Przejdź do zawartości

Dziewczyna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Dziewczyna (rzadziej: dziewczę, podlotek, dzierlatka; również dziewczynka, zwykle o małych dzieciach) – młody człowiek płci żeńskiej. Wiek, w którym dziewczyna staje się kobietą, jest różny w różnych społeczeństwach. Zwykle przejście z okresu dojrzewania do dojrzałości następuje w wieku kilkunastu lat.

Dziewczyna karmiąca gołębia

W mowie potocznej słowo „dziewczyna” (zwykle w wyrażeniu: moja/czyjaś dziewczyna) funkcjonuje jako określenie na będącą w nieformalnym związku młodą niezamężną kobietę[1]. W historycznym znaczeniu była to „służąca, pokojówka, pomoc domowa”.

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

Słowo „dziewczyna”, podobnie jak „dziewczę”, jest deminutywem (zdrobnieniem)[2][3] od wyrazu dziewka oznaczającego pierwotnie służącą na wsi, później także prostytutkę. Słowo to jest znane we wszystkich językach słowiańskich. Prasłowiańskie *děvъka jest derywatem od wyrazu *děva „dziewica, dziewczyna”, który z kolei pochodzi od przymiotnika *děvъ „dziewiczy, niewinny”; przymiotnik ten został utworzony od czasownika *dojiti „karmić piersią; ssać” (por. polskie „doić”), a więc pierwotnie *děva oznaczało „ssąca pierś” i wskazywało niemowlę płci żeńskiej[4].

Obecnie „dziewczyna” wyparła niemal całkowicie równoznaczny rzeczownik „dziewczę” w liczbie pojedynczej, podczas gdy w liczbie mnogiej drugi z wyrazów używany jest nawet częściej. Ponieważ jednak „dziewczę” ma nijaki rodzaj gramatyczny, łączy się z liczebnikami zbiorowymi („obie dziewczyny”, ale „oboje dziewcząt”)[5].

Analogiczne przekształcenia znaczeniowe zachodziły w innych językach. Niemieckie słowo Mädchen (podobnie do polskiego „dziewczęcia”, rodzaju nijakiego) powstało poprzez dodanie do rzeczownika Magd (oznaczającego służącą) zmiękczającej partykuły -chen. Od XV wieku zachodziły następujące przekształcenia: mēgedekenMedichenMägdchenMädchen. Jakkolwiek obecnie wyraz oznacza młodą osobę płci żeńskiej lub ukochaną, pierwotne znaczenie nie zostało wyparte[6].

Sztuka

[edytuj | edytuj kod]
Sztuka akademicka: dzierlatka broniąca się przed Erosem (William-Adolphe Bouguereau)

Dziewczęta są bohaterkami wielu dzieł sztuki. W 1891 roku Kazimiera Skrzyńska zauważała, iż „piosenka jest tak zespolona z postacią dziewczyny, że prawie nie wolno jej milczeć”. Myśl tę rozwijał później Bolesław Leśmian, zauważając istotną – a nierozpoznaną wówczas – dwoistość: stwierdził mianowicie, że „dziewczyna” może służyć za rzeczownik pospolity określający rodzaj, ale i za wyróżnik pewnego typu bohaterki literackiej, zbliżając się w tej roli do imienia własnego[7][8]. Leśmian napisał także wiersz siedemnastozgłoskowcem zatytułowany „Dziewczyna”, dowodząc w nim, że los człowieka mającego wytyczony cel jest określony poprzez pragnienie[8].

Mimo zasadniczej przynależności tego archetypu do kultury ludowej[7], podlotki występowały w literaturze polskiej już wcześniej – na przykład Juliusz Słowacki umieścił taką postać w poemacie dygresyjnymBeniowski” („żaden nie nazwie jej w pieśni «dziewczyną», lecz musi nazwać posępnie «dziewicą», (...) ale to nie był los panny Anieli”)[9]. Opus magnum innego polskiego romantyka, przedwcześnie zmarłego Mieczysława Romanowskiego, nosi tytuł „Dziewczę z Sącza[10]; oprócz tego napisał on także wiersz „Dzieweczka”, poetycki opis masakry na Placu Zamkowym. Narracja obydwu tych utworów koncentruje się na dziewczynach.

W XIX wieku postaci dziewcząt były także często przedstawiane na obrazach malowanych w duchu kierunku zwanego akademizmem.

Iga Świątek, zwyciężczyni Wimbledonu 2018 w grze pojedynczej dziewcząt (fotografia wykonana miesiąc wcześniej)

W wielu dyscyplinach sportowych istnieją osobne rozgrywki dla dziewczyn. Przykładowo, w tenisie każdy turniej wielkoszlemowy zawiera gry pojedyncze i podwójne dziewcząt (definiowanych jako osoby płci żeńskiej w wieku rocznikowym najwyżej 18 lat). Podobnie, FIDE co miesiąc publikuje listę najlepiej grających w szachy dziewczyn (w tym wypadku do lat 20, również rocznikowo)[11]. Żeńskie konkurencje na olimpijskim festiwalu młodzieży Europy są określane jako konkurencje dziewcząt[12].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Hasło „dziewczyna”. Słownik języka polskiego PWN. [dostęp 2009-03-06].
  2. Hasło „dziewczyna”. Słownik polszczyzny XVI wieku. [dostęp 2019-02-09].
  3. Hasło „dziewczę”. Słownik polszczyzny XVI wieku. [dostęp 2019-02-09].
  4. Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 142 i 143. ISBN 83-08-03648-1.
  5. Dziewczęta, osobliwy rzeczownik [online], Obcy język polski, 16 marca 2005 [dostęp 2019-02-08].
  6. Mädchen, das [online], DWDS – Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache, 16 marca 2005 [dostęp 2019-02-14] (niem.).
  7. a b Lena Magnone: Kristewa – Leśmian – Konopnicka, Pamiętnik Literacki XCIX, 2008, z. 4, s. 7–22
  8. a b Elżbieta Winiecka: Dystans i pragnienie bezpośredniości: nowoczesna świadomość Bolesława Leśmiana, Poznańskie Studia Polonistyczne Seria Literacka 16 (36)
  9. Juliusz Słowacki: Beniowski, pieśń pierwsza. literat.ug.edu.pl. [dostęp 2019-02-08].
  10. http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r1931-t28-n1_4/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r1931-t28-n1_4-s96-108/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r1931-t28-n1_4-s96-108.pdf
  11. FIDE Chess ratings [online], ratings.fide.com [dostęp 2019-02-12].
  12. 15- i 16-latkowie w Festiwalu EYOF. pzla.pl, 6 lutego 2013. [dostęp 2019-02-14].