Bychawa

Bychawa
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Zespół kościoła parafialnego pw. św. Jana Chrzciciela i św. Franciszka z Asyżu, widok od strony parku
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	lubelski
Gmina	Bychawa
Aglomeracja	lubelska
Data założenia	IX-X w.
Prawa miejskie	1537–1870, 1958
Burmistrz	Marta Krzyżak; (od 2024)
Powierzchnia	6,69 km²
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 4855; 725,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 81
Kod pocztowy	23-100
Tablice rejestracyjne	LUB
	Położenie na mapie Polski Bychawa
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Bychawa
	Położenie na mapie powiatu lubelskiego Bychawa
	Położenie na mapie gminy Bychawa Bychawa
	51°00′57″N 22°31′58″E/51,015833 22,532778
TERC (TERYT)	0609034
SIMC	0955621
	Urząd miejskiul. Partyzantów 1; 23-100 Bychawa
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Bychawa – miasto w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie lubelskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bychawa. Położona na Wyżynie Lubelskiej, 30 km na południe od Lublina nad rzekami Gałęzówką i Kosarzewką. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Bychawa liczyła 4855 mieszkańców^[2].

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 6,69 km²^[3].

Bychawa położona jest w historycznej Małopolsce, początkowo należała do ziemi sandomierskiej^[4], a następnie do ziemi lubelskiej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego woj. lubelskiego.

Odległości do dużych ośrodków miejskich w linii prostej:

Lublin – 26 km
Warszawa – 172 km
Krasnystaw – 44 km
Biłgoraj – 54 km
Kraśnik – 24 km
Opole Lubelskie – 42 km

Ochrona przyrody

Na obszarze miasta znajduje się rezerwat przyrody Podzamcze chroniący zbiorowiska roślinności kserotermicznej z wieloma rzadkimi gatunkami roślin^[5].

Historia

Miejscowość powstała w IX–X w., z tego okresu pochodzi grodzisko. W 1537 z rąk króla Zygmunta Starego miejscowość otrzymała prawo magdeburskie jako prywatne miasto szlacheckie^[6]. Miasto położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lubelskim w województwie lubelskim^[7]. W XVI wieku pojawiły się pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w mieście. W czasach Królestwa Kongresowego było to miasto prywatne, które położone było w 1827 roku w powiecie lubelskim, obwodzie lubelskim województwa lubelskiego^[8]. W połowie XIX w. Bychawa stała się znaczącym centrum żydowskiego chasydyzmu, posiadającym własny dwór z cadykiem. Wiązało się to z osiedleniem się w mieście Nechemii Jechiela Rabinowicza (syna Jaakowa Icchaka ben Aszera, zwanego Świętym Żydem z Przysuchy). W 1870 władze carskie odebrały Bychawie prawa miejskie. W 1939 roku w Bychawie około połowy mieszkańców stanowiła ludność żydowska^[9]. W grudniu 1940 roku podczas niemieckiej okupacji Niemcy założyli w Bychawie getto. W 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto i wywieźli Żydów do Sobiboru i Majdanka, gdzie ich zamordowali^[9]^[10]. W 1958 Bychawa otrzymała ponownie prawa miejskie^[11].

Od 1956 do 1975 siedziba powiatu bychawskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 5254 mieszkańców^[12].

Zabytki

Kościół św. Jana Chrzciciela z 1639 roku
Kapliczka barokowa z połowy XVIII wieku
Kaplica grobowa na cmentarzu parafialnym z XIX wieku
Ruiny zamku z 1 połowy XVI wieku^[13]
Zespół dworski
- Dwór szlachecki z 1 poł. XIX wieku (w ruinie)
- Ruiny dwóch spichlerzy z 1 połowy XIX wieku
- Obora z poł. XIX wieku
dzwonnica drewniana z 1862 roku
Synagoga w Bychawie z 1810 r.
Stary cmentarz żydowski w Bychawie
Nowy cmentarz żydowski w Bychawie
Cmentarz parafialny w Bychawie
Cmentarz wojenny z I wojny światowej
Park pałacowy

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Bychawy w 2014 roku^[14].

Ludzie związani z Bychawą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Bychawą.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Bychawie.

