspę^[5][6]. Ma on wiele pasm, w tym wiele nienazwanych.

Większe pasma na terytorium Papui-Nowej Gwinei to (z północnego zachodu na południowy wschód):

• Star Mountains na granicy z indonezyjską prowincją Papua (najwyższy szczyt Mount Antares – 4170 m n.p.m. w Indonezji) z bocznym pasmem – Góry Wiktora Emanuela (Mount Wamtakin – 3658 m n.p.m.)^[7]
• Góry Bismarcka z najwyższym szczytem Papui-Nowej Gwinei – Górą Wilhelma (4509 m n.p.m.)^[8]
• Góry Owena Stanleya (Mount Victoria – 4073 m n.p.m.)^[9]

Na północnym wschodzie Nowej Gwinei ciągnie się łańcuch Gór Nadbrzeżnych^[5], oddzielony od Gór Centralnych dolinami rzek Ramu i Markham. Dzieli się on na pasma: Finisterre, Saruwaged (Bangeta – 4121 m n.p.m.)^[10], Rawlinson i Góry Cromwella^[5][11].

Na północy i południu wyspy rozciągają się dwa największe obszary nizinne w dolinach rzek Fly i Sepik. Obszar na południu ma charakter bagnisty^[4]. W północno-zachodniej i południowo-zachodniej, w obrębie dolin rzecznych i w strefie nadmorskiej rozciągają się aluwialne i częściowo zabagnione równiny zalewowe. Obszary te są często wysunięte w morze przez działalność akumulacyjną rzek w strefie delt. Tereny nizinne zajmują niewielką część skupiając się jak wyżej wspomniano w zachodniej części kraju. Wąski pas nadbrzeżnych nizin ciągnie się na całej długości linii brzegowej. Na północy ciągnie się ponadto niskie pasmo Północnych Gór Przybrzeżnych nie przekraczające 2000 m n.p.m.

Na północy terytorium Papui-Nowej Gwinei znajduje się łuk wulkaniczny, rozciągający się od Wysp Schoutena do półwyspu Huon i dalej na wschód przez Nową Brytanię, gdzie się rozwidla – jedno ramię biegnie na północny zachód przez Nową Irlandię i Wyspy Admiralicji a drugie na południowy wschód przez wyspy Buka, Bougainville oraz Wyspy Salomona^[4].

Pozostałe większe wyspy są również górzyste i osiągają 2000–3000 m n.p.m.

Papua-Nowa Gwinea leży wzdłuż pacyficznego pierścienia ognia (ang. Pacific "Ring of Fire")^[3]. Na Nowej Gwinei i kilku sąsiednich wyspach wznosi się wiele czynnych wulkanów, m.in. Ulawun, Rabaul, Lamington czy Manam^[3]. Są to obszary sejsmiczne często nawiedzane przez trzęsienia ziemi^[3]. Ostatnie silne trzęsienie ziemi o sile 7° w skali Richtera nawiedziło obszar 17 lipca 1998 roku. Wywołane przez nie fale tsunami spowodowały śmierć 2,2 tys. osób.

Wszystkie regiony Papui-Nowej Gwinei leżą w strefie klimatu równikowego^[4]. Występuje piętrowość klimatyczna, powyżej 1500 m n.p.m. panuje górska odmiana klimatu równikowego, a ponad 1800 m n.p.m. klimat nabiera cech umiarkowanych. Na wysokościach ok. 3000 m n.p.m. klimat przechodzi w wysokogórską strefę.

Z uwagi na ilość opadów związaną z dwoma systemami wiatrów – pasatów i monsunów^[4], wyróżnia się dwie pory roku – porę bardziej wilgotną od grudnia do marca (związaną z monsunem północno-zachodnim), mniej wilgotną od maja do października (z przewagą wiatrów południowo-wschodnich)^[2].

Na nizinach średnie maksymalne temperatury roczne wahają się od +30 to +32 °C, a minimalne od +23 and +24 °C^[4]. W partiach górskich temperatura za dnia utrzymuje się powyżej +22 °C bez względu na porę roku, a w nocy, na wysokości powyżej 2100 m n.p.m. często występują przymrozki^[4]. Średnia temperatura dobowa na nizinach to ok. +26 °C, a na wysokości 2500–3000 m — poniżej 10 °C^[2].

Opady są obfite – roczna suma opadów waha się od 1500 mm do 7500 mm^[2]. Od 1000 do 2000 mm rocznie na południu Nowej Gwinei, 2500–4000 mm na północy oraz 6000 mm w Górach Centralnych^[5]. Równie wysokie opady występują na pozostałych wyspach kraju. Opady mają zróżnicowany charakter, w różnych rejonach kraju i w okresach roku mogą mieć postać opadów ciągłych jak i ulew. Często mają miejsce opady, gdzie w ciągu doby spada do 70 mm deszczu. Na wysokości 2500–3000 m występują opady ciągłe w postaci drobnego deszczu, niekiedy gradu^[2]. Obszar Papui nawiedzany jest przez sztormy tropikalne o dużym natężeniu.

Sieć rzeczna dobrze rozwinięta, rzeki liczne i zasobne w wodę^[4]. Największe rzeki są na Nowej Gwinei: Fly, Sepik, Ramu i Purari^[4].

Papuę pokryją głównie gleby laterytowe i żyzne czerwonoziemy. W dolinach rzek występują gleby błotne i aluwia. Wyższe partie gór to tereny zajęte przez wyługowane lateryty i gleby górskie.

Roślinność Papui-Nowej Gwinei ze względu na urozmaicone ukształtowanie terenu i różnice klimatyczne jest dość zróżnicowana, występuje wiele gatunków endemicznych, np. na wyspie Nowej Gwinei, ok. 2/3 gatunków roślin to gatunki endemiczne^[5]. Na ogół przeważają bujne i trudne do przebycia lasy równikowe. Na wybrzeżach znaleźć można gęste namorzyny, na podmokłych nizinach – równikowe lasy bagienne, w suchszych regionach – sawanny, na wyżynach – wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, a w górach – lasy z dębem, bukiem i sosną^[4].

Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez wiele gatunków endemicznych (np. motyle z rodzaju Hannara). Fauna zbliżona do australijskiej^[5]. W Papui żyją m.in. kangury, kolczatki i wiele gatunków gryzoni. Bogaty jest świat ptaków, ponad 500 gatunków. Charakterystyczne są takie ptaki np. kazuar hełmiasty czy ok. 40 gatunków chronionych ptaków rajskich^[4].

Na wyspie Nowa Gwinea znajdują się dwa parki narodowe: Park Narodowy Varirata i Park Narodowy Mac Adam^[5].

• Encyklopedia Geograficzna Świata: Australia, Oceania, Antarktyda. Wyd. OPRES Kraków 1997 ISBN 8385909-24-9