Wikipedia

Styl potoczny

styl funkcjonalny języka stosowany do swobodnych kontaktów językowych
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 9 wrz 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „język potoczny”. Zobacz też: język wernakularny – szerzej rozumiany język codzienny.

Styl potoczny (rejestr potoczny[1], język potoczny[2]) – styl funkcjonalny języka znany całej społeczności jego użytkowników i najczęściej przez nich używany[3]. Pod względem swoich cech może być przeciwstawiany różnym stylom językowym: specjalistycznemu, publicystycznemu lub artystycznemu[4].

Styl potoczny jest wykorzystywany przede wszystkim w codziennych kontaktach językowych, zarówno w nieoficjalnych wypowiedziach ustnych (np. w rozmowach przy stole, w sklepie, w dowcipach i kłótniach), jak i w pewnych gatunkach wypowiedzi pisemnych (np. w korespondencji osobistej, pamiętnikach czy poradnikach)[3]. Służy jako środek porozumienia na tematy niewyspecjalizowane, wspólne wszystkim użytkownikom języka[5].

Do cech języka potocznego należą: nacechowanie pod względem ekspresywnym i emocjonalnym, niespecjalistyczność i antropocentryczność, gęste występowanie związków frazeologicznych, wyrazista struktura słowotwórcza wyrazów i ich konkretność. Język potoczny obfituje w środki oceniające rzeczywistość ujemnie; charakteryzuje się on szybko zmieniającą się leksyką, w której duży udział mają wyrażenia środowiskowe i obce. Obserwuje się w nim wiele skrótów oraz tzw. potok składniowy[6], czyli luźne, niepełne porządkowanie wyrazów pod względem logiczno-syntaktycznym. W stylu potocznym występują wyrazy podkreślające, nawiązujące i dodatkowe (puste semantycznie)[7]. Język potoczny wykazuje dużą elastyczność, pozwalającą na użycie jego wyrażeń w różnych i zmiennych znaczeniach[8]. W tym sensie odróżnia się od języka specjalistycznego, który dąży do jednoznaczności przekazu[4]. Częstym elementem swobodnych wypowiedzi jest slang[9]. Na płaszczyźnie dźwiękowej styl potoczny cechuje się większą rozciągłością zjawisk asymilacyjnych wewnątrz słowa i na granicach słów[10].

W piśmiennictwie język potoczny jest określany rozmaitymi terminami: odmiana potoczna (wariant potoczny)[2], język obiegowy[11], rejestr niski[12], styl konwersacyjny[10][13]; występują też różne pokrewne pojęciowo (choć niekoniecznie równoznaczne) przymiotniki: „kolokwialny”, „oralny”, „naturalny”, „ustny” czy „mówiony”[14].

Polszczyzna potoczna podlega opisowi i ocenie pod pojęciem normy użytkowej (zwanej też potoczną), wyróżnianej w ramach dwupoziomowej normy języka ogólnopolskiego[15][16]. W niektórych społecznościach (gdzie zarysowała się dyglosja) funkcję rejestru niskiego (języka potocznego, codziennego, nieoficjalnego) pełni język silnie (lub całkowicie) odrębny od języka wysokiego (używanego w literaturze czy kontaktach oficjalnych)[12].

Pozycja stylu potocznego

edytuj

Styl potoczny to najbardziej powszechny wśród stylów użytkowych języka: znajduje zastosowanie w rozmaitych sytuacjach społecznych i jest używany przez szczególną liczbę użytkowników języka. Jest ściśle związany z fundamentalnymi potrzebami człowieka, odzwierciedla podstawowe składniki ludzkiego otoczenia oraz ujawnia trwałe struktury percepcji i myślenia. Przedstawia codzienny i wręcz „naiwny” obraz rzeczywistości. Na etapie akwizycji językowej styl ten jest przyswajany jako pierwszy i zachowuje swoją centralną pozycję w późniejszej praktyce językowej[17].

Styl potoczny nie występuje wyłącznie w języku mówionym, choć prymarny charakter ustnego języka sprawia, że styl ten jest w tej postaci szczególnie dobrze rozwinięty. Styl potoczny może jednak obejmować zarówno wszelkie gatunki wypowiedzi ustnych (codzienne rozmowy, powitania, prośby, polecenia, życzenia, kłótnie, flirty, kawały itd.), jak też wypowiedzi pisemne, również zróżnicowane pod względem tematyki (listy i pamiętniki, reportaże, porady życiowe)[17].