Dzielnice^[15]

Transport

Przez Bychawę przebiegają 2 drogi wojewódzkie:

droga wojewódzka nr 834 Niedrzwica Duża – Bychawa – Stara Wieś Druga
droga wojewódzka nr 836 Bychawa – Piotrków – Piaski

Bychawę z Lublinem łączy droga powiatowa. Z przystanku przy ul. Józefa Piłsudskiego do miasta wojewódzkiego kursują regularnie busy przewoźników prywatnych, zarówno przez Żabią Wolę, jak i przez Strzyżewice.

Kultura

Bychawa zasłynęła w świecie dzięki opowiadaniu noblisty Izaaka Bashevisa Singera „Yentl – chłopiec z jesziwy”, zekranizowanemu w 1983 r. przez Barbarę Streisand, która grała główną rolę. Jest to historia dziewczyny z podlubelskiego Janowa, córki rabina, która w przebraniu chłopca studiuje w akademii talmudycznej w Bychawie. Przed II wojną światową w tym mieście mieszkało ponad 70 proc. Żydów^[16].

Co roku w Bychawie odbywa się festyn „W krainie pierogów”, podczas którego organizowane są nieoficjalne Mistrzostwa Świata w Jedzeniu Pierogów. Pierwsza edycja odbyła się w 2000^[17].

Z Bychawy pochodzi piosenkarka Marie.

Sport

Miejscowym klubem piłkarskim jest „Granit” Bychawa, grający w sezonie 2023/24 w IV lidze, gr. lubelskiej^[18].

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Jana Chrzciciela i św. Franciszka z Asyżu
Świadkowie Jehowy:
- zbór Bychawa-Krzczonów (Sala Królestwa Piotrków Drugi 92A)^[19]

Miasta partnerskie

Galeria

Zespół pałacowy – spichlerz (XVIII/XIX w.)
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Franciszka z Asyżu
Cmentarz parafialny – grobowiec Adama Duniewskiego, (1884)

Zobacz też

Przypisy

↑ GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22
↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-18] .
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ Jakub Kuna: Kartograficzna rekonstrukcja historycznego układu zabudowy na przykładzie Bychawy w 1938 roku. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej – Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Lublin 2017, s. 36.
↑ Rejestr rezerwatów przyrody województwa lubelskiego, RDOŚ Lublin stan na 4 czerwca 2012. [dostęp 2014-02-21].
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 157.
↑ Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966, mapa.
↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 58.
↑ ^a ^b Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2019-10-09] .
↑ AgnieszkaA. Zagner AgnieszkaA., Byli. Nie ma. Gdzie się podziali Żydzi z Bychawy [online], www.polityka.pl, 2011 [dostęp 2019-10-09] (pol.).
↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1957 r.. Dziennik Ustaw.
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .
↑ Ruiny Zamku w Bychawie [online], Starostwo Powiatowe w Lublinie (pol.).
↑ Bychawa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Uncategorised – Bychawa.pl – strona startowa. [dostęp 2015-01-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-18)].
↑ Gdzie się podziali Żydzi z Bychawy [online] [dostęp 2016-10-20] .
↑ Dzisiaj w Bychawie XVI Festyn „W Krainie pierogów” PROGRAM www.lublin112.pl.
↑ Skarb - Granit Bychawa [online], www.90minut.pl [dostęp 2022-10-08] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09] .

Bibliografia

RyszardR. Szczygieł RyszardR. (red.), Dzieje Bychawy, Bychawa-Lublin: Bychawskie Towarzystwo Regionalne, 1994, ISBN 83-903148-0-0, OCLC 69620565 [dostęp 2020-08-15] .
Bychawa, [w:] Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, t. I, red. Sh. Spector, G. Wigoder, New York 2001, s. 227.
Dębowczyk M., Kamienica Rajsa, „Głos Ziemi Bychawskiej” 2000, nr 6 (94).
Dębowczyk M., Ofiary wojny i okupacji z Bychawy i regionu (1939–1944), Bychawa 1997.
Dębowczyk M., Spór o kirkut, „Głos Ziemi Bychawskiej” 1999, nr 6.
Hirsz Z. J., Miejsca walk i męczeństwa w powiecie lubelskim, Lublin 1974.
AlbinA. Koprukowniak AlbinA., Lokalna społeczność gminy bychawskiej i jej aktywność 1864-1918, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1995, ISBN 83-227-0688-X, OCLC 750733582 [dostęp 2020-06-16] .
Kuwałek R., Żydzi Bychawscy w czasie II wojny światowej, „Głos Ziemi Bychawskiej” 1997, nr 10 (29).
Trzciński A., Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990.

