Hetmanat

Hetmanat, Hetmańszczyzna
Гетьманщина
	1649–1764
Herb	Flaga
Ustrój polityczny	demokracja wojenna
Stolica	Czehryń, Baturyn, Głuchów
Data powstania	1649
Data likwidacji	1764
Władca	Kiriłł Razumowski
Populacja (1762); • liczba ludności	; 1 027 928
Religia dominująca	prawosławie
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hetmanat^[1], Hetmańszczyzna (ukr. Гетьманщина), (1649–1764), zwane także Wojskiem Zaporoskim – w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów system autonomicznych rządów terytorialnych na Ukrainie Naddnieprzańskiej, oparty na systemie demokracji wojennej Kozaków Zaporoskich, powstały w wyniku zawartej w roku 1649 ugody zborowskiej wojska zaporoskiego z królem Polski Janem II Kazimierzem Wazą i Rzecząpospolitą, potwierdzony w roku 1654 w ugodzie perejasławskiej pomiędzy wojskiem zaporoskim a carem rosyjskim Aleksym I i ponownie (w rozszerzonej formie) w unii hadziackiej (króla i Rzeczypospolitej z Kozaczyzną zaporoską, 1658).

Po przejęciu Ukrainy Lewobrzeżnej przez Rosję w konsekwencji traktatu Grzymułtowskiego (1686) system autonomii hetmańskiej został utrzymany na Ukrainie Lewobrzeżnej (podległej carowi) i od czasów hetmana Iwana Mazepy systematycznie ograniczany, aż do całkowitej likwidacji w 1764^[a]. Po roku 1764 zostały w ramach Imperium Rosyjskiego utrzymane jednak specyficzne przywileje Ukrainy Lewobrzeżnej (dotyczące statusu języka ruskiego i pozycji szlachty kozackiej).

Ustrój Hetmanatu

Władze centralne

Ustrój państwa kozackiego był właściwie niezmienny od utworzenia przez Bohdana Chmielnickiego. Na czele Hetmanatu stał hetman (pochodzący z wyboru), wokół niego skupiał się organ doradczy – Rada Starszyzny Generalnej, w skład której wchodziła starszyzna kozacka: pisarz generalny, sędzia generalny, oboźny generalny, esauł generalny, buńczuczny generalny, chorąży generalny. Władzę wykonawczą sprawowała Generalna Kancelaria Wojskowa, a instancją apelacyjną dla sędziów pułkowych i sotennych był Generalny Sąd Wojskowy. Siedziba hetmana znajdowała się początkowo w Czehryniu, potem w Baturynie, a od 1709 (po zburzeniu Baturyna i wymordowaniu całej jego ludności przez Aleksandra Mienszykowa i wojsko rosyjskie) w Głuchowie.

Władze lokalne

Władzę lokalną sprawowali pułkownicy i setnicy. Cała kozacka ludność Hetmanatu podzielona była na 10 okręgów, nazywanych pułkami. Stanowiły one jednocześnie jednostkę administracyjno-terytorialną i wojskową. Były to pułki: hadziacki, kijowski (z siedzibą w Kozielcu na lewym brzegu Dniepru), łubieński, mirhorodzki, niżyński, perejasławski, połtawski, pryłucki, starodubski i czernihowski.

W wyprawach wojennych uczestniczyli Kozacy, a lud wiejski stanowili chłopi.

Osobny artykuł: Starszyzna kozacka Hetmanatu.

Mieszkańcy miast rządzili się prawem magdeburskim (tzw. Sakson) przyniesionym z Polski^[2], natomiast prawo cywilne, karne i procesowe Hetmanatu regulował Statut Litewski^[3].

Do bitwy pod Połtawą (1709) społeczeństwo Hetmanatu nie było obciążone podatkami na rzecz Carstwa Rosyjskiego, po klęsce Iwana Mazepy na terytorium Hetmanatu wprowadzono 8-11 pułków wojska carskiego, obciążając kosztami jego utrzymania ludność^[4]. Do 1728 roku Rosjanie nie mieli prawa nabywania ziemi na terytorium Hetmanatu (nie dotyczyło to carskich nadań ziemskich)^[5].

Historia

Osobny artykuł: Historia Hetmanatu.

Hetmanat powstał po ucieczce Chmielnickiego wczesną wiosną 1648 na Sicz Zaporoską, gdzie – szermując hasłami wyzwolenia spod władzy magnatów sprzeciwiających się woli królewskiej – przejął władzę z rąk atamana koszowego i stanął na czele powstania jako hetman kozacki.

Zobacz też

Uwagi

↑ Na Ukrainie Prawobrzeżnej został faktycznie zlikwidowany w trakcie najazdu tureckiego na Rzeczpospolitą i wojen turecko-polskich z lat 1672–1672 i 1683–1699.

Przypisy

↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9, rozdział Podział administracyjny i społeczeństwo hetmanatu s. 496-499 i passim.
↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9, s. 403,499.
↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s.403.
↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 498.
↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 503.

Bibliografia

Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do końca XVIII wieku, Lublin 2000, ISBN 83-85854-54-1, Wyd. II rozszerzone: Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9

[2] Na Ukrainie Prawobrzeżnej został faktycznie zlikwidowany w trakcie najazdu tureckiego na Rzeczpospolitą i wojen turecko-polskich z lat 1672–1672 i 1683–1699.

[1] Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9, rozdział Podział administracyjny i społeczeństwo hetmanatu s. 496-499 i passim.

[3] Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9, s. 403,499.

[4] Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s.403.

[5] Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 498.

[6] Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 503.

[1]