Filip I Arab
 Filip Arab (marmurowe popiersie z Ermitażu, III w.) | |
| Cesarz rzymski | |
| Okres |
od 244 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci |
poległ w bitwie |
| Ojciec |
Juliusz Marynus |
| Rodzeństwo | |
| Małżeństwo | |
| Dzieci | |
| Moneta | |
| |
Filip I Arab, Marcus Iulius Philippus (ur. 204, zm. 249) – cesarz rzymski od 244 do 249 roku, panował jako Imperator Caesar Marcus Iulius Philippus Augustus.
Pochodził z Trachonitis, krainy w południowej Syrii położonej na wschód od Jordanu[1]. Miejscem jego urodzenia było Philippopolis w ówczesnej prowincji Arabia Petraea.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Przejęcie władzy
[edytuj | edytuj kod]Za rządów cesarza Gordiana III był jednym z najważniejszych (razem ze swoim bratem Pryskusem) dowódców na rozkazach Tymezyteusza, prefekta pretorianów i w latach 241–243 najważniejszej osoby w państwie[2]. Tymezyteusz zmarł w drugiej połowie 243 roku w trakcie wojny z Persją i Filip zastąpił go na stanowisku prefekta[3]. W połowie lutego 244 roku rzymska armia została pokonana przez wojska Szapura I na perskim terytorium (niedaleko od Ktezyfonu), a cesarz Gordian zmarł lub zginął wkrótce potem[1]. W trudnej sytuacji należało szybko wybrać nowego cesarza i wybór padł na Filipa. Jego szybka zgoda była traktowana później jako dowód jego udziału w śmierci Gordiana[1].
Układ z Persją
[edytuj | edytuj kod]Sytuacja Filipa była niebezpieczna. Stał na czele pokonanej armii znajdującej się na terytorium Persji i dodatkowo mógł obawiać się własnych żołnierzy, którzy mogli go zacząć obwiniać o możliwe przyszłe niepowodzenia[1]. Jego najważniejszym celem stało się jak najszybsze wydostanie się z Persji i udanie się do Rzymu, gdzie mógłby ugruntować swoją pozycję jako nowy cesarz[1]. Dlatego też zawarł układ z Szapurem, płacąc ogromny okup i godząc się na to, by Armenia znalazła się w perskiej strefie wpływów. Tereny Mezopotamii, odbite przez Rzymian w latach 243–244, miały pozostać w cesarstwie[1]. Po zawarciu porozumienia wraz z armią wrócił na wschodnie tereny Cesarstwa rzymskiego.
Panowanie
[edytuj | edytuj kod]Filip pozostawił swojego brata, Pryskusa, w Antiochii jako zarządcę Wschodu, a sam udał się do Rzymu, gdzie przybył późnym latem 244 roku[4][1]. W stolicy nadał swojemu siedmioletniemu synowi Filipowi II tytuł cezara[1]. W 245 wyruszył nad Dunaj, gdzie Karpowie wspierani przez Gotów od końca 243 przekraczali rzekę od strony Dacji i – wykorzystując rzymskie drogi do szybkiego przemieszczania się – spustoszyli bałkańskie prowincje[5]. Filip wypchnął barbarzyńców na północ od Dunaju i wkroczył za nimi do Dacji; latem 246 roku kampania zakończyła się zwycięstwem[6]. Mimo to sytuacja na tym odcinku rzymskiego limesu (Dacja i dolny Dunaj) pozostawała trudna i wymagała sprowadzania dodatkowych garnizonów, co osłabiało inne odcinki granicy[6][7].
W 247 Filip przebywał w Rzymie, gdzie zorganizował wielkie obchody – tzw. święta stulecia (ludi saeculares) z okazji 1000-lecia miasta Rzym (21 kwietnia 247 mijało millenium od tradycyjnej daty założenia miasta), połączone z uczczeniem jego zwycięstw oraz nadaniem synowi tytułu augusta[6][8]. W 248 nad środkowym Dunajem wybuchła rebelia Pakacjana; została rychło stłumiona, ale destabilizacja w regionie zachęciła Kwadów i Jazygów do splądrowania Panonii[6][9]. Z kolei Mezję Dolną atakowali Goci, wcześniej opłacani przez Rzym, a teraz pozbawieni tych funduszy decyzją Filipa[6]. Sytuacja zachęciła także Karpów do wznowienia ataków na Mezję i Dację[6]. Filip wysłał nad Dunaj Decjusza z zadaniem opanowania sytuacji[6]. Decjusz działał skutecznie, zyskując uznanie armii, która, rzekomo wbrew jego woli, obwołała go cesarzem w maju lub czerwcu 249[10].
Niezależnie od tego wydarzenia pozycja Filipa słabła. Po poprzednikach odziedziczył kłopoty finansowe pogłębione jeszcze przez jego wydatki (m.in. wielką rozbudowę rodzinnego Philippopolis w Syrii)[11]. Próbował poprawić sytuację psując monetę, ale wstrzymywał się od podnoszenia podatków w Italii i Afryce, pamiętając o kłopotach, jakie przyniosło to cesarzowi Maksyminowi[11]. Jego brat, Pryskus, próbował podnieść podatki na podległym sobie Wschodzie, lecz wywołał tym posunięciem rewoltę Jotapiana w Kapadocji i Uraniusza Antoninusa w Syrii[11][9]. Być może odpowiedzią na podniesienie podatków były też rozruchy religijne, jakie wtedy wybuchły w Aleksandrii, co ograniczyło dostawy zboża z Egiptu do Rzymu i dodatkowo pogłębiło problemy Filipa[11].
Upadek i śmierć
[edytuj | edytuj kod]Obwołany cesarzem Decjusz ruszył z armią do Italii. Filip wyruszył na jego spotkanie, pozostawiając syna w stolicy[11]. W sierpniu lub wrześniu 249 doszło do bitwy pod Weroną, gdzie Filip został pokonany i zabity. Na wieść o jego upadku w Rzymie zamordowano Filipa II[11][12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Drinkwater 2005 ↓, s. 36.
- ↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 34.
- ↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 35.
- ↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 50.
- ↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 36,37.
- ↑ a b c d e f g Drinkwater 2005 ↓, s. 37.
- ↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 52.
- ↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 53.
- ↑ a b Krawczuk 1991 ↓, s. 54.
- ↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 37,38.
- ↑ a b c d e f Drinkwater 2005 ↓, s. 38.
- ↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 55, 56.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu: Od najdawniejszych czasów do Konstantyna. Tłumaczenie Jerzy Schwakopf. T. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 338. ISBN 83-06-01859-1.
- John Drinkwater: Maximinus to Diocletian and the 'crisis'. W: The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193-337. Alan K. Bowman (red.), Peter Garnsey (red.), Averil Cameron (red.). T. XII. Cambridge University Press, 2005. ISBN 978-0-521-30199-2. (ang.).
- Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Dominat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Iskry, 1991, s. 48–56. ISBN 83-207-1099-5.
- Herodian: Historia cesarstwa rzymskiego. Przekł. i komentarz Ludwik Piotrowicz, wstęp Józef Wolski. Wrocław: Ossolineum, 1963. ISBN 83-04-04670-9.