Evolucion umana
L'evolucion umana es la seguida de cambiaments que se passèt per una mena de primats fins a qu'arriben a constituir l'actuala espècia d'Homo sapiens sapiens. Los cambiaments mai importants e, per atal, los mai discutits, serián aqueles relatius a l'apareisson de la paraula, la bipedia e la fabricacion d'aisinas.
Los essères umans apareguèron sus Tèrra fa mai de 130 000 ans[1] pendent lo periòde Paleolitic. Aquó se passèt aprèp un long periòde d'evolucion. A l'epòca, la Tèrra èra dins una èra glaciala, amb un clima plan mai fred qu'ara (que siem dins un periòde interglacial).
Los davancièrs dels umans, coma los Homo erectus utilizavan d'aisinas simples pendent de millenaris, mas, dins aquel epòca, las aisinas melhorèron, venguèron mai precisas e complèxas. A un moment, los umans comencèron a utilizar lo fuòc per se caufar e còser. Tanben desvolupèron lo lengatge, e tanben los rites funeraris. Dins aquel periòde, totes los umans vivian de la caça (d'en primièr de carraunhada) e de culhida, e èran nomads; l'element clau es que va cambiar la seuna postura.
Fa prèp de 50 000 ans, s'acabèt lo darrièr periòde glacial, los esseres umans se lancèron a la conquèsta de la planèta en diferentas brancas partent d'Africa. Una branca arribèt en Austràlia. L'autra arribèt en Asia Centrala, que bifurquèt en doas, una a Euròpa e l'autra pujèt fins a passar l'Estrech de Bering e arribèt en America. Los darrièrs airals que foguèron colonizats son las illas de la Polinesia, pendent lo primer millenari ApC.
Teorias sul desvolupament uman
[modificar | Modificar lo còdi]Creacionisme
[modificar | Modificar lo còdi]Los creacionistas discutisson aquel esquèma, se basant sus una interpretacion literala dels primièrs capítols de la Genèsi, mas l'evidéncia cientifica non solament corrobòra de contunh l'origina de l'òme en Africa e lo seu espandiment gradual pel glòb terrèstre, mas tanben arribèt a determinar que lo recit de la Genèsi es una adaptacion d'anticas legendas mesopotamianas reculhidas de l'Epopèia de Gilgamesh, e alara poirián dificilament aver un contengut divin.
Evolucionisme
[modificar | Modificar lo còdi]L'origina de l'èsser uman conten l'implicita l'acceptacion de la teoria evolucionista. Dins aquel sens podem distinguir tres corrents:
- Jean-Baptiste Lamarck al sègle XVII, sens basa empirica foguèt lo primièr a descriure una teoria evoulcionista, considerant que las adaptacions se produson seguent doas leis: la tendencia dels essers vius a evoluar cap a de formas mai complèxas e quand pòt, a s'adaptar al mitan e se diferenciar dels autres[2]
- L'evolucionisme classic desvolupat lo long del viatge de Darwin sus l'HMS Beagle e considèra que las mutacions se produson dins un long procès e lo concèpte clau es aquel de la seleccion naturala. Los adaptats melhors al mitan an mai de possibilitats de se reproduir. I aquó inclusís l'Òme.
- La cosmogenèsi desenvolupada al sègle XX es una tentativa d'union de l'evolucionisme amb lo cristianisme. Pierre Teilhard de Chardin definiguèt çò que se nomena lei de la complexitat-consciéncia, segon que l'evolucion seriá lo pas que menariá de la biosfèra fins a la noosfèra. Segons aquela teoria lo cosmos tendriá a se vitalizar, la vida tendriá a s'ominizar, e l'Òme a s'ultraominizar. E l'esperit tendriá a se liberar de la seuna matèria e a fusionar amb Dieu: lo Crist evolucionat. D'aquí divisa l'istòria en tres fasas: geogenèsi, biogenèsi e antropogenèsi, qu'aurá una fasa de poblament (lo paleolitic), una de civilizacion (lo neolitic) e una d'individualizacion (los sègles XVIII e XIX). Malgrat la seuna volontat conciliadoira e la reconeissença de l'evidéncia fossila, contunha d'aver un caractèr especulatiu e la preséncia de la figura indemostrable de Dieu al seu centre, doncas se pòt gaire considerar coma una teoria veritadièrament cientifica (complís gaire lo principi de verificabilitat).
