Planta medicinala

Una planta medicinala o èrba medicinala es tot vegetal que siá que contenga en quin que sia dels sieus organs, qualque substància amb activitat farmacologica que se pòsca utilizar amb de fins terapeutics o que se pòsca emplegar coma prototipe per obténer nòus medicaments per sintèsi o emisintèsi farmaceutica. Se calcula a prèp de 260.000 las espècias de plantas que se coneisson a l'ora d'ara, 10% dee las qualas se pòdon considerar medicinalas, es a dire, se tròban recuelhudas en los tractats medicals de fitoteràpia, modèrns e d'epòcas passadas, perqué presentan qualque usatge. Evidentament, sustot dins las regions eqüatorialas, la proporcion d'espècias medicinalas pòt variar sensiblament d'aquel percentatge, puèi que se coneis quitament pas la totalitat de la flòra.

L'estudi dels compausants de las plantas medicinalas se centra en las substàncias qu'exercisson una accion farmacologica sus l'èsser uman o los èssers vius en general. Los principis actius de las plantas pòdon èsser de substàncias simplas (coma alcaloïdes) o plan de barrejas complèxas (resinas, òlis essencials, èca.). Los compausats mai comuns son los glucids e eterosids (glucid mai un compausat sens cap de glucid), que pòdon èsser glucosids, galactosids, èca. Lo primièr eterosid que se descobriguèt foguèt la salicina (extrach de Salix alba). Autres compausants actius de las plantas son alcaloïdes, lipids, de gomas, mucilags, principis amars, tanins, òlis essencials, resinas, baumes, oleoresineas, acids organics, enzims e vitaminas.

La colhida s'a de far quand los principis actius de la planta son madurs. Generalament,  i cal procedir al secatge dels vegetals, al mai rapidament possible, de biais que fermenten pas los sucres que contenon, e mai se cal prene en compte que las èrbas eissutas pèrdon pauc a pauc las siás proprietats. Las flors las cal prene a penas se son dobèrtas e las secar amb de papièr net; las fuèlhas se devon colhir abans e pendent la floracion e s'estendre sus un papièr o grasilhat; las plantas entièras las cal  despossedir de las fuèlhas marcides e las rèstas de tèrra; las granas e  fruchs sòlon pas aver de besonh de cap de tractament; e las ruscas e raïses las cal prendre d'exemplars joves.

• Infusion: calfar d'aiga e apondre la partida de la planta necessària en lo primièr bolh. S'escarta a la seguida del fuòc, se cobrís e se daissa repausar qualques minutas. L'infusion un còp fachas la cal pas far bolir. Se sòl preparar amb las partidas joves de la planta, coma fuèlhas, flors e granas.
• Decoccion: Procès que la planta se bolís en aiga pendent un periòde determinat. S'usa aquel procediment amb las partidas mai duras, coma rusca, fuèlhas coriaças, raïses e tijas.
• Reduccion: se la cosuda se mena a tèrme pendent mai de 20 minutas, se produsís la reduccion. S'emplega per de principis actius que resistisson a la calor e que n'es necessària, per la siá escassa proporcion, una màger concentracion.
• Maceracion: Consistís a daissar repausar las plantas en aiga freda pendent qualques oras. Servís a extraire de principis actius inestables davant de la calor mas soluble en aiga.
• Tintura o vins medicinals: es la maceracion facha en alcoòl e pòrta normalament una partida de la planta per cinc d'alcoòl. S'usa se los principis actius se dissòlvon pas plan en aiga o son de sabor desagradiva, en emplegant la planta generalament eissuta. Son fòrça coneguts los vins de quina o l'aigardent d'aranhonèr (patxaran).
• Siròps: Son de dissolucions de sucre en aiga que s'i apond après la planta.
• Chuc: dirèctament se trissan las plantas frescas e après se tamisa lo liquid.
• Òlis medicinals: aital coma l'alcoòl, l'òli li es un autre dels dissolvents mai usats. I a en fach cèrtas plantas que transferisson melhor los sieus principis actius a l'òli. Son los mai utilizats per l'usatge extèrne (fregaments, massatges o onchaments).
• Cataplasmes o compresas: se fan en bolint la planta o en la sometent a l'accion de l'aiga. Las plantas bolidas s'endrapan en draps prims que se situan sus la zòna a tractar.
• Bavoradas: se preparan amb d'èrbas aromaticas, que se bolisson en aiga. Lo vapor que s'escapa del recipient un còp retirat del fuòc, es çò que deu èsser inalat.

