Brama Cylicyjska

Brama Cylicyjska (tr. Gülek Boğazı)

Turecka autostrada 021 (E90) przed wjazdem na przełęcz
Państwo	Turcja
Wysokość	1290 m n.p.m.
Pasmo	Taurus
Położenie na mapie Turcji Brama Cylicyjska (tr. Gülek Boğazı)
37°19′40″N 34°47′40″E/37,327778 34,794444

Brama Cylicyjska, Wrota Cylicyjskie^[1], Przełęcz Cylicyjska (tr. Gülek Boğazı) − wąska przełęcz w górach Taurus, najważniejsze połączenie między Cylicją i basenem Morza Śródziemnego oraz Wyżyną Anatolijską. Południowy kraniec znajduje się 44 km na północ od miasta Tars. Brama Cylicyjska położona jest obecnie w prowincji Mersin, która graniczy z prowincją Adana.

W czasach starożytnych brama została nazwana w języku greckim Cilicia Pylai (Brama Cylicji)^[2]. Krzyżowcy nazywali to miejsce Bramą Judei, a Arabowie Darb as-Salama. Turecka nazwa Gülek wywodzi się od armeńskiej wsi Gogulak (Gugulak, Gułag), łac. Gogulat lub Coqelaquus znajdującej się przed samą przełęczą^[3].

Przełęcz powstała w wyniku erozyjnego działania wód Gökoluk^[4], płynącej dnem doliny i była początkowo wąską ścieżką dla karawan. Był to wąwóz ograniczony po obu stronach stromymi ścianami skał o wysokości do kilkuset metrów, który odgrywał ważną rolę w historii regionu. Z biegiem czasu przejście przez przełęcz zostało stopniowo poszerzone^[5].

Obecnie przez przełęcz biegnie autostrada 021, będąca częścią projektowanego korytarza śródziemnomorskiego z Ankary do Adana przez przełęcz w okolice Tarsu.

Brama Cylicyjska była ważnym miejscem strategicznym na drodze z Anatolii do Syrii dla wielu przemieszczających się tędy armii. Maszerowało przez bramę dziesięć tysięcy wojsk, opisanych przez Ksenofonta w Anabazis^[6], także Aleksander Macedoński przechodził tędy, kierując się pod Issos w roku 333 p.n.e.^[7] Następnie biegł tędy szlak wojskowy, prowadzący do Antiochii, zbudowany na rozkaz Juliusza Cezara. Podczas rządów cesarza Karakalli gościniec został przebudowany i rozszerzony, będąc jednym z ważnych etapów^[8] na drodze do Podandus w Kapadocji^[9].

Przechodził tędy Paweł z Tarsu^[10] oraz karawany niewolników, zmierzające w VIII w. do Hisn as-Saqaliba (twierdzy Słowian) przy ówczesnej granicy arabsko-bizantyńskiej^[11]. Ormiańska obecność datuje się na tym obszarze już od roku 965. Ta część cylicyjskiej Armenii była we władaniu dynastii Rubenidów w latach 1080-1375 i związanych z nimi sojuszem krzyżowcami. W 1096 roku bramę pokonali rycerze pierwszej krucjaty^[12]. Upadek Armenii Cylicyjskiej dał początek kolejnej fali emigracji, tym razem Turków osmańskich.

W roku 1833 egipski wicekról Ibrahim Pasza, maszerując przez przełęcz podczas najazdu na Anatolię, w celu przetransportowania dużej ilości broni po raz kolejny przebudował przejście, ponieważ do tamtego momentu mogły się tędy przemieszczać tylko objuczone wielbłądy^[13].

Już w czasie I wojny światowej przejście okazało się niewystarczające dla kolei bagdadzkiej, łączącej Konstantynopol z Bagdadem. Dlatego przy współpracy z inżynierami niemieckimi doprowadzono do wybudowania nowego odcinka – najpierw kolei wąskotorowej. Projekt zakładał również wzniesienie nowych wiaduktów i tuneli. Gotowy odcinek wykorzystany został w roku 1918 przez wojska osmańskie podczas zajmowania Mezopotamii^[14].