L'ominizacion
[modificar | Modificar lo còdi]L'Òme es un primat haplorrhini de l'òrdre Catarrhini, superfamilha Hominoidea, familha Hominidae, Sosfamilha Homininae, genre Homo e espècia sapiens, Sosespècia sapiens. L'ominizacion es un procès genetic accelerat per de rasons culturalas dins un mitan fisic e amb un ritme discontunh. Benlèu seguís lo meteis ritme que lo rèsta de las espècias de la Tèrra, mas amb una intensitat mai granda, es a dire, cambis als meteis moments, mas amb mai intensitat. Lo seu trach principal es lo desvolopament de l'intelligéncia reflexiva, de la pensada conceptuala. Aquó se pòt percebre arqueologicament pels restas d'aisinas liticas, qu'implican l'usatge de las mans jos l'òrdre del cervèl, mas sovent es dificil de distinguir entre las alteracions antropicas e d'escasenças. Per la paleontologia l'ominizacion es lo resultat de la modificacion de l'aparelh locomotor: fa 4 o 5 milions d'ans comencem a nos postar drechs. Mas se deu pas confondre: l'ominizacion es pas un procès sonque genetic, mas la soma d'aquel e d'un procès cultural. Atal i aguèt d'ominids que s'ominizèron pas.
Aquel procès cultural se passèt dins una primièra etapa de 3 milions d'ans que los ominids èra una familha mai dels primats. Los cambis d'aquela etapa son ligats al desfís ecologic terciari d'Africa. La segona etapa, pròpiament l'ominizacion de qualques ominids, sonque durèt uns 2 milions d'ans.
Se tracta d'un procès discontunh, intermitent dins l'espaci e dins lo temps, a la diferéncia del modèl darwinista tradicional, qu'èra lineari, continú, lent e logic. Los paleontològs prepausan de variacions dins l'intensitat del procès, çò qu'explicariá l'escassesa de fossils dins qualques estadis e l'abondança dins d'autres. Es, en mai, un procès que se fa sonque dins lo ambients naturals qu'o permeton. E la sabana africana éra lo melhor possible.
Mecanismes de l'ominizacion
[modificar | Modificar lo còdi]Lo primer e mai important mecanisme pel que foncionèt l'ominizacion foguèt lo desfís ecologic. Fa 22 milions d'ans, a l'èra Terciária (Miocèn-Pliocèn), lo clima cambièt. Lo bòsc tropical venguèt una sabana miègarida. Aquel cambi del clima e del paisatge african es la tela de fond d'un cambi anatomic dels primats qu'adoptèran la posicion bipeda. La bipedia, doncas, es una adpatacion a de nòvas condicions mediambientalas. Aquel cambi aguèt de consequéncias tan positivas que negativas. D'entre los avantatges cal destacar l'aument del camp de vision, l'economia d'energia dins los desplaçaments, la menora exposicion corporala a las radiacions solaras, lo transport dels aliments, la possibilitat de fabricar d'aisinas e de culhir de fruchs. Mas lo bipedisme tanben aguèt de consequéncias negativas pels ominids coma la reduccion de la velocitat dins las corregudas e de l'agilitat, l'aument dels mals d'esquena e dels genolhs e un aument de la dificultat dins l'acoblament. Dins aquel contèxte de primats arboricòls passèron de l'estatut de culheires de fruchs a caçaires o, pel mens, carronhassèrs, aquò implica a un cambi per denticion omnivòra. Lo nombre mendre d'arbres provoquèt una máger insecuretat, amb aquò vengava necessari una mai granda capacitat d'observacion, que s'associa a un aument de l'intelligéncia. E l'apareisson de la caça compòrta la necessitat d'aisina.
Atal arribam a un autre mecanisme de l'ominitzacion, aquel de la dialectica man-cervèl. La bipedia daissa lqs mans liuras, que l'abilitat manuala melhòra e lo seu usatge estimula lo desvolupament de l'intelligéncia. Mas es un mecanisme de retroaccion, per una intelligéncia mai granda melhora l'abilitat manuala, aquó fa que s'utilisa mai las mans, estimulant atal lo cambi cap al bipedisme.