Linki zewnętrzne

Historia Żydów w Bychawie na portalu Wirtualny Sztetl
Bychawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 487 .
Bychawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 284 .
Publikacje o Bychawie i okolicach w bibliotece Polona

[rocz22-1] GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22

[populacja2019-2] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-18] .

[3] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[4] Jakub Kuna: Kartograficzna rekonstrukcja historycznego układu zabudowy na przykładzie Bychawy w 1938 roku. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej – Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Lublin 2017, s. 36.

[5] Rejestr rezerwatów przyrody województwa lubelskiego, RDOŚ Lublin stan na 4 czerwca 2012. [dostęp 2014-02-21].

[6] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 157.

[7] Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966, mapa.

[8] Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 58.

[:0-9] Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2019-10-09] .

[10] AgnieszkaA. Zagner AgnieszkaA., Byli. Nie ma. Gdzie się podziali Żydzi z Bychawy [online], www.polityka.pl, 2011 [dostęp 2019-10-09] (pol.).

[11] Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1957 r.. Dziennik Ustaw.

[Ludność2010-12-12] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .

[13] Ruiny Zamku w Bychawie [online], Starostwo Powiatowe w Lublinie (pol.).

[populacja2016-14] Bychawa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[15] Uncategorised – Bychawa.pl – strona startowa. [dostęp 2015-01-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-18)].

[16] Gdzie się podziali Żydzi z Bychawy [online] [dostęp 2016-10-20] .

[17] Dzisiaj w Bychawie XVI Festyn „W Krainie pierogów” PROGRAM www.lublin112.pl.

[18] Skarb - Granit Bychawa [online], www.90minut.pl [dostęp 2022-10-08] .

[19] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-09] .

[1]

Miasta	Bychawa
Części miasta	Grodzany Księżyzna Podzamcze (rez.) Polanówka Rogalec Rudnik Walentówka Wandzin Wola Bychawska Wola Mała Zadębie
Wsie	Bychawka Druga Bychawka Druga-Kolonia Bychawka Pierwsza Bychawka Trzecia Bychawka Trzecia-Kolonia Gałęzów Gałęzów-Kolonia Druga Gałęzów-Kolonia Pierwsza Józwów Kąty Kosarzew Dolny-Kolonia Kowersk Leśniczówka Łęczyca Marysin Olszowiec Olszowiec-Kolonia Osowa Osowa-Kolonia Podzamcze Romanów Skawinek Stara Wieś Druga Stara Wieś Pierwsza Stara Wieś Trzecia Urszulin Wandzin Wincentówek Władysławów Wola Duża Wola Duża-Kolonia Wola Gałęzowska Wola Gałęzowska-Kolonia Zadębie Zaraszów Zaraszów-Kolonia Zdrapy
Kolonie	Kolonia Ośniak Wólka Osowska
Części wsi	Abramów Biesiadki Kolonia Szlachta Majdan Osowski Marynki Niwka Radków Zajezierze Ziunin

Części miasta wg TERYT	Grodzany Księżyzna Podzamcze (rez.) Polanówka Rogalec Rudnik Walentówka Wandzin Wola Bychawska Wola Mała Zadębie
Dawniej w granicach miasta	Łęczyca (1958–72) Marysin (1958–72) Podzamcze (1958–72) Wandzin (1958–72) Zadębie (1958–72)

Miasta	Bełżyce Bychawa
Gminy miejsko-wiejskie	Bełżyce Bychawa
Gminy wiejskie	Borzechów Garbów Głusk Jabłonna Jastków Konopnica Krzczonów Niedrzwica Duża Niemce Strzyżewice Wojciechów Wólka Wysokie Zakrzew