Styl potoczny pełni funkcję interpretanta w odniesieniu do innych stylów językowych. Ma to miejsce wtedy, gdy język potoczny służy eksplikacji, wyjaśnianiu przekazu wyspecjalizowanego stylistycznie przy użyciu „ludzkiego języka”, „swoimi słowami”[17]. Styl potoczny funkcjonuje na zasadzie przystawalności do doświadczeń najbliższych człowiekowi[18]. Styl potoczny stanowi ponadto podstawę derywacyjną dla wtórnych stylów, modyfikujących jego elementy do własnych potrzeb. Style sekundarne (np. naukowy) mogą się rozwijać, czerpiąc środki z zasobów stylu potocznego[17], a znaczna część terminologii, używanej w nauce i technice, powstaje w wyniku terminologizacji, czyli adaptacji podstawowego zasobu leksykalnego języka[19].

Pisany język potoczny

edytuj

Styl potoczny funkcjonuje również w postaci pisanej, zwłaszcza w swobodnych interakcjach tekstowych. Potoczne wiadomości tekstowe charakteryzują się zwykle odejściem od przepisów interpunkcyjnych: wyodrębnianie wypowiedzeń nie jest bowiem uważane za istotne, podobnie jak w kodzie języka ustnego. Do znaków najczęściej stosowanych w swojej podstawowej funkcji należą: wykrzyknik, nadający wypowiedzi emocjonalne zabarwienie, i znak zapytania, służący wyróżnianiu zdań pytających. Usługa SMS jako medium przypomina komunikację ustną: umożliwia bowiem interakcję w czasie zbliżonym do rzeczywistego, przy użyciu środków typowych dla języka mówionego. Wiadomości tekstowe dzielą z językiem mówionym spontaniczność i szybkość reakcji[20].

Na gruncie polskim wiadomości tekstowe wyróżniają się pomijaniem niektórych znaków graficznych, a także brakiem typowej delimitacji tekstu na poszczególne elementy składniowe[20].

Pojęcie potoczności

edytuj

W różnych tradycjach narodowych, kształtowanych przez czynniki historyczne, język literacki może się przeciwstawiać zarówno dialektom, jak i odmianie potocznej[21]. W kontekście języka niemieckiego język potoczny (Umgangssprache) bywa postrzegany jako „strefa buforowa” między niemczyzną standardową a formami niestandardowymi. Termin „potoczny” (umgangssprachlich) może być rozumiany na dwa sposoby: jako określenie na środki wchodzące w skład normy potocznej (tj. pewnej warstwy stylistycznej języka standardowego) lub jako określenie na formy niestandardowe[22].

Z jednej strony język potoczny może być utożsamiany z językiem elity społecznej, z drugiej zaś pojęcie to może obejmować np. dialekty miejskie, stanowiące „niekontrolowany język potoczny”, przejściowy między dialektami wiejskimi a językiem literackim[23]. Niektórzy autorzy określają mowę potoczną jako wariant języka niepodlegający przepisom normatywnym[24][25]. Według jednego z ujęć polszczyzna potoczna ma dopuszczać „dużą swobodę użycia dowolnych wyrazów i zwrotów, nawet nieakceptowanych przez wyższe warstwy społeczeństwa”[25]. Peter Trudgill, specjalista od języka angielskiego, dochodzi do wniosku, że pojęcia formalności i potoczności nie mają związku z dychotomią między formami standardowymi i niestandardowymi: na przykładzie angielszczyzny stwierdza, że standardowy angielski może występować zarówno w postaci formalnej, jak też swobodnej czy nawet wulgarnej[26].

Postrzeganie elementów języka jako potocznych może różnić się w zależności od źródła słownikowego i poczucia danego użytkownika[13].