I a encara un tresen mecanisme que sovent es pas pres en compte, i es l'aument de la juvenilitat. L'aument del temps d'aprendissatge desvolupa lo jòc, çò qu'estimula la vida sociala. E mai, las caracteristicas de la juvenilitat coma la curiositat per l'entorn, que favoriza l'exploracion, existisson dins d'autras espècias mas sonque dins la joventut, alara que per nosautres demòran tota la vida. L'alongament del periòde de l'enfança merma lo nombre de filhs de neisser, mas aumenta l'intelligéncia e implica de cambis socials. Es l'esquèma de Johanson, l'estela de uèit punts que s'autoalimentan: suenh paternal, aument del coeficient intellectual, desvolupament del cervèl, disminucion del nombre d'enfants, prolongacion de la enfança, jòc, grop e comportament social.
Evolucion
[modificar | Modificar lo còdi]Los primièrs primats apareguèron fa 70 milions d'ans. Aqueles mamifers desvolupèron lo cervèl è menrmeran la cara per melhorar la vision estereoscopica. Las mans perdèron las arpas, substituidas per d'onglas e lo poce venguèt opausable en pinça.
Fa 30 milions d'ans de simis del vièlh monde (primats superiors) comencèron lo procès d'ominizacion. Se pòt distinguir quatre fasas:
- Fasa preumana o umana primieirenca, amb los australopitècs e Homo habilis;
- Fasa umana arcaïca, amb los arcantròps;
- Fasa umana primitiva, amb los paleoantrops al paleolitic mejan;
- Fasa umana modèrna, amb los neantròps al Paleolotic superior.
I a gaireben tants esquèmas sus l'evolucion de l'umanitat que de preïstorians, mas una de las principalas questions es se l' Australopithecus e l' Homo son parents. Segons Johanson e White, òc que ne son: l' Australopithecus afarensis (Lucy) seriá l'aujòl comun. Mas segon Leakey Homo e australopitecs serián causas plan distintas e l'aujòl comun se deuriá cercar fa 5 milions d'ans.
Començarem la nòstra evolucion precisament fa 5 milions d'ans, al moment de la separacion de l' Ardipithecus ramidus dels primers australantròps, d'entre que acceptarem l' Australopithecus afarensis.
Fasa preumana o umana primieirenca
[modificar | Modificar lo còdi]Los primièrs australantròps foguèron australopitecs. Vivian al paleolitic inferior e èran omnívòrs e bipeds, de bassa estatura e de constitucion fragila, a avián de mans longas e fines. Lo crani fasiá prèp de 500 cm³ de capacitat per totas las espècias, e avián una constriccion postorbitala e una crèsta sagitala, e tanben una robusta mandibula amb una dentadicion similara a la nòstra e un menton fugidís. Pasmens qu'utisavan pals e pèiras se pensa que fabricava pas d'aisinas, encara qu'i a una polemica a l'entorn dels restas del lac Turkana, de 2,3 milions d'ans, qu'apareguèron d'instruments litics.
l' Australopithecus mai ancian es l' Australopithecus anamensis, que visquèt fa entre 4,2 e 3,8 milions d'ans, çò qu'o situa just aprèp de l' Ardipithecus ramidus. De restas foguèron trobats per Meave Leaky al lac Turkana. Èra un pichon èsser d'un metre vint que caminava drech e èra vegetarian. Lo seu crani capitava pas lo mièg litre de capacitat, a l'entorn de 450 cm3. Parlava pas e tanpauc fasiá d'instruments.
En seguida, fa entre 3,7 e 3 milions d'ans, trobam l' Australopithecus afarensis, la famòsa Lucy. Un pauc mai granda que l' A. anamensis, encara que capitava pas lo mètre e mièg. La seuna capacitat craniana èra d'un mièg litre e aviá una mandibula prominenta. Viviá en bòscs sècs amb clars e caminava drech, encara pojava als arbres. Fasiá pas cap d'instruments, mas es possible que ja parlava. Dins la zòna de Laetoli Mary Leakey i trobèt de pesadas.