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Bełżyce (do 1870) Biskupice (do 1870) Bychawa (do 1870) Chodel (do 1825 i 1838–1870) Głusk (do 1870) Lublin (do 1928 →) Łęczna (← od 1949) Piaski (do 1870) Świdnik (od 1954) Wieniawa (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bełżyce (1867–1954) Biskupice (1867–70) Brzeziny (← 1914–54) Bychawa (1867–1954) Bystrzejowice (1867–1874) Chodel (1870–1954) Głusk (do 1870 i 1973–75) Jastków (1867–1954 i 1973–75) Jaszczów (1870–1954) Konopnica (1867–1954 i 1973–75) Krzczonów (1867–1954) Łęczna (od 1973) Łuszczów (1867–74) Mełgiew (1867–1954 i 1973–75) Milejów (1973–75) Niedrzwica (1867–1954) Niemce (1973–75) Palikije (1867–74) Piaski (1867–1954 i 1973–75) Piotrków (1867–1954) Piotrowice (1874–1954) Puchaczów (1973–75) Ratoszyn (1867–1870) Sławin (1867–70) Strzyżewice (1867–74) Tatary (1867–74) Tomaszowice (1867–7?) Trawniki (1973–75) Tuszów (1867–74) Wojciechów (1874–1954) Wólka (Tatarska) (1874–1954 i 1973–75) Zemborzyce (1870–1954)
Gromady (1954–72)	Adampol (1954) Babin (1954–55 →) Bełżyce (1954–55 →) Białka (1954–68) Biskupice (1954–72) Borzechów (1954–55 →) Brzezice (1954–59) Bychawa (1954–55 →) Bychawka (1954–55 →) Chmiel (1954–55 →) Chmielnik (1954–55 →) Chodel (1954–55 →) Ciechanki (1954–72) Ciecierzyn (← 1956–72) Czechów (1954–58) Dąbrowica (1954–68) ~~Dorohucza~~ (←~~1958~~) Gałęzów (1954–55 →) Gardzienice (1954–59) Głusk (1954–72) Jabłonna (1954–55 →) Jakubowice (1954–59) Janowice (1954–59) Jastków (1954–72) Jaszczów (1954–59) Józefów (1954–59) Kawęczyn (1954–72) Kiełczewice Maryjskie (1954–55 →) Konopnica (1954–72) Kosarzew Górny (1954–55 →) Kozice Dolne (1954–72) Krasienin (← 1956–72) Krępiec (1954–72) Krężnica Okrągła (1954–55 →) Krzczonów (1954–55 →) Krzesimów (1954–59) Łęczna (1960–72) Łopiennik (1954–55 →) Ługów (1954–61) Łuszczów (1954–72) Malinówka (1954–59) Mełgiew (1954–72) Mętów (1954–59) Milejów (1954–72) Motycz (1954–61) Niedrzwica Duża (1954–55 →) Niedrzwica Kościelna (1954–55 →) Olszowiec (1954–55 →) Palikije (1954–55 →) Piaski (1954–72) Piotrków (1954–55 →) Piotrowice (1954–55 →) Puchaczów (1954–72) Radawiec Duży (1954–55 → i ←~~1969~~) Ratoszyn (1954–55 →) Rury Wizytkowskie (1954–58) Skrzynice (1954–55 →) Skrzyniec (1954–55 →) Sobianowice (1954–59) Starawieś (← 1959) Strzeszkowice Duże (1954–55 →) Strzyżewice (1954–55 →) Tomaszowice (1954–72) Trawniki (1954–72) Wilczopole (1954–61) Wojciechów (1954–55 →) Wola Sławińska (1954–59) Wólka (1954–72) Zadębie (1954–58) Zemborzyce (1954–72) Zofiówka (1954–59) Żabia Wola (1954–55 →) Żuków (1954–59 →)

Przynależność wojewódzka	woj. lubelskie
Miasta	Bychawa (od 1958)
Gromady (1954–72)	Bychawa (← 1956–57) Bychawa (1969–72) Bychawka (← 1956–68) Chmiel (← 1956–61) Dębina (← 1956–72) Gałęzów (← 1956–72) Giełczew (← 1959–72) Jabłonna (← 1956–72) Kiełczewice Maryjskie (← 1956–68) Kosarzew Górny (← 1956–72) Krzczonów (← 1956–72) Olszowiec (← 1956–68) Piotrków (← 1956–72) Piotrowice (← 1956–72) Rudnik (← 1956–57 →) Skrzynice (← 1956–72) Starawieś (← 1956–68) Stawce (← 1956–68) Strzyżewice (← 1956–72) Żabia Wola (← 1956–72) Żuków (← 1959–72)
Gminy wiejskie (1973–75)	Bychawa Jabłonna Krzczonów Stara Wieś (w 1973) Strzyżewice Wysokie Zakrzew