Jako potoczne określa się również opinie, wiedzę czy nazewnictwo. W tym kontekście potoczność przeciwstawiana jest naukowości: poglądom naukowym lub terminologii fachowej[27].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Jurij Lukszyn (red.), Tezaurus terminologii translatorycznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 270, ISBN 83-01-11048-1, OCLC 860181291.
  2. ↑ a b Bożena Witosz, Dyskurs i stylistyka, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2009, s. 198, ISBN 978-83-226-1908-7, ISBN 978-83-801-2011-2 [dostęp 2024-05-20].
  3. ↑ a b Zdunkiewicz-Jedynak 2006 ↓, s. 84.
  4. ↑ a b Ivanová-Šalingová 1963 ↓, s. 19.
  5. ↑ Furdal 1990 ↓, s. 186–187.
  6. ↑ Kwiek-Osiowska 1992 ↓, s. 101–103.
  7. ↑ Klaudia Koczur, Obecná čeština w polskich przekładach powieści Jaroslava Haška „Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války”, [w:] Marzena Rycielska, Grażyna Lisowska (red.), Wschód-Zachód: słowiańsko-germańskie badania literaturoznawcze, językoznawcze i glottodydaktyczne na przełomie milenium, Słupsk: Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, 2002, s. 235–238, ISBN 83-88731-51-3, OCLC 68652086.
  8. ↑ Izydora Dąmbska, On the Semantics of Conditional Sentences, [w:] Anna Brożek, Jacek Jadacki (red.), Knowledge, Language and Silence: Selected Papers, Leiden: Brill, 2016 (Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities 105), s. 257, DOI: 10.1163/9789004312678_023, ISBN 978-90-04-31267-8 [dostęp 2021-08-25] (ang.).
  9. ↑ Linguistic Association of Nigeria Conference, Ozo-mekuri Ndimele, Globalization & the Study of Languages in Africa, Grand Orbit Communications & Emhai Press, 2005, s. 145, ISBN 978-978-33527-8-0 [zarchiwizowane z adresu 2020-04-18] (ang.).
  10. ↑ a b Mistrík 1993 ↓, s. 179.
  11. ↑ Andrzej Markowski, Definiowanie i definicje w opisie języka obiegowego: przyczynek do dyskusji, [w:] Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski (red.), O definicjach i definiowaniu, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1993, ISBN 83-227-0574-3, OCLC 1412095300.
  12. ↑ a b Grażyna Łopuszańska-Kryszczuk, Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999, s. 23, ISBN 83-227-1435-1, OCLC 48396254 [dostęp 2024-05-20].
  13. ↑ a b Jana Hoffmannová, Hovorový styl, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [dostęp 2024-06-26] (cz.).
  14. ↑ Władysław Lubaś, Polskie gadanie: podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2003, s. 27, ISBN 83-7395-010-9, OCLC 830523243.
  15. ↑ Łukasz Mackiewicz, Norma wzorcowa, norma użytkowa i uzus, czyli różne odcienie poprawności językowej [online], Językowe Dylematy, 23 sierpnia 2011 [dostęp 2019-04-25].
  16. ↑ Łukasz Mackiewicz, 497 błędów, wyd. 1, Elbląg 2018, s. 15, ISBN 978-83-952853-0-1.
  17. ↑ a b c d Jerzy Bartmiński, Styl potoczny jako centrum systemu stylowego języka, „Poradnik Językowy”, 1–2/1991, 1991, s. 10–23.
  18. ↑ Jerzy Bartmiński, Styl potoczny, [w:] Janusz Anusiewicz, Franciszek Nieckula (red.), Potoczność w języku i w kulturze, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1992, s. 37–54, ISBN 978-83-7044-041-1, OCLC 805306914 [dostęp 2019-09-03].
  19. ↑ Olga Martincová, Ivana Bozděchová, Termín, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
  20. ↑ a b Andrzej S. Dyszak, Zmiany w komunikacji językowej pod wpływem nowoczesnych urządzeń elektronicznych (na przykładzie analizy tekstów esemesowych), [w:] Krzysztof Śmiatacz (red.), Zastosowanie narzędzi IT w badaniu opinii usługobiorców na przykładzie służby zdrowia, Bydgoszcz: Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, 2016, s. 72–75, ISBN 978-83-65603-17-3, OCLC 979075853.
  21. ↑ Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 271, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
  22. ↑ Danko Šipka, Exclusion Labels in Slavic Monolingual Dictionaries: Lexicographic Construal of Non-Standardness, „Colloquium: New Philologies”, 1 (1), 2016, s. 4, DOI: 10.23963/cnp.2016.1.1, ISSN 2520-3355 (ang.).
  23. ↑ Furdal 1990 ↓, s. 186–187, 192–193.
  24. ↑ Buttler 1982 ↓, s. 19.
  25. ↑ a b Rafał Romanowski, Współczesny język potoczny: analiza i charakterystyka w kontekście aktualnych zjawisk kulturowych, „Pisma Humanistyczne”, 6, 2004, s. 128–142.
  26. ↑ Peter Trudgill, Standard English: what it isn’t, [w:] Tony Bex, Richard J. Watts (red.), Standard English: The Widening Debate, London–New York: Routledge, 1999, s. 117–128, DOI: 10.4324/9780203054062, ISBN 0-415-19163-7, ISBN 978-0-203-05406-2, OCLC 179162066 [zarchiwizowane z adresu 2018-04-05] (ang.).
  27. ↑ potoczny, [w:] DobrySłownik.pl [online] [dostęp 2019-07-11].

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Styl_potoczny&oldid=74323925”