En 1999 se trobèt un autre fossil, l' Australopithecus garhi, que poiriá èsser lo punt de separacion entre los australopitècids e los Homo.
l' Australopithecus africanus es una autra espècia que visquèt fa entre 3 e 2,5 milions d'ans, tot e que benlèu poiriá remonta mas enrè, fins a 3,5 milions d'ans. Èra omnivòr e benlèu parlava. Als bòscs umids de Sudafrica se trapèt una version mai granda que l' A. africanus: l' Australopithecus robustus. Mas, malgrat las semblanças físicas, l ' A. robustus seriá pas un descendent dirècte de l' A. garhi, mas de l' Australopithecus boisei. Èra un èsser d'un mètre e mièg de naut e un pauc mai de 500 cm3 de capacitat craniana, que visquèt fa entre 2,4 e 1 milion d'ans. Aviá una granda mandíbula amb de molaras fòrtas, mas de pichonas dents de l'uelh e d'incisivas. benlèu parlava, e que fabriquava d'instruments.
D'entre los australantròps i a tanben dos Homo. l' Homo rudolfensis es al mièg camin entre los australopitecs e l' Homo erectus que visquèt fa entre 2,5 e 1,8 milions d'ans. Fasiá un pauc mai de mètre e mièg e aviá una capacitat craniana de 800 cm3. Èra omnívòr e benlèu parlava, e fabricava d'aisinas.
L' Homo habilis visquèt una pauc aprèp , fa entre 2,3 e 1,5 milions d'ans. La seuna capacitat craniana èra de 700 cm3 e benlèu foguèt lo primièr a constrire d'otís. Èra omnívòr e practicava la caça d'animals pechons. Aviá una menora constriccion postorbitala e las maxillaras mens desvolupadas. Èra bíped e aviá la man forta.
Fasa umana arcaïca
[modificar | Modificar lo còdi]Suls arcantròps o antropids i a una espècia polemica: l' Homo ergaster. Fòrça preïstorians considèran que de fach es la meteissa espècia que l' Homo erectus, mas tanben i a que lo considèra coma un ominid a mièg camin entre l' Homo habilis e l' Homo erectus. E l'equipa d'Atapuerca lo considèra coma lo predecessor de l' Homo antecessor.
L' Homo erectus aviá una capacitat craniana de 900 cm3 fins a 1 200 cm3, coneissiá lo fuòc e fabricava d'aisinas elaboradas. Sortiguèt d'Africa fa un milion d'ans e arribèt fins a Indonesia, çò qu'implica passar de braces de 19 quilometres d'aiga. Aquela espècia inclusís l'òme de Java descobèrt en 1891 o lo Sinanthropus pekinensis, trobat a Txu-Ku-Tien en 1922.
Un autre arcantròp polemic es l' Homo antecessor, que los seu restas an 780 000 ans e se tròban a Atapuerca, dins la Gran Dolina. Segon l'equipa de l'escavacion seriá l'aujòl comun dels europèus antics e modèrnes. Seriá arribèt en Euròpa fa gaireben un milion d'ans per i evoluar cap a Homo heidelbergensis e, d'aquel, cap a Homo neanderthalensis. Aquels aujòls que demorèron en Africa, en cambi, acabèt evoluar cap a Homo sapiens. Se sap qu'aviá una industria litica e qu'èran canibals gastronomics, non rituals.
Quant a l' Homo heidelbergensis, fòrça preïstorians considèran qu'es de la meteissa espècia que l' Homo antecessor (o lo contrari). Seriá arribat en Asia fa 900 000 ans e en Euròpa fa 600 000 an.
Los èssers umans apareguèron sus Tèrra fa mens de 400 000 ans pendent lo periòde Paleolitic. Atal capitèt aprèp un larg període d'evolucion. A l'epòca, la Tèrra èra dins una èra glaciala, amb un clima pro fred qu'ara.
Los davacièrs dels umans, coma l' Homo erectus avián utilisat d'aisinas simplas pendent de millenaris, mas dins aquela epòca, las aisinas melhoravan, venguèron totjorn mai precisas e complèxas. Dins aquel temps, los umans comencèron a utilizar lo fuòc per se caufar e coire. Tanben se desvolopèt lo lengatge, e los rites funeraris. Dins aquel periòde, totes los umans vivian de la caça (d'en primièr de carronhada) e la culhida, essent nomas; l'element clau es que va cambiar la seuna postura.
Fa prèp de 50 000 ans, s'acabèt lo darrièr periòde glacial, los esseres umans se lancèron a la conquèsta de la planèta en diferentas brancas partent d'Africa. Una branca arribèt en Austràlia. L'autra arribèt en Asia Centrala, que bifurquèt en doas, una a Euròpa e l'autra pujèt fins a passar l'Estrech de Bering e arribèt en America. Los darrièrs airals que foguèron colonizats son las illas de la Polinesia, pendent lo primer millenari ApC.