Los principis actius de las plantas, als quals cal atribuir los sieus efièches curatius, se pòdon utilizar en lo tractament d'un grand nombre de malautiás. Aquí de contunh qualques exemples de las proprietats medicinalas de las plantas, aital coma qualques unas de las espècias vegetalas que presentan aquelas proprietats:

• Pectoralas e antitussivas: ?? (Tussilago farfara), rosèla (Papaver rhoeas) e malva.
• Tonicas e digestivas: la sàlvia, la majorana, lo poliòl, la marialoïsa o lagenciana.
• Laxants: L'agrefuelh, lo carrobièr, la cuscuta o lo polipòdi.
• Diüreticas: L'api, lo jolverd, la limièra o la coa de caval (Equisetum arvense).
• Abortivas: corona del rei, savina, tais (Taxus baccata) o safran.
• Ipnoticas: arç blanc, tilhòl, valeriana, oblon o irangièr.
• Estimulantas: Lo tè, lo cafè, lo cacau, lo guaranà
• Antireumaticas: neret, èrba talpièra, espic o josieva.
• Vermifugues: ontina, farigola, noguièr o tanarida.
• Vulneràrias: iperic (Hipericum perforatum), vulnerària o vern.
• Carminativas: camamilla, menta, poliòl

• Artemisa (Artemisia vulgaris): emenagòga, per las femnas.
• Borratge (Borrago officinalis): febrifuga e suporifica ; bona per los raumasses.
• Brotonica (Betonica officinalis): depurativa, per lo sang.
• Camamilla (Matricaria chamomila e Anthemis nobilis) (tisana de las flors soletas): adocís los nèrvis e es endormidoira.
• Frigola o pòta (Thymus vulgaris): de proprietats universalas: estomacala, antispasmodica, depurativa, antiseptica, digestiva.
• Gram (Agropyrum reptens) (tisana amb la rasiga dicha gargamelièr, o rizòme): diuretic, coma l'òrdi; permeton de faire de begudas que refrescon plan, l’estiu; netejon plan la botiliga e los rens.
• Irangièr (fuòlhas en tisana; li cal quitar un pauc prene lo bolh): calmaire e adocisseire.
• Limoneta (Melissa officinalis): digestiva e calmanta; ten un gost leugièr de limon.
• Menta (Mentha spicata, Menta crispata, Menta piperita, Menta aquatica) totas las menas son mai o mens digestivas: glaciala, menta de chin ; la melhora es saique la menta pebrada (Menta piperita) per los estomacs cargats per un recapte tròp gras.
• Pichòt róver (Teucrium chamaedrys): depuratiu ; servís per se purgar coma la brotonica o la sàuvia; franc la sàuvia, son plan amargantas.
• Romanin (Rosmarinus officinalis): coma la frigola ; çò melhor : sucrar ambe de mèu de romanin.
• Sàuvia (Salvia officinalis): depurativa. Bona purga, mas prene pas mai de tres o quatre jorns, lo matin abans de dejunar.

• Tès:

• -Lo tè espinut (Sideritis romana).
• -Lo tè roge (Criganum vulgare)
• -Lo tè violet (Coris montpeliensis)

• Totas plantas que son refrescairas:

• Tilhòl (infusion amb las flors) calmaire e antispasmodica.
• Verbena (lippia citriodora): estomacala e febrifuja.

Per los raumasses, la gripa e tot, enfin la tisana d’ivèrn: fagatz infusir de clòsces d’amètlas, de coas de cerièiras, de borratge, de tilhòl, de regalíssia, de guindolas (servadas secas de l’automne). Servissetz caud, en tot passar amb un pichòt espalhet per de dire de levar las brisas. Es ja un pauc doceta ; se òm vòl pasmens sucrar, se o pòt faire ambe de mèu.

• Farmacognosia
• Botanica
• Lista de plantas medicinals
• Ayurveda

• Colonques Garrido, Josep (2013). Les Principals Plantes per a la Salut d'Eivissa i Formentera. Ilhas Balears, Eivissa. Institut d'Estudis Eivissencs. 417 pàgs. ISBN 978-84-87455-59-9

Plantas medicinalas a Eivissa