Fasa umana primitiva
[modificar | Modificar lo còdi]Amb l'arribada dels paleoantròps i a l'expansion de l'umanitat. Es lo Paleolitic mejan e sonque durèt de 200 000 ans fins a 30 000 ans abans lo present. Totas las espècias donan una granda evolucion morfologica e comportamental. La mai anciana d'eles es Homo neanderthalensis, que visquèt pendent la glaciacion del Würm, fa entre 100 000 ans e 45 000 ans, en Eurasia e lo nòrd d'Africa. Lo fach de viure dins una edat glaciala los faguèron viure amb fauna de freg coma lo mamot, lo Rinocèros lanós, lo rangièr e lo bison, e tanben lo lop. Vivian en d'abrics rocassuts e caumas utilisant lo fuòc per se caufar e s'aparar. Èran dolicocefals, amb lo front aplatit, un grand arc supraciliar e l'occipital perlongat. Èra dotat de 1 500 cc de capacitat craniana, mai qu'aquela de l'òme actual. Èran corts e fòrts, amb la cara granda e lo nas de boxaire, la seuna mandibula èra dura e aviá pas de barba, e la seuna denticion en forma de fèrre. Caçavan, desvolopant l'industria litica e l'ossiària, e benlèu inventèron l'art. E mai, inumavan los mòrts amb los seus bens, e d'elements rituals. S'atudèt a la fin de la glaciacion la rason es gaire clara, mas d'estudis recents mòstran que se faguèt un cert grau d'ibridacion entre eles e los cròmanhons.
Fasa umana modèrna
[modificar | Modificar lo còdi]L'Òme de Cròsmanhon, que recep lo nom d'un abric perigordés ont se trobèt de fossils en 1868, apareguèt al Plistocèn superior, e visquèt amb los neandertals fins a l'atudament d'aqueles. Aquel Homo sapiens èra naut, mai de 180 cm , aviá lo crani long e estrech e una cara larga e corta, amb d'orbitas rectangularas e l'obertura nasala nauta. Èra iperdolicocefal, amb una mandibula leugièra e prominenta, e de dents leugièras. S'espandiguèt per tot lo vièlh mond, creant de raças coma lo Cròsmanhon Chancellat e lo Grimaldi. Lo chancellat, semblant als actuals esquimals, èra mai bas e amb las pometas e lo menton sortents. Lo grimaldi aviá mens de front, lo nas larg e las pometas tanben sortentas, e n'i a qu'especulan que serián una origina possibla aqueles e los actuals negres.
Pasmens, l'origina de l'òme de cròsmanhon es gaire clar, coma tanpauc n'es la relacion amb lo neandertal. D'estudis genomics recents demostrèron que la mèscla entre ambedoas espècias existissiá, mas dins un percentatge tròp bas per far d'Homo sapiens sapiens lo producte de la fusion d'ambedoas espècias.
Avián una industria litica fòrça especializada, acompanhada d'evòri, fusta e banas de cèrvi. Desvolopèt un art parietal, e l'abitat uman. Amb la linguistica comparada Merrit Ruhlen determinèt que los 30000 membres del tronc comun inicial del Orient Mejan e lo nòrd èst d'Africa parlavan la meteissa lenga.
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en) Human evolution at the Smithsonian Institution: Homo sapiens
- ↑ (en) Jean-Baptiste Lamarck, On classification and evolution
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en)Binford, Lewis Robert: In Pursuit of the Past: Decoding the Archaeological Record. University of California Press, Berkeley, 1983. ISBN 978-0-520-23339-3
- (ca)Darwin, Charles: L'origen de les espècies. Edicions 62, Barcelona, 1988. ISBN 978-84-297-1916-1
- (ca)Lamarck, Jean Baptistes: Filosofia zoològica. Editorial Pòrtic, Barcelona, 2007. ISBN 978-84-9809-005-5
- (fr)Jean-Baptiste Lamarck: Philosophie zoologique, ou exposition des considérations relatives à l'histoire naturelle des animaux. Macmillan, Londres 1914
- (fr)Leakey, Richard Erskine e Lewin, Roger: Origins. E. P. Dutton, New York, 1977. ISBN 978-0-525-